Zijn optimistische mensen gelukkiger? 'Ik ben daar niet zo positief over'

Dit is de situatie

Optimisme in moeilijke tijden: is het beter voor je om positief te zijn?

Als je de afgelopen tijd het gevoel hebt dat het niet zo simpel is om optimistisch te blijven, ben je zeker niet de enige. Je hoeft maar het nieuws te kijken of je social media te openen en de verhalen over oorlogen, klimaatrampen en politieke polarisatie zijn aan de orde van de dag. Ongeveer 60% van de Nederlanders is dan ook somber over de toekomst, weet het CBS. En dat is jammer, omdat een positieve levenshouding ons juist helpt om problemen op te lossen.

Maar een positieve levenshouding komt niet altijd vanzelf. Toch wordt dat advies vaak gegeven aan iemand die stress heeft of iets heel vervelends mee maakt: "Kom op, het komt wel weer goed, blijf hoop houden, wees optimistisch." Allerlei termen die je vast bekend voorkomen. Maar is dat eigenlijk wel zulk goed advies? Helpt het om optimistisch te zijn en vooral te geloven dat iets weer beter wordt, of kun je dat juist beter niet doen? Dat onderzoekt hoogleraar klinische neuropsychologie Erik Scherder in zijn nieuwe EO-programma Erik Scherder en het nut van optimisme.

Dit vindt Nederland

Jongeren zijn veel pessimistischer dan 50-plussers, ze missen zingeving

Hoe staat het eigenlijk met de positieve instelling van de Nederlanders? Om daarachter te komen deed het Nederlands Dagblad (ND) in samenwerking met DIT, het journalistieke platform van de EO, onderzoek naar hun mate van optimisme. De meest opvallende uitkomst is dat Nederlandse jongeren een stuk pessimistischer zijn en het leven als een stuk minder zinvol ervaren dan vijftigplussers.

Zorgen over het klimaat, migratie, woningnood en de angst voor een derde wereldoorlog zie je bij alle leeftijden terugkomen. De opvallendste uitkomst is dat jongeren onder de 35 het meest pessimistisch zijn over de zingeving van het leven. Bij de stelling ‘Het leven heeft onder alle omstandigheden zin’ is net iets meer dan de helft van de jongeren het (helemaal) eens (54 procent), terwijl mensen van 50-64 jaar daar positiever over zijn (71 procent). Mensen van 65 jaar en ouder zijn voor een nóg groter deel overtuigd van zingeving (85 procent).

Invloed van partner

Leeftijd is niet de enige factor die meespeelt bij het gevoel van zingeving. 72 procent van de mensen die getrouwd zijn of samenwonen is het namelijk eens met de stelling. Dat wil niet per se zeggen dat mensen in een relatie meer zingeving ervaren, want van de mensen die een partner hebben maar daar niet mee samenwonen is nog maar 57 procent het eens. Bij de alleenstaanden is dat 58 procent.

Geluksgevoel

Pessimisten geven hun leven een veel lager cijfer: gemiddeld een 6.1. Bij optimisten is dat een 8.1. Het verschil tussen de mensen die heel pessimistisch en heel optimistisch zijn laat zien dat ze hun geluksgevoel heel anders inschatten.

Dit is de discussie

Heeft het nut om optimistisch te zijn?

Erik Scherder is hoogleraar klinische neuropsychologie aan de Vrije Universiteit van Amsterdam waar hij onderzoek doet naar hersenen. Scherder zelf gelooft zeker dat optimisme nuttig is. Je bent er positiever door, hebt minder stress en dat is weer goed voor je gezondheid:

"Optimisme is een emotie die je eigenlijk zo ver brengt dat je gelooft dat iets gaat lukken, zonder daarbij heel diep na te denken over alle gevolgen. Je hebt een positieve kijk op het leven. En je ziet in heel veel studies, die over hart- en vaatziekten bijvoorbeeld waarbij stress een grote rol speelt, dat juist met een positieve kijk op het leven en wanneer je gelooft dat iets goed kan komen, je daardoor minder stress ervaart dan iemand die wat zwarter naar de toekomst kijkt. En minder stress heeft een gezondheidseffect."

1

0

0

0

0

0

Toch is Scherder van mening dat je ook weer niet té optimistisch moet zijn, want dan is de teleurstelling ook veel te groot als iets niet lukt. Een milde vorm van pessimisme of optimisme is in zijn ogen het meest verstandig:

"De mensen die mild pessimistisch zijn, zijn voorzichtiger, die nemen minder risico’s. Daardoor zou het kunnen dat je wat langer leeft, omdat je die risico’s niet neemt, die anders wel genomen worden. Datzelfde geldt voor mild optimisme, zij hebben niet zulke grote dromen en positieve gedachtes als de grote optimisten. Dus eigenlijk hebben mild pessimisme en mild optimisme hetzelfde effect, alleen leven de mensen die mild optimistisch zijn wat leuker en wat prettiger."

1

0

0

0

0

0

Niet iedereen is zo positief als Scherder. Filosoof Tinneke Beeckman gelooft niet in de waarde van hoop en optimisme en ziet er zelfs gevaren in:

"Ik denk dat hoop en optimisme je iets kunnen ontnemen. Ik ben daar niet zo positief over. In deze samenleving draait het heel erg om de positiviteit en maakbaarheid: je moet altijd verder kijken, er is altijd groei, er is altijd een silver lining of dan roept iemand weer ‘What doesn’t kill you makes you stronger’. Dat is eigenlijk maar gedeeltelijk waar. En soms ook gewoon totaal absurd. Ik denk dat we in een samenleving leven waar er weinig plaats en ruimte is voor het feit dat het soms niet goed afloopt, dat er eindigheid is, dat er vergankelijkheid en afscheid is."

3

0

0

0

0

0

Waar Beeckman vooral tegen is, is dat mensen zelfs onder hele schrijnende omstandigheden positief proberen te blijven. Daarbij kunnen ze niet leven in het moment en kijken naar dingen die nog belangrijker zijn, volgens haar:

“Wanneer er mensen terminaal ziek zijn in je omgeving, wordt er vaak gezegd dat je hoop moet hebben en dat je positief moet blijven. Het probleem dat ik daarmee heb is dat ik denk: wat hoop je dan eigenlijk? Je hoopt langer te leven. Maar dan ben je vooral daar mee bezig, met de toekomst, die er misschien helemaal niet is. Je leeft dan niet in het moment. En die hoop en dat optimisme beneemt je soms de mogelijkheid om te doen wat het moment van je vraagt. Namelijk: gesprekken voeren, dingen ophelderen, stilstaan bij het moment zelf. Het idee dat je altijd positief moet zijn, heeft bijna iets tirannieks. Omdat er soms omstandigheden zijn waar positiviteit niet reëel is."

1

0

0

0

0

0

Drs. Inès von Rosenstiel is kinderarts en werkt al meer dan 25 jaar met heel zieke patiënten. Zij ziet dat hoop en optimisme juist wel ontzettend kunnen helpen in hun situatie, ook als zij heel ziek zijn:

"Ik heb als arts echt heftige diagnoses gezien. En ik merk dat hoop en optimisme absoluut kunnen bijdragen aan de kwaliteit van hun leven. Je krijgt daardoor minder stress. En er is altijd hoop. Hoop op dat je familie bij je is, dat je bij bewustzijn afscheid kan nemen, hoop dat als je pijn zou krijgen, dat dat verholpen kan worden. Er is altijd hoop op een uitkomst die belangrijk is voor de patiënt."

1

0

0

0

0

0

Dit is zijn verhaal

Van helemaal niks meer kunnen naar een hoopvolle toekomst

Iemand die hoop en optimisme een periode kwijt is geraakt, is kunstenaar Jurjen van Houwelingen. Na aanhoudende hoofdpijnklachten, belandde hij in december 2017 in een coma. De oorzaak: een goedaardige tumor in zijn hersenen. Van het ene op het andere moment staat zijn leven volledig op zijn kop: hij verliest het grootste gedeelte van zijn zicht, wordt arbeidsongeschikt, moet zijn eigen bedrijf verkopen en zijn huwelijk loopt stuk. Daardoor wordt hij depressief en ziet hij op een bepaald punt het leven zelfs niet meer zitten.

Zoektocht naar God

Die hoop heeft hij uiteindelijk wel weer teruggevonden. Dat begon met zijn zoektocht naar God, wat uiteindelijk ervoor zorgde dat hij de wens kreeg om met zijn verhaal anderen te helpen. En dat gaf hem weer het gevoel van eigenwaarde en betekenis:

“Ik ben in de godsargumenten gedoken en heb daar heel erg mee geworsteld, maar ik kon God niet loslaten. Dat er een God is, daar ben ik over uit. Maar wie hij is, daar weet ik allemaal niks van. Maar als er een God is, is er hoop op een betere toekomst. Uiteindelijk wilde ik toch een stempel drukken op dit leven en een beetje impact hebben. En daar haal ik ook een groot deel van mijn eigenwaarde uit. Dat mijn verhaal tot steun is voor een ander op dit moment. Uiteindelijk staat dat toch in relatie tot de ander, dat je betekenis vindt.”

Wat kan ik nog wel?

Dat besef van betekenis en nut, heeft hij helemaal teruggevonden. Hij heeft geleerd om te focussen op wat hij nog wél kan. Naast spreker is Jurjen is nu kunstenaar en maakt schilderijen waar hij een eigen techniek voor heeft bedacht en dat slaat goed aan:

"Op een gegeven moment moest ik op zoek naar een nieuwe levensinvulling. Toen heb ik een manier van schilderen bedacht waarbij je tape gebruikt. Mijn eerste doek heb ik vol trots op Facebook gezet en de reacties waren heel goed. Ik heb ‘m toen aan iemand uit m’n netwerk verkocht. Die deed dat vooral om mij aan te moedigen, maar dat was op dat moment heel betekenisvol voor mij. Ik voelde me weer gezien en gewaardeerd. En ik dacht: ik kan nog iets. Zo is dat atelier tot stand gekomen en dat geeft me een ontzettend bemoedigend en trots gevoel. En als ik kijk naar waar ik vandaan kom: helemaal niks kunnen en zwaar depressief zijn, en nu m’n leven toch behoorlijk op de rit hebben, geeft hoop. En daardoor heb ik nu ook weer dromen."

Meer zien

Erik Scherder en het nut van optimisme

De eerste uitzending van Erik Scherder en het nut van optimisme is zaterdag 29 juni om 20.35 uur te zien bij de EO op NPO2.

Meer horen

Dit is de Dag (EO)

Waar komt dat verschil tussen de generaties door? Hebben jongeren een punt? En wat is eigenlijk het nut van optimisme?

Ook in Dit is de Dag (EO) praat presentator Jan Willem Wesselink er verder over door met neuropsycholoog Erik Scherder, die recent ook een televisieprogramma over dit thema heeft gemaakt, en met twintigers Doeta en Tom. Deze uitzending kun je terugluisteren via je favoriete podcast-app: