'Het christendom verbood eeuwenlang wetenschap' - Feit of fabel?

Dit is de situatie

Wetenschap in de middeleeuwen

Al eeuwenlang is er verdeeldheid over de verhoudingen tussen het christendom en de wetenschap. Sommigen beweren dat de wetenschap jarenlang is tegengehouden door het christendom en met name de kerk. Vaak worden de middeleeuwen, de periode waarin wetenschap juist tot zijn bloei kwam, gezien als 'een donkere periode van duisternis en bijgeloof’. Ook hedendaags worden de middeleeuwen nog beschreven als achterhaald en conservatief.

Maar dat beeld is aan het kantelen. Historici stellen dat de middeleeuwen van groot belang zijn geweest voor de wetenschappelijke ontwikkeling, en de basis voor de moderne wetenschappen van na de verlichting. De middeleeuwen waren volgens hen van groot belang voor het voortbrengen van de wetenschap. Het idee dat de middeleeuwen tijden zijn van duisternis en conservatieve denkbeelden, is volgens hen achterhaald. Zij stellen dat de wetenschap juist door het christendom heeft kunnen worden wat het vandaag de dag is.

Bijna alle grote wetenschappers uit de middeleeuwen binnen Europa, waren christelijk. Tot de 17e eeuw werd de wetenschap aangemoedigd door het christendom en de kerk. Deze ontwikkelingen hebben de basis gelegd voor de moderne wetenschap en de verlichting, die vanaf de 17e en 18e eeuw zijn doorbraak maakte. Deze doorbraak was mogelijk door de empirische kennis die de wetenschappers hadden opgedaan. Zelfs tijdens de verlichting bleven veel denkers en wetenschappers in God geloven, en het idee dat er in de natuur regels bestonden die niet door de Bijbel konden worden uitgelegd, bracht de wetenschappelijke revolutie voort.

Dit is de discussie

Verschillende opvattingen:

Rob Wijnberg, hoofdredacteur van De Correspondent en schrijver, schrijft in zijn boek 'Voor ieder wat waars'  dat het christendom de wetenschap zou dwarsbomen. Een idee wat al sinds de vorige eeuw steeds terug lijkt te komen, vooral bij populaire media en journalisten, maar ook historici. Deze aannames tekenen voor een groot deel ons beeld over de rol van het christendom en de kerk in de geschiedenis. In zijn boek stelt hij:

“Het christendom verbood en dwarsboomde eeuwenlang wat wij nu wetenschap noemen: het systematisch onderzoeken van de aard van de wereld. Waarheid lag buiten handbereik van de mens en moest daar ook blijven.”

2

0

0

1

2

1

Het is niet zo dat de kerk geen moeilijke momenten heeft gekend met de wetenschap. Ondanks dat de kerk in de middeleeuwen het oprichten van zelfstandige universiteiten organiseerde om wetenschappelijke ontdekkingen te bevorderen, ontstonden er ook conflicten. Veel bekende wetenschappers uit deze periode, zoals bijvoorbeeld Copernicus en Galileo Galilei, waren katholiek. Zij waren in deze periode grotendeels vrij om hun werk als astronoom en wetenschapper uit te voeren.

Toch werd bijvoorbeeld Galilei meerdere keren door de rechtbank van de kerk onderzocht en zelfs gewaarschuwd voor het verdedigen van het heliocentrisme, een wetenschappelijke theorie over de stand en beweging van planeten die destijds in strijd was met het geocentrische model wat de kerk aanhing.

Maar wat zegt deze kwestie over de rol van de kerk binnen de wetenschap? Theoloog Stefan Paas vertelt in de Ongelooflijke Radio (EO), in een gesprek met Rob Wijnberg en David Boogerd, dat het beeld wat geschetst wordt over de kerk en het dwarsbomen van de wetenschap, simpelweg onjuist is.

“In de middeleeuwen werd er hard gewerkt onder andere aan het ontdekken van de wetten van snelheid en vertraging. Dan hebben we het over de 14e eeuw. Het astrolabium, de stand van de planeten. Om tijden te kunnen berekenen. Er gebeurde juist heel veel.”

2

0

0

0

0

0

Op X (voorheen Twitter) voegt theoloog Paas eraan toe dat de zaak van Galilei eigenlijk maar zijdelings met wetenschap te maken had. Volgens hem draaide het meer om gekwetste gevoelens binnen de katholieke kerk.

Het voornaamste voorbeeld hiervan is dat Galilei, nadat hij in 1632 zijn boek 'Dialoog over de twee voornaamste wereldsystemen' had gepubliceerd, door de kerkelijke rechtbank tot een straf van 'levenslang huisarrest' werd veroordeeld. Hij zou in dat boek de paus belachelijk hebben gemaakt, en de paus voelde zich gedwongen om maatregelen te nemen om zijn geloofwaardigheid te behouden, vooral vanwege de spanningen met de protestanten die destijds sterk aanwezig waren. Deze zaak is dus een uitzondering op hoe de kerk gewoonlijk omging met wetenschappers. 

Feit of fabel?

Het hedendaagse verhaal dat het christendom in de middeleeuwen de wetenschap onmogelijk heeft gemaakt, is dus een fabel. Het christendom, de katholieke kerk, heeft grotendeels de ontwikkeling van wetenschap ondersteund en aangemoedigd. De grootste wetenschappelijke ontwikkelingen uit de middeleeuwen vonden plaats op de kathedraalscholen en uiteindelijk universiteiten die zijn opgericht door de kerk. Bovendien leverde de westerse filosofie, die sterk beïnvloed is door Griekse filosofie en het christendom, belangrijke basisprincipes waarop de wetenschap kon voortbouwen. Eén van deze basisprincipes is bijvoorbeeld dat we kunnen aannemen dat onze zintuigen ons betrouwbare informatie geven over de buitenwereld.

Het is onwaarschijnlijk dat de wetenschap had kunnen uitbloeien tot wat het vandaag de dag geworden is, zonder de invloeden van het christendom. Het beeld dat er een permanente strijd tussen kerk en wetenschap is, raakt achterhaald en veel wetenschapshistorici benadrukken steeds meer de wetenschappelijke vooruitgang in de middeleeuwen en de voedingsbodem die hiervoor door het christendom werd gelegd.

Benieuwd naar meer? Luister het hele gesprek bij de Ongelooflijke Podcast (EO):