Waarom we een verkeerd beeld hebben van armoede: 'Arme kinderen zijn zielig, maar arme ouders zijn dom'

Zijn baan als afwasser verruilde 'S Jongers voor een kantoorbaan. Het was alsof hij in een "andere wereld terechtkwam". Verschillende dingen vielen hem op in die nieuwe wereld. Zijn eerste observatie: "Hoogopgeleiden komen vaak te laat. Als de poetsvrouw dat drie keer doet, mag ze de vierde keer niet meer komen." We zijn volgens 'S Jongers als hoogopgeleiden gewend aan bepaalde privileges die aan "de onderkant van de samenleving helemaal niet gelden".

Tim 'S JongersPoliticoloog

"De samenleving is ingericht op hoogopgeleiden. En voor 80% van de Nederlanders werkt dit, maar 20% lukt het niet meer om mee te komen."

0

0

0

Wat is echte armoede?

Hoe mensen met geld naar mensen zonder geld kijken, klopt dus niet volgens 'S Jongers. Vaak hebben ze ook geen idee wat echte armoede is. In iedere grote stad heb je twee verschillende werelden, stelt 'S Jongers. Je kan in tien minuten van de ene naar de andere wereld fietsen en in die tien minuten "fiets je een verschil van vijftien levensjaren in ervaren goede gezondheid bij elkaar". Tussen de bovenste 1% van de inkomens en de onderste 1% van de inkomens zit zelfs een verschil van 25 levensjaren in ervaren goede gezondheid.

Een ander groot verschil tussen mensen met en zonder geld is de manier waarop ze in het leven staan. Ga je ontspannen door het leven en kan je risico's nemen? Of sta je onder spanning en mijd je risico's? "De ene groep gaat op zzp-avontuur en de andere groep zit op een noodgedwongen flexcontract."

We hebben in Nederland het romantische ideaal dat iedereen kan klimmen op de sociale ladder. Maar de vraag die je daarbij volgens 'S Jongers moet stellen is: op welke bodem staat die ladder? Bij sommige kinderen is dat drijfzand. Als je uit een arm gezin komt met psychosociale problemen zonder sociaal netwerk, "dan kan je klimmen wat je wilt, maar dan is het heel moeilijk om vooruit te gaan".

Hoe kijken wij naar arme mensen?

In hoe de overheid omgaat met mensen in armoede ziet 'S Jongers veel mensonwaardigheid. We moeten af van onze vooroordelen: "We kunnen stoppen met zeggen dat arme mensen dom zijn, ongezonde keuzes maken en dat armoede hun eigen verantwoordelijkheid is."

De mensen die beleid maken willen hun norm van het goede leven opleggen aan mensen in armoede, zegt 'S Jongers. En wat hem daarbij opvalt is dat ze vooral bezig zijn met het veranderen van gedrag en niet met het wijzigen van de context waarin mensen leven. In achterstandswijken zijn bijvoorbeeld veel initiatieven om mensen gezonder te laten eten.

Volgens 'S Jongers slaat dat niet echt aan en hij snapt ook goed waarom: "Jij komt als hoogopgeleide van buiten hun wijk om te vertellen hoe ze moeten leven, terwijl je de overheid vertegenwoordigt die hen in de steek heeft gelaten." En wat mensen dan te horen krijgen is: lijk wat meer op mij. "Als je partner vier keer per maand zegt dat je moet veranderen, dan verander je van partner."

Wat helpt mensen in armoede (niet)?

We lijken het in het debat over armoede liever over kinderarmoede dan over ouderarmoede te hebben, zegt 'S Jongers. "Maar kinderarmoede bestaat niet." Het paradoxale volgens hem is dat we kinderen in armoede "superzielig" vinden, maar ouders in armoede vinden we "dom en die hebben het aan zichzelf te danken". Voor kinderen organiseren we van alles: cadeautjes voor verjaardagen en Sinterklaas en een laptop voor school. En voor de ouders regelen we heel weinig: "Terwijl we juist de ouderarmoede moeten aanpakken."

Op dit moment wordt volgens 'S Jongers de onderste 15% van de Nederlandse samenleving niet vertegenwoordigd in de politiek. Partijen als GroenLinks-PvdA en SP die zeggen op te komen voor de minderbedeelden, weten volgens hem niet per se wat die groep nodig heeft. "In die partijen zitten veel hoogopgeleide mensen, de bovenste 20% van de samenleving. Die verlaten het minst hun eigen bubbel en hebben dus geen zicht op de onderste groep."

Omdat het sociaal-economische niet meer zo speelt voor de hoogopgeleiden, verschuift hun aandacht naar het sociaal-culturele. Diversiteit, inclusie en emancipatie zijn belangrijke onderwerpen voor de linkse partijen. "Maar mensen uit het moeras van armoede trekken is ook emancipatie." En daar hebben politici nu te weinig oog voor, stelt 'S Jongers. "Probeer echt compassie te tonen met die onderste groep."

Is armoede op te lossen?

Hard werken helpt mensen niet om uit armoede op te klimmen. Want als je naar de cijfers kijkt, zegt 'S Jongers, zie je een werkloosheidspercentage van 3,7%. "Maar zelfs als de werkloosheid naar 0% gaat, heb je nog altijd mensen die in armoede leven." Uit cijfers van het CBS blijkt dat Nederland 540.000 armen telt en dat 1,2 miljoen mensen net boven de armoedegrens leven. Je hebt volgens 'S Jongers gewoon heel veel geluk nodig om armoede te ontvluchten en mensen om je heen die je de juiste richting wijzen. "Die tegen je zeggen: ik laat je niet vallen."

Onze samenleving is ingericht voor hoogopgeleiden en voor 80% van de samenleving werkt dit systeem prima, maar onderaan zit een groep die niet de capaciteiten heeft om mee te doen in de samenleving, zegt 'S Jongers. We moeten die groep helpen in het ontwikkelen van hun talenten, maar daarbij moeten we accepteren dat ze niet op dezelfde manier mee gaan draaien in de maatschappij zoals hoogopgeleiden doen. "Het zijn mensen die echt wel klappen hebben gehad in het leven en bij wie bepaalde capaciteiten soms ook gewoon ontbreken."

"We hebben de maatschappelijke ladder op een bepaalde hoogte gezet, en we willen dat iedereen op die ladder springt", aldus 'S Jongers. "Dat is niet realistisch." Voor bepaalde mensen moeten we de "ladder naar beneden trekken". Ongeveer 20% van de Nederlanders lukt het niet om mee te komen: ze begrijpen overheidsbrieven niet, hebben schulden en kunnen geen hulp vinden. "En van deze groep verwachten we het meeste overzicht qua administratie, terwijl zij het minste overzicht hebben."

Wat deze groep zou helpen is volgens 'S Jongers een "bijzondere overheid". De onderste groep staat onder grote druk en de overheid is volgens hem een extra stressfactor. Iemand die vastloopt zou een vaste contactpersoon vanuit de overheid moeten krijgen, die meedenkt en formulieren invult: "Dan bied je mensen ademruimte."

Luister De Ongelooflijke Podcast

In De Ongelooflijke Podcast (EO) gaat David Boogerd verder over dit onderwerp in gesprek met politicoloog en schrijver Tim 'S Jongers en theoloog Stefan Paas. Beluister de uitzending hieronder als podcast.