Veel christenen steunen Israël, maar kan dat nog wel? 'Ik heb er geen woorden voor'
17 mei 2025 · 22:00| Leestijd:7 min
Update: 19 mei 2025 · 16:31
In dit artikel aan het woord
"Ik sta nog helemaal achter Israël, maar niet achter het beleid van de staat."
"Ik heb er geen woorden voor. Niemand heeft het over de Palestijnen en de Israeli."
"Ik probeer er met een geestelijke blik naar te kijken."
"We zijn verbonden aan het joodse volk, maar nuance kan ons redden."
In het kort
Escalatie in Katwijk afgelopen woensdag: een pro-Israël bijeenkomst in een kerk en een pro-Palestijnse tegendemonstratie daarbuiten sloegen om in rellen. In Katwijk staat bijna iedereen achter Israël, maar in de rest van christelijk Nederland lijkt die steun af te nemen. Kun je als christen Israël nog wel steunen?
Wat denk jij?
Wat vind jij ervan dat veel christenen Israël nog steunen?
Escalatie in Katwijk
In Katwijk escaleerde woensdagavond een bijeenkomst rond de viering van de Israëlische Onafhankelijkheidsdag, georganiseerd door Christenen voor Israël. Tientallen pro-Palestijnse demonstranten verzamelden zich vreedzaam nabij de Nieuwe Kerk om te protesteren tegen deze bijeenkomst. Zij werden vervolgens belaagd door een grote groep Katwijkers. Sommigen droegen bivakmutsen en gedroegen zich gewelddadig. De politie moest ingrijpen met de inzet van de Mobiele Eenheid (ME). Meerdere mensen werden gearresteerd, en één persoon raakte gewond.
De onrust in Katwijk laat zien hoe gevoelig het thema is binnen christelijke gemeenschappen, maar ook daarbuiten. In Katwijk is de steun voor Israël nog groot. Toch worden andere delen van christelijk Nederland kritischer. Partijen als het CDA en de ChristenUnie uiten in de Tweede Kamer hun toenemende zorgen over het optreden van Israël in Gaza.
Praat mee
Wat vind jij van de demonstraties in Katwijk?
Veel christenen steunen Israël, maar kan dat nog wel?
In Dit is Tijs (EO) gaan christenen met elkaar in gesprek over deze vraag.
Arenda Haasnoot is dominee. Ze groeide op in Katwijk, maar de liefde voor Israël werd haar niet per se met de paplepel ingegoten. Vanuit haar positie probeert ze niet alleen politiek te kijken, maar ook met een geestelijke en profetische blik. Ze maakt zich zorgen over het feit dat sommigen de situatie in Gaza een genocide noemen, zonder dat dit nog officieel zo is genoemd door het Internationaal Gerechtshof.
Arenda Haasnoot
Dominee"Ik denk dat daar goed naar gekeken moet worden en dat het ook enorm politiserend kan werken. Die onderzoeken lopen nog. Als je kijkt naar de cijfers van het ministerie van Gezondheid in Gaza, zeggen zij dat er nu sprake is van 50.000 doden, waaronder volgens Israël 20.000 terroristen zitten, en dat op een bevolking van 2,2 miljoen. Ik wil daarbij echt benadrukken dat het natuurlijk een een verschrikkelijke situatie is. Daar word je snel op geframed, als je nog enigszins ook de andere zijde wil tonen. Wat voor mij van belang is, is de rol van Hamas. Waarom heeft in deze hele mondiale mediawereld, maar ook daaromheen, niemand het over hoe de Palestijnen onderdrukt worden door hun eigen regering die ooit gekozen is in 2007?"
"Ik vind het leed van de Palestijnen verschrikkelijk. Maar ik zag dat op 8 oktober veel theologen zeiden: Israël heeft het aan zichzelf te danken, en daar had ik moeite mee. Ik vind dat er mondiaal oog mag zijn voor het leed van beide."
Journalist Rinke Verkerk kreeg van huis uit niet per sé heel veel mee over Israël, maar leerde wel dat het land een bondgenoot is, en dat je daar liefde voor hebt. Toen ze Midden-Oostenstudies ging volgen aan de Universiteit van Amsterdam leerde ze meer over de consequenties die de staat Israël had voor de Palestijnen – daar had ze eerder nooit over gehoord.
Op dit moment is Verkerk journalist voor De Correspondent. Ze is gespecialiseerd in de rol van omstanders bij geweld. Eerder schreef ze veel over kindermisbruik, bijvoorbeeld. De rol van omstanders is altijd groter van de rol van de mensen die geweld gebruiken of geweld ondergaan, zegt zij, omdat de omstanders met meer zijn.
Rinke Verkerk
Journalist"Geweld bestaat bij de gratie van omstanders. Als je dat toepast op Israël, zien we nu een geopolitiek omstanderschap waarin wij allemaal om Israël en Palestina staan en heel veel invloed hebben op wat daar nu gebeurt. We hebben we het over iets wat alleen nog door het Internationaal Gerechtshof nog niet zo genoemd is, maar wat door Amnesty International, de Human Rights Watch, en zeven genocide-experts in de NRC, een genocide op 2 miljoen mensen wordt genoemd. (...) En zodra er een vermoeden van genocide bestaat – en dat is er, het Internationaal Gerechtshof doet daar onderzoek naar en heeft in januari 2024 de uitspraak gedaan dat er een vermoeden is – geeft derde partijen en ook de Nederlandse staat de plicht om het te voorkomen."
Hoe luidde de uitspraak van het Internationaal Gerechtshof (ICJ)?
De uitspraak van het Internationaal Gerechtshof (ICJ) op 26 januari 2024 bevestigde dat de beschuldigingen van Zuid-Afrika tegen Israël over mogelijke genocide in Gaza "plausibel" zijn. Het Hof legde Israël voorlopige maatregelen op om genocide te voorkomen, zoals het beschermen van burgers en het toelaten van humanitaire hulp. Hoewel het Hof nog geen definitieve uitspraak heeft gedaan over de vraag of er daadwerkelijk sprake is van genocide, benadrukte het dat staten die partij zijn bij het Genocideverdrag, zoals Nederland, verplicht zijn om genocide te voorkomen zodra er een vermoeden bestaat. Dit betekent dat landen proactief moeten handelen om mogelijke genocide te voorkomen, zelfs voordat er een definitieve juridische uitspraak is gedaan.
De journalist vindt het westen zich onvoldoende inzet voor het lot van de Palestijnen.
"Ik heb geen woorden. We zijn hier nu al heel lang aan het praten en niemand heeft het over de Palestijnen, en eigenlijk ook niet over de Israëli’s. Iedereen heeft het over zijn eigen Nederlandse blik op iets wat 3000km verderop gebeurt. De mensen daar dragen de consequenties van meningen die mensen hier hebben. Ik vind dat er zo weinig pas op de plaats wordt gemaakt daarin. (...) Je moet niet alleen oog hebben voor de Palestijnen, daar horen ook acties bij. Je moet je uitspreken tegen wat er nu gebeurt, en daar moet je consequenties aan verbinden zoals sancties."
"Christenen willen geen kritiek op Israël leveren. Weet je waarom? Omdat kritiek op Israël niet overeenkomt met het gevoel dat Nederlandse christenen graag bij Israël willen voelen."
Dominee Haasnoot reageert:
Arenda Haasnoot
Dominee"Ik vind het echt wel een beetje kort door de bocht om dat zo te stellen, dat christenen daar op die manier allemaal in zitten, zoals ik ook moeite heb met het idee dat alle christenen dus pro-Israël zijn. Ik zie het leed van twee volken."
Theoloog Andries Knevel groeide wel op met de liefde voor Israël. Sinds 1967, toen Arabische landen Israël aanvielen, zit het land in zijn dna en onder zijn huid. Hij staat dan ook nog volledig achter Israël: dat wil zeggen het volk, het beloofde land, maar niet achter de regering.
Andries Knevel
Theoloog"De situatie is hartstikke lastig. De verantwoordelijkheid voor de situatie ligt bij Hamas, want zij zijn begonnen op 7 oktober. Dat betekent niet dat Netanyahu nu op een weg is die heil voor Israël zal brengen, want ik denk dat hij zich steeds meer ingraaft in de situatie. De minister van Buitenlandse Zaken van de Arabische Emiraten heeft gezegd: de gijzelaars moeten vrij, Hamas moet Gaza uit, en dan is het afgelopen. Ik denk dat die man gelijk heeft. Als de gijzelaars vandaag worden vrijgelaten, denk ik dat Trump morgen tegen Netanyahu zegt: en nu is het afgelopen."
Knevel had eigenlijk gehoopt dat de Amerikaanse president Trump na zijn bezoek aan het Midden-Oosten afgelopen week al veel druk op Saoedi-Arabië, Qatar en de Arabische Emiraten had uitgeoefend, zodat zij tegen Hamas zeggen: jongens, en nu is het afgelopen. Maar dat is niet gebeurd.
Tegen Knevel zegt Rinke:
Rinke Verkerk
Journalist"Je moet nadenken over wat jouw mening betekent voor de mensen die met jouw mening moeten leven. Dat doe jij niet helemaal. Jij houdt van Israël alsof het een voetbalclub is die ooit een hele belangrijke Champions League heeft gewonnen. Dat snap ik. Maar de Israëliërs die daar wonen willen niet dat dit gebeurt, die zijn hun land aan het verliezen. Ze zijn veel kritischer op op hun eigen land dan de christenen hier. Zij weigeren het leger inmiddels in te gaan en noemen wat ze nu in Gaza aan het doen zijn een morele wond inde samenleving. Hier vinden we nog steeds dat het een goed idee is om bijvoorbeeld de verjaardag van Israël te vieren. Er is geen oog voor. Hoe gaat het met Israël? Is er veel te vieren? Het land valt uiteen."
Knevel reageert:
Andries Knevel
Theoloog"Als je zegt: er mag een staat Israël zijn, en je voelt je solidair met het land en het volk, dan nog heb je oog voor het leed wat de Palestijnen wordt aangedaan."
Dominee Arnold Huijgen wijst erop dat deze discussie laat zien dat ook christenen anders over Israël denken.
Arnold Huijgen
Dominee"Ik denk dat het dus allebei waar kan zijn. Dus dat je je het leed van de Palestijnen enorm kunt aantrekken. Ik ken ook allerlei christenen die ze daarvoor inzetten en demonstreren en dergelijke, en dat je tegelijkertijd een feestje viert vanwege het bestaan van de staat Israël, want het is goed dat die Joodse staat er is. En het is een schande dat hij op 7 oktober is aangevallen."
Ook in Israël zelf zullen er veel mensen zijn die er zo over denken, zegt de dominee.
"Israël is een democratie in het Midden-Oosten, dus daar is oppositie tegen Netanyahu. Laten we daar ook dankbaar voor zijn, maar laten we alsjeblieft hopen dat dat dat onzalige beleid van Netanyahu dat zoveel mensenleven kost, stopt. Ik heb ook geen idee wat zijn bedoeling is met deze oorlog. Wanneer is het klaar? Ja, als Hamas uitgeroeid is. Hij klampt zich aan de macht vast op deze manier."
Wat als het Internationaal Gerechtshof hetgeen wat er nu gebeurt uiteindelijk toch als genocide bestempeld?
Dominee Haasnoot, die aangeeft de regering niet te steunen, zegt:
Arenda Haasnoot
Dominee"Dat zou betekenen dat het heel verstandig is dat dit stopt.”
Knevel:
Andries Knevel
Theoloog“Het beleid van Netanyahu moeten we sowieso met zijn allen afkeuren. Maar op het moment dat we met zijn allen constateren dat het een genocide is, verandert het natuurlijk niet aan de situatie daar. Dus het het een beetje semantische discussie van mensen in een luxe situatie. We moeten ons uitspreken, maar ik ben niet voor sancties. Op het moment dat wij uitspreken hier dat het genocide is, verandert de situatie daar absoluut niet. Het enige wat de situatie daar veranderd is wanneer de gijzelaars worden vrijgelaten en Hamas vertrekt.”
Waarom voelen sommige christenen zich zo verbonden met het Joodse volk?
Dominee Arnold Huijgen legt uit hoe het komt dat christenen zich zo verbonden voelen met het Joodse volk. "Het christelijk geloof is begonnen als een soort Joodse sekte, dus daar komt het vandaan. Dat geeft direct al de band met het Joodse volk aan", vertelt hij. "We hebben er wel tijd voor nodig gehad om dat te ontdekken, want de christelijke kerk heeft vaak Joden vervolgd." De Tweede Wereldoorlog had christelijke vingerafdrukken, zegt hij. "Toen is er ook onder het nazisme actief geprobeerd om de kerk te 'ontjoodsen'. Na de Tweede Wereldoorlog kwam het gelukkig snel tot een bezinning - bij sommigen al iets eerder - en is er iets ontstaan van: het Joodse volk, dat is Gods volk, die beloften die blijven. Dat heeft geresulteerd in een enorme liefde voor het Joodse volk onder veel christenen."
Toen de Joodse staat ontstond, vlak na de Tweede Wereldoorlog in 1948, groeide deze liefde nog groter. "Dat was klein duimpje tegen de reus", zegt Huijgen. "De verschillende oorlogen die daar werden gevoerd, daar werd heftig in meegeleefd. De laatste tijd staat dat wel onder druk."
Arnold Huijgen
Dominee"Je hebt aan de ene kant het Joodse volk. Je hebt het land Kanaän, het Joodse land Israël. En dan heb je de staat Israël, en daarbinnen heb je nog een regering. Die drie worden snel op één lijn gezet."
Christenen in Palestina
Palestijnse christenen ervaren hierdoor extra pijn. Ze voelen zich vaak over het hoofd gezien door westerse christenen, ondanks hun gedeelde geloof. Deze christenen leven onder moeilijke omstandigheden, zoals beperkingen op bewegingsvrijheid, economische tegenspoed en discriminatie. "Dat is ook buitengewoon pijnlijk voor Palestijnse christenen. Dat is precies die die lijn vanuit de Hebreeuwse Bijbel naar het Nieuwe Testament", zegt hij daarover. "Het is wel complex, en ik denk dat dat ons kan redden tegenwoordig, die nuance. Want je hebt aan de ene kant het Joodse volk. Je hebt het Bijbelse land Kanaän, het Joodse land Israël. En dan heb je de staat Israël, en daarbinnen heb je nog een regering." Volgens Huijgen worden die drie snel op één lijn gezet. "En dan krijg je kortsluiting. Joodse mensen in Nederland worden lastiggevallen vanwege het beleid van de regering Netanyahu, waar ze helemaal niets mee te maken hebben."
Dominee Huijgen pleit voor meer nuance en onderscheid in het debat. "Je kunt ze ook weer niet helemaal van elkaar losknippen. Als je zegt: wij zijn wel verbonden met het Joodse volk, maar dat heeft helemaal niets te maken met Israël, zullen orthodoxe joden zeggen: 'Het Joodse volk is ondenkbaar zonder dit land.'" Maar het is belangrijk om het Joodse volk, het Bijbelse land en de huidige staat Israël met haar regering als afzonderlijk te beschouwen, zegt hij. "Waardoor je kunt zeggen: ik ben een liefhebber van Israël, van harte en onopgeefbaar verbonden met het Joodse volk, maar ik heb enorm grote moeite en bezwaren tegen wat Netanyahu nu in Gaza doet."
Praat mee
Hoe voel jij je na het lezen van dit artikel? En wil je nog iets kwijt?
Kijk Dit is Tijs
In Dit is Tijs (EO) gaat presentator Tijs van den Brink verder over dit onderwerp in gesprek.
Klik hier om de volledige uitzending te bekijken via NPO Start.
Luister Dit is Tijs als podcast
Je kunt Dit is Tijs (EO) ook terugluisteren als podcast. Klik hier om de uitzending af te spelen op jouw favoriete podcast-app.
De weergave van Spotify vereist jouw toestemming voor social media cookies.
Toestemmingen aanpassen- Moet de Radboud banden met Israëlische universiteiten verbreken? 'Eenzijdig advies'
Moet de Radboud banden met Israëlische universiteiten verbreken? 'Eenzijdig advies'
- Israël hervat aanvallen op Gaza – moet Europa nu ingrijpen? 'Nederland houdt Netanyahu hand boven het hoofd'
Israël hervat aanvallen op Gaza – moet Europa nu ingrijpen? 'Nederland houdt Netanyahu hand boven het hoofd'
