Zijn omstanders aansprakelijk voor grensoverschrijdend gedrag op de werkvloer?
2 februari 2024 · 10:46| Leestijd: 4 min
Update: 8 augustus 2024 · 15:34
In dit artikel aan het woord
"Je moet oppassen dat je omstanders niet de schuld gaat geven, van: waarom hebben jullie niet ingegrepen?"
"Hierarchie speelt een ongelooflijk belangrijke rol: hoe meer machtsongelijkheid, hoe meer pestgedrag."
"Door die sociale steun te bieden (...) haal je de druk een beetje weg bij de mensen die het meemaken."
In het kort
De afgelopen jaren werden gedomineerd door nieuws over grensoverschrijdend gedrag en sociale veiligheid. Zo kwamen misstanden bij shows als The Voice, De Wereld Draait Door en Studio Sport aan het licht, maar dat bleek nog maar het topje van de ijsberg. Maar welke verantwoordelijkheid hebben collega's en omstanders eigenlijk als ze het 'gewoon' zien gebeuren? Als iedereen oplet, zou er toch niets moeten kunnen gebeuren?
Wat denk jij?
Heb jij te maken gehad met grensoverschrijdend gedrag op de werkvloer?
Aantal reacties: 0
Grensoverschrijdend gedrag bij de publieke omroep wijdverspreid
Het was overal in het nieuws te zien: binnen de publieke omroep komt grensoverschrijdend gedrag vaak voor. Dat stond in het rapport van de Onderzoekscommissie Gedrag en Cultuur Omroepen (OGCO) van Martin van Rijn, dat donderdag 1 februari gepresenteerd werd. De Nederlandse Publieke Omroep (NPO) en de omroepen hebben volgens dit rapport niet professioneel en doortastend genoeg gereageerd op signalen hierover.
Meer over het rapport 'Niets gezien, niets gehoord en niets gedaan' van de Commissie-Van Rijn
De commissie-Van Rijn sprak voor het onderzoek met 190 medewerkers, nadat zij van ongeveer 2500 respondenten antwoorden kregen op vragenlijsten over het type gedragingen dat medewerkers hebben ervaren. Driekwart van de gesproken medewerkers zei pesten te hebben ervaren, ruim de helft van hen ervoer seksisme. De commissie zegt geschrokken te zijn van de grote schaal en de ernst van de meldingen.
Het onderzoek werd gedaan na een Volkskrantartikel in 2022 over vermeend wangedrag door presentator Matthijs van Nieuwkerk en de werkcultuur bij het programma De Wereld Draait Door.
De mediawereld is natuurlijk niet de enige sector waar zich grensoverschrijdend gedrag voordoet. De grote vraag is: hoe voorkomen we dit gedrag op de werkvloer, en hoe pakken we dit aan?
Wat valt er onder grensoverschrijdend gedrag?
Er is geen precieze definitie van grensoverschrijdend gedrag, wat het onderwerp ook veel lastiger maakt in discussies. Slachtofferhulp Nederland schrijft het volgende:
Bij grensoverschrijdend gedrag brengt iemand een ander schade toe op fysiek, mentaal of emotioneel vlak. Dit uit zich bijvoorbeeld in seksuele intimidatie of zelfs seksueel misbruik, pesterijen, discriminatie of agressie.
Al dit gedrag kan resulteren in een onveilige en ongezonde werkomgeving. Dat kan vervolgens weer impact kan hebben op de gezondheid, het welzijn en de productiviteit van werknemers.
Wat is de rol van omstanders bij grensoverschrijdend gedrag op de werkvloer?
Volgens de commissie Van Rijn hebben ruim 1484 medewerkers van de NPO aangeven dat ze in 2023 te maken hebben gehad met grensoverschrijdend gedrag "als doelwit of getuige". Dat gaat dus drie op de vier van de (voormalig) NPO- en omroepmedewerkers die deelnamen aan het onderzoek. Tussen omstanders en getuigen is dus geen onderscheid gemaakt, wat ook de vraag oproept hoe groot de rol van die omstanders is.
Volgens Laura Ader, die organisaties adviseert over gedragsverandering, is die rol groot. Het begrip 'omstandersinterventie' wordt de laatste jaren steeds groter in Nederland, ziet zij tot haar genoegen.
"Daarbij worden collega's, omstanders, geactiveerd om iets te doen voor een ander die te maken krijgt met grensoverschrijdend gedrag. Door die sociale steun te bieden, in te grijpen, iemand anders aan te spreken, haal je de druk een beetje weg bij de mensen die het meemaken. Zij hebben al wat te verduren en zo geef je daar anderen ook hun rol in. We weten dat die sociale steun enorm werkt in het verminderen van trauma en angstklachten."
Mocht je een collega willen steunen nadat je hebt gezien dat diegene niet oké wordt behandeld, geeft Ader wat tips hoe je dit kunt doen, al is dit natuurlijk ook afhankelijk van de situatie en de emotie.
"Probeer in ieder geval iets te doen. Durf je misschien niet op het moment zelf iets te doen? Ga achteraf nog even naar de persoon toe die je mee te maken kreeg. Geef aan: 'Ik heb het gezien, ik vond het ook ongemakkelijk, ik vond het ook niet oké, kan ik je ergens mee helpen?' Je kunt overwegen om het bij iemand anders te melden, om te zeggen: 'Ik heb dit zien gebeuren, ik denk niet dat dat zo hier hoort, kunnen we dit bespreekbaar maken met elkaar?' Het gaat niet zozeer om verklikken, of anderen de hele tijd verantwoordelijk te houden, maar om het creëren van een soort norm, waarbij er niet meer wordt weggekeken als er wat gebeurt."
Organisatiepsycholoog Aukje Nauta is niet per se voorstander van omstanderstrainingen. Volgens haar is het vooral van belang om te blijven investeren in ontwikkelactiviteiten.
"Wat ik veel belangrijker vind is dat we preventief werken en werken aan een veilig werkklimaat waarin je ook kritiek durft te geven, je schaamte durft uit te spreken, en elkaar durft aan te spreken. Dan voorkom je dat grensoverschrijdend gedrag ontstaat. Dat geldt ook voor werknemers onderling, want we we zijn allemaal mensen. Hierarchie speelt een ongelooflijk belangrijke rol: hoe meer machtsongelijkheid, hoe meer pestgedrag. Daarom ben ik ook heel erg voor platte organisaties. Maar tegelijkertijd betekent het niet dat werknemers geen verantwoordelijkheid dragen."
Kitty Jong vindt niet dat omstander per definitie een rol of verantwoordelijkheid hebben in kwesties al deze.
"In de wet is gewoon geregeld dat de werkgever verantwoordelijk is voor een veilig en gezonde werkvloer. Punt. We kennen natuurlijk victim blaming, het slachtoffer de schuld geven: 'Waarom heb je niet aan de bel getrokken?' Je moet ook oppassen dat je geen 'bystander blaming' krijgt. Van: 'Waarom hebben jullie niet ingegrepen?' Als hulpmiddel zie ik best dat dat zou kunnen helpen. Wij gaan zelf ook die trainingen wel geven. Maar uiteindelijk is die werkgever verantwoordelijk, en zeker die leidinggevende."
Als het aan Jong ligt, wordt er beter gecontroleerd op de vraag of werkgevers zich wel houden aan de Arbowet. Op dit moment worden de regels uit die wet volgens Jong maar nageleefd door 35% van de werkgevers.
Wat zijn precies risicofactoren die een werkplek gevoeliger (kunnen) maken voor grensoverschrijdend gedrag?
- Grote cultuurverschillen tussen collega's
- In de avond werken
- Informeel met elkaar omgaan
- Grote machtsverschillen (hiërarchische cultuur) op de werkvloer
- Een plek waar veel mensen werken met korte contracten of zzp-contracten
- Een plek waar heel veel mannen samenwerken, waardoor een vrouw al snel een buitenbeentje is
- Een plek waar heel veel vrouwen samenwerken, waardoor een man al snel een buitenbeentje is
"De belangrijkste regel is de risicoinventarisatie. Dat gaat niet alleen over stalen neuzen en blootstellingen aan gevaarlijke stoffen, dat gaat ook over blootstellingen aan een giftige werkvloer. Daar hoor je gewoon te inventariseren: wat zijn hier nou de risico's? Veel in de avond werken, informeel met elkaar omgaan, dat zijn allemaal voorbeelden van risicofactoren. Die moet je bespreken met je medewerkers en een plan van aanpak opstellen."
Dit is de Dag (EO)
Je kunt dit volledige gesprek uit Dit is de Dag (EO) nu terugluisteren als podcast:
De weergave van Spotify vereist jouw toestemming voor social media cookies.
Toestemmingen aanpassenPraat mee
Hoe kun je grensoverschrijdend gedrag volgens jou het beste voorkomen en aanpakken?
