In de soep
Klimaatactivisten die 'Meisje met de parel' besmeurden krijgen geen straf: terecht, of onzin?
12 maart 2024 · 15:00
Update: 12 maart 2024 · 15:47
In gesprek met
Jan Brouwer
Hoogleraar Rechtswetenschap
"Dit moet geen vrijbrief zijn voor demonstranten om dat recht verder op te rekken."
Willem Jebbink
Advocaat
"We moeten heel goed kijken naar de feiten, niet naar wat de emoties waren rondom deze zaak."
Iris Frederix
Kunstenares
"Er is al destructie genoeg, we hoeven geen destructie toe te voegen."
In het kort
De drie milieuactivisten die zich aan het Meisje met de parel van Johannes Vermeer vastlijmden en er rode vloeistof over heen gooiden krijgen geen straf. Is dat terecht: het schilderij is immers niet zwaar beschadigd, óf is het onzin en geeft dit een slecht signaal af?
Wat denk jij?
Hadden de klimaatactivisten strenger gestraft moeten worden?
Dit is de situatie
Besmeuren van schilderij om aandacht te vragen voor het klimaat
Het ging compleet viral: de beelden van drie activisten die anderhalf jaar geleden de glasplaat voor het schilderij Meisje met de parel in het Haagse Mauritshuis besmeurden en beschadigden. Twee van hen gooiden met rode vloeistof en lijmden zichzelf vast aan het schilderij en de achterwand. De derde activist filmde het.
Tekst gaat verder onder de video.
De weergave van deze video vereist jouw toestemming voor social media cookies.
Toestemmingen aanpassenEerder had de rechtbank de verdachten nog veroordeeld tot twee maanden gevangenisstraf, waarvan een maand voorwaardelijk. Omdat de actievoerders van Stop Oil het daar niet mee eens waren gingen ze in hoger beroep.
Geen straf
Het gerechtshof in Den Haag oordeelde daarin maandag dat een straf wel op zijn plaats was geweest, maar dat die niet ontmoedigend mag zijn voor de vrijheid van meningsuiting tijdens het houden van een protestactie. Daarbij hadden de mannen uit België al drie weken in voorarrest gezeten, waardoor een straf te ingrijpend zou zijn. Dat ze vooraf goed hadden onderzocht of ze het schilderij zelf niet zouden beschadigen, werkt ook in het voordeel van de mannen. De activisten wisten bijvoorbeeld wel dat er glas voor het kunstwerk zat.
De actie was afgekeken van klimaatactivisten in het buitenland. In verschillende musea plakten activisten zichzelf vast aan glasplaten voor schilderijen. Ook werd de Mona Lisa in Parijs in 2022 besmeurd met cake, in Londen werd een Van Gogh overgoten met tomatensoep en in Potsdam gooiden activisten aardappelpuree over een Monet.
Dit is de discussie
Hadden de Stop Oil-activisten wel een straf moeten krijgen?
Maar is dat niet gek, dat de demonstranten nu geen straf opgelegd krijgen, of valt daar eigenlijk wel wat voor te zeggen? In Dit is de Dag (EO) lopen de meningen uiteen.
Kunstenares Iris Frederix geeft aan dat haar eerste reactie op de uitspraak 'heel primair' was: eigenlijk was ze woedend, terwijl ze wel van mening is dat de intentie van de drie mannen goed is.
"Met deze actie gaan of dreigen ze juist iets anders vernielen. Dat is wat mij betreft niet helemaal vreedzaam: het is iemand - een kunstwerk, bedreigen. En er zijn ook genoeg activisten die wel daadwerkelijk schade aanrichten. Dus mijn eerste reactie is: ze moeten achter slot en grendel, dit moet hard afgestraft worden, want je verpest het voor iedereen. Mensen die later kunst willen kijken, alles wordt achter glas gedaan. En ik vanuit mijn vak weet hoe onaantrekkelijk het is om naar kunst te kijken dat achter een hele dikke lagen glas zit."
Volgens Frederix krijgt deze actie teveel aandacht, terwijl ze dus wel sympathiseert met het doel. Volgens de kunstenares kun je veel creatievere manieren van actievoeren bedenken.
"Misschien is het straffen in de gevangenis geen oplossing. Maar laat ze als taakstraf met een reclamebureau gaan nadenken hoe je wél mensen kan bereiken en verandering krijgt. Pak de bio-industrie aan, projecteer grote beelden van wat er in slachthuizen gebeurt. Er is al destructie genoeg, we hoeven geen destructie toe te voegen. Ga iets creatiefs doen, ga met duizend mensen een Vermeer kopiëren voor het gerechtshof, en dan gooi dat met z'n allen op de brandstapel. Daar kan je ook de media mee halen."
Frederix vreest dat alle schilderijen door dit soort acties achter glas komen te hangen.
"Als we dit soort dingen gaan doen, dan wordt het gewoon veel moeilijker om kunst te zien. Dan kunnen we alles straks allemaal via Instagram gaan bekijken op onze telefoon, omdat we niet meer bij de meesterwerken mogen. En ja, wat heeft dat dan geholpen? (...) Je raakt er de mensen mee die een liefde hebben voor de kunst. En dat zijn denk ik niet de mensen die in de top zitten van de kolenbedrijven, of die dat soort beslissingen maken."
Hoogleraar Rechtswetenschap Jan Brouwer keek met enige verbazing naar de uitspraak. Hij benadrukt dat de demonstranten al meer dan drie weken in voorarrest hebben gezeten. Dat is niet niks, dat is onevenredig lang, vindt hij. Maar dat deze zaak in een uitspraak zou uitmonden waarin geen straf of maatregel zou worden opgelegd, vindt hij toch onverwacht.
"Ik denk dat het recht om te demonstreren heel erg belangrijk is, maar dat geldt eigenlijk alleen voor vreedzame demonstraties. In dit geval stelt het hof vast dat er in twee opzichten echt sprake is geweest van geweldgebruik. Er is vernield, en er is openlijke geweldpleging gepleegd. Het is een vorm van niet heel ingrijpend geweld, maar het is wel geweld. En juist dat soort demonstraties worden niet beschermd door het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM). Dus dan is het wat merkwaardig dat je uiteindelijk geen straf of maatregel oplegt."
Het schilderij is niet beschadigd. Maar de lijst wel, net als de achterliggende stoffenplaat, zegt Brouwer. Daarbij kan je ook nooit helemaal zeker zijn dat het schilderij tijdens zo'n actie niet beschadigd wordt: bij eerdere acties is het soms fout gegaan.
"Dus het signaal wat een rechter hier had moeten afgeven, in mijn optiek, is toch wel: dit moet je niet doen. Wat je nu merkt — ik word daar keer op keer op aangesproken — is dat men denkt: hoe kan het dat wanneer ik iets doe, straf opgelegd krijg, dat die demonstranten elke keer vrijuit gaan? Dit plaatst het recht om te demonstreren langzamerhand in een verkeerd daglicht. En daar moeten we heel erg voor oppassen. Deze uitspraak draagt daaraan bij, denk ik."
Verder wil hij graag nog iets opmerken: strafrechtelijk gaan de activisten nu vrijuit, maar het kan natuurlijk best zijn dat ze nog door het museum worden aangesproken op de schade en dus een flinke som geld moeten neerleggen.
"Denk eraan demonstranten, als je dit doet: je kunt in voorlopige hechtenis worden genomen. Deze mensen hebben drie weken en een dag in voorhechtenis gezeten. Dat is echt heel heftig. En daarnaast kun je nog eens een keertje civielrechtelijk worden aangesproken voor de schade. Dus het moet geen vrijbrief zijn voor de demonstranten om het recht van demonstreren verder op te rekken."
Advocaat Willem Jebbink, die twee activisten bijstaat, is — vanzelfsprekend — heel blij met de uitspraak. Volgens hem heeft het hof precies vastgesteld wat er wel en niet gebeurd is, en houdt het zich daarbij aan het recht op demonstratie en hoe dat omschreven is door het EHRM.
"Het Europees Hof zegt dat er sprake moet zijn van heel ernstige schade om een demonstratie niet meer onder dat basale recht te laten vallen. Eén van de cliënten had zich vastgeplakt aan museumglas, niet aan het schilderij. En die nepsoep, die is uitgestrooid over de nek van een van de demonstranten, niet over het schilderij. We moeten heel goed kijken naar de feiten en niet naar wat de emoties waren rondom deze zaak. (...) Het was eigenlijk schokkend dat de politierechter in eerste aanleg zo weinig nota heeft genomen van die belangrijke rechtsbescherming voor vreedzame demonstranten. Het is in Nederland ongekend dat gevangenisstraffen worden opgelegd voor vreedzame protesten."
Het hof nam in diens uitspraak ook het chilling effect, dat een harde straf kan hebben, mee. Jebbink legt uit wat dat is:
"Als je dat als democratische rechtsstaat doet, terwijl je wilt uitdragen (...) dat mensen moeten deelnemen aan het publieke debat en dat ze via demonstraties hun mening kenbaar moeten maken, moet je niet op welke manier dan ook mensen afschrikken met straffen waardoor ze de volgende keer denken: nou laat maar, ik blijf wel thuis."
Ook de manier waarop zijn cliënten demonstreerden, waar kunstenares Frederix kritiek op heeft, is volgens Jebbink heel logisch.
"Dit is een kwestie van aandacht trekken. Dat is een heel belangrijk onderdeel van demonstreren. Je moet zorgen dat je in programma's terechtkomt en op andere manieren de media haalt, zodat je het punt het grote publiek bereikt. Dat is één van de kerndoelen van een goede demonstrant. Dus het is heel logisch dat ze dan op deze manier een heel edgy demonstratievorm kiezen."
Het Mauritshuis wilde overigens niet reageren op de uitspraak en verwijst naar het eerdere statement dat het museum maakte, kort na het incident. Daarin staat onder andere dat 'kunst weerloos is'. "Het proberen te beschadigen ten behoeve van welk doeleinde dan ook wijst het Mauritshuis ten zeerste af."
Wat denk jij?
Wat had jij een gepaste straf gevonden voor deze activisten?
Dit is het debat
Dit is de Dag (EO)
Wil je dit volledige gesprek nu terugluisteren? Dat kan hieronder, of via jouw favoriete podcast-app:
De weergave van Spotify vereist jouw toestemming voor social media cookies.
Toestemmingen aanpassen