Moeten we China betrekken bij de wederopbouw van Oekraïne? 'We moeten niet naïef zijn'

vandaag · 18:11| Leestijd:5 min

Update: vandaag · 18:13

Geschreven doorMarinka Wagemans

In dit artikel aan het woord

Tom BerendsenEuroparlementariër voor het CDA

"Het gevaar is dat landen onder druk gezet kunnen worden door China om hun agenda te dienen."

Fred SengersChina-deskundige

"Je moet niet achter iedere boom een spion verwachten, of denken dat er een groot masterplan is."

In het kort

Geef China nu al een rol in de wederopbouw van Oekraïne. Dat vergroot de kans op blijvende vrede, zeggen onderzoekers van een Amerikaanse denktank. Maar is dat wel slim? Of geven we China daarmee juist te veel invloed in Europa?

Samenvatting van DIT artikel

China wil helpen bij het opbouwen van Oekraïne, en volgens sommige experts kan dat helpen om vrede te bereiken. China heeft veel geld en ervaring met het bouwen van wegen, havens en fabrieken in andere landen. Maar er zijn ook zorgen. Sommigen zijn bang dat China vooral eigen belangen volgt en landen afhankelijk maakt, zoals eerder is gebeurd in Afrika. Critici vrezen dat China via zulke investeringen te veel invloed krijgt in Europa, bijvoorbeeld in belangrijke sectoren zoals energie of havens. Anderen vinden dat overdreven, en zeggen dat samenwerking met China gewoon mogelijk is, zolang we goed opletten. De vraag blijft: is het slim om China een rol te geven in de wederopbouw van Oekraïne, of nemen we dan te veel risico?

Wat denk jij?

Moet China een rol krijgen in de wederopbouw van Oekraïne?

Nee, dat lijkt me onverstanding

Ja, waarom niet

Ik wil eerst verder lezen

Dit is de situatie

China mengt zich in gesprek over vrede en wederopbouw in Oekraïne

De oorlog in Oekraïne duurt al meer dan twee jaar. Europa zoekt naar manieren om vrede dichterbij te brengen en Oekraïne daarna weer op te bouwen. Die wederopbouw gaat volgens de Wereldbank honderden miljarden euro’s kosten. Oekraïne kan dat niet zelf betalen. Daarom wordt gekeken naar hulp van buitenaf, bijvoorbeeld uit Europa en de Verenigde Staten. Maar ook China mengt zich steeds vaker in het gesprek over vrede en wederopbouw.

Nieuwe Zijderoute

China wil een grotere rol spelen in de wereld, en dat doet het steeds vaker met geld en infrastructuur. Via het Belt and Road Initiative (de Nieuwe Zijderoute) investeert China in wegen, havens en energieprojecten in andere landen. Zo vergroot het zijn invloed. Ook Oekraïne is betrokken bij dat netwerk. Daarom zeggen sommige experts: als we China nú al betrekken bij het herstel van Oekraïne, dan kan dat helpen om vrede dichterbij te brengen. China heeft dan iets te winnen bij een stabiel en veilig Oekraïne.

Kritisch op China

Maar anderen maken zich zorgen. Ze zeggen dat China zich vooral met eigen belangen bezighoudt en niet echt wil helpen als ‘vredesduif’. In de oorlog heeft China Rusland niet openlijk veroordeeld en houdt het zich op de achtergrond. Volgens critici gebruikt China juist de instabiele situatie om meer macht en invloed te krijgen, vooral in Oost-Europa.

Dit is de discussie

Moeten we China betrekken bij de wederopbouw van Oekraïne?

Moeten we China betrekken bij de wederopbouw van Oekraïne? Of geven we dan te veel invloed uit handen aan een land dat onze waarden en democratie niet deelt?

Dat is wel waar Tom Berendsen, Europarlementariër voor het CDA, voor vreest.

Tom Berendsen

Europarlementariër CDA

"De enige reden dat Rusland nog overeind staat is vanwege de steun van China. Als je ziet hoe China doorgaans investeert in andere landen, kijk naar voorbeelden uit Afrika, is dat toch vanuit een strategie om landen afhankelijk van hen te maken. Om ze wurgleningen aan te bieden, en op het moment dat die leningen niet terugbetaald kunnen worden via Chinese investeringsbanken, de kritieke infrastructuur over te nemen. Het lijkt me erg onverstandig om dat in Oekraïne te laten gebeuren. (...) China heeft er geen belang bij om Rusland te laten verliezen. Economisch gezien profiteert China ook enorm van de zeer goedkope inkoop van olie en gas, omdat Rusland geen andere plekken heeft op de wereldmarkt waar ze dat kwijt kunnen.”

Waar verwijst de uitspraak van Berendsen over Afrika naar?

Berendsen verwijst naar gevallen waarin China geld uitleende aan Afrikaanse landen om bijvoorbeeld havens, wegen of elektriciteitscentrales te bouwen. Als landen die leningen niet konden terugbetalen, werd soms afgesproken dat China zeggenschap kreeg over delen van de infrastructuur.
Een vaak genoemd voorbeeld is:

Sri Lanka (niet Afrika, maar vergelijkbaar): dat moest in 2017 de belangrijke haven van Hambantota voor 99 jaar aan een Chinees staatsbedrijf overdragen, omdat het zijn schulden niet kon terugbetalen.
Afrikaanse landen zoals Zambia hebben ook leningen van Chinese staatsbanken die moeilijk af te lossen zijn. Er zijn zorgen dat China zo te veel invloed krijgt op havens, spoorwegen of energievoorziening.

Critici zeggen: China gebruikt economische hulp als manier om macht te krijgen. China zelf zegt: we helpen landen juist met ontwikkeling.

Maar waar moet Oekraïne anders het geld vandaan halen? Volgens Berendsen is dat een grote uitdaging. Hij geeft aan dat Europa en de Verenigde Staten daar een deel van de verantwoordelijkheid in moeten nemen. Zo moeten private bedrijven gestimuleerd worden om te investeren in Oekraïne.

"Het klinkt leuk, een nuchtere blik op de invloed van China. Maar mijn visie is toch anders. China heeft een strategische agenda om in 2049 het meest dominante land in de wereld te zijn. Alle investeringen die zij in het buitenland doen, hebben daarmee te maken. Als ik kijk naar de Rotterdamse haven is bijna tweederde van de containerterminalcapaciteit is in handen van bedrijven uit China en Hong Kong. (...) In onze communicatieinfrastructuur in Europa zit China, in onze douanescanners... noem het maar op. Dat betekent dat China drukpunten verzamelt om ons op het moment dat het hen uitkomt, onder druk kan zetten. We hebben met het Russisch gas geleerd dat afhankelijkheid ons onder druk kán zetten, en daar moeten we niet naïef over zijn."

"Ik denk dat het ook in het Europees en Chinese belang is om de handelsrelatie zo goed mogelijk te houden. Ik denk dat we partners moeten zijn op het gebied van het tegengaan van klimaatverandering. Alleen vind ik dat een hele generatie politici en bestuurders veel te naïef is geweest over de agenda van China en de wijze waarop zij drukpunten in onze kritieke infrastructuur in onze samenleving hebben verzameld. Dat er een rol kán zijn voor China met bepaalde investeringen in Oekraïne is niet iets wat ik bij voorbaat uitsluit, ik vind alleen wel dat we niet naïef moeten zijn."

"Het gevaar is dat landen onder druk gezet kunnen worden door China om hun agenda te dienen en de strategische agenda van China kan zijn om meer in strategische sectoren uit te breiden. Kijk bijvoorbeeld naar defensie, de droneindustrie en de grondstoffenkritieke infrastructuur. De agenda van China is niet onze agenda, en is ook niet in ons belang."

Fred Sengers volgt de gedachtegang van de Amerikaanse denktank wel, en ziet het belang van China ook wel in.

Fred Sengers

China-deskundige

"China is een partij met diepe zakken. We weten allemaal dat er straks heel veel geld nodig is. Bovendien denk ik dat hoe meer landen er betrokken zijn bij die wederopbouw, hoe groter het draagvlak is onder een staakt en vuren en een streven naar duurzame vrede. (...) China is een land wat zeer internationaal georiënteerd is qua economie. Op het gebied van import: ze hebben van alles nodig, grondstoffen, voedsel, en energie. Maar de export is natuurlijk ook belangrijk. Internationale handel is een halsslagader voor China, en oorlog is natuurlijk nooit goed voor de handel."

De vraag is ook wat China precies voor Oekraïne kan doen.

"Je kunt je natuurlijk afvragen hoe groot de invloed van China in werkelijkheid is. Tot nu toe hebben we niet gezien dat de invloed ertoe geleid heeft dat dat Poetin een heel ander beleid is gaan voeren. Maar als zij gevraagd zouden worden om financieel bij te dragen kan ik me voorstellen dat het voor China heel aantrekkelijk is om bouwbedrijven in te schakelen. We hebben de mineralendeals van de Amerikanen gezien. Dat zijn natuurlijk allemaal dingen die voor China net zo interessant zijn."

Wat is de mineralendeal tussen Oekraïne en de VS?

De Verenigde Staten en Oekraïne hebben een afspraak gemaakt over belangrijke grondstoffen. Dit zijn mineralen zoals lithium en kobalt. Je hebt die nodig om batterijen te maken voor bijvoorbeeld elektrische auto’s, telefoons en windmolens.
De VS wil minder afhankelijk zijn van China, dat nu veel van deze grondstoffen levert. Daarom wil het deze mineralen liever kopen van Oekraïne. Oekraïne krijgt hierdoor meer handel en geld, en de VS krijgt toegang tot grondstoffen voor schone energie.

Sengers denkt dat Berendsen een te zwart beeld schetst ten opzichte van de werkelijkheid.

"Er wordt natuurlijk vaak gefilosofeerd over schuldenvaldiplomatie. Eigenlijk kennen we daar maar één goed voorbeeld van. (...) Ik ben er zelf altijd betrekkelijk nuchter over. Kijk naar een land als Nederland. Wij doen veel zaken met China, twee kanten op, maar er is natuurlijk geen enkel besluit wat hier in Den Haag wordt genomen dat we doen om China te plezieren."

Wat is schuldenvaldiplomatie?

Schuldenvaldiplomatie betekent dat een rijk land, zoals China, geld uitleent aan een arm of kwetsbaar land om bijvoorbeeld wegen, bruggen of havens te bouwen.
Maar als dat arme land de lening niet kan terugbetalen, moet het iets teruggeven. Dat kan zijn:

een haven of vliegveld,
een stuk land,
of zeggenschap over belangrijke beslissingen.

Het rijke land krijgt dan meer macht over het andere land.
Critici zeggen: dit is geen echte hulp, maar een slimme manier om invloed te krijgen. Het rijke land zet het andere land in de schulden en gebruikt die schuld om druk uit te oefenen of controle te krijgen.

De China-deskundige trekt de risico's van de voorbeelden die Berendsen noemt in twijfel.

"De scanners bij de douane zijn niet aan het internet gekoppeld, maar op een intern systeem, dus daar kunnen de Chinese leveranciers helemaal niet meekijken als ze dat al zouden willen. De Rotterdamse haven en de containerterminals: containers vormen ongeveer een kwart van de totale transportcapaciteit van de haven. In de andere grote transportstromen zit China helemaal niet. Je moet daar met een nuchtere blik naar kijken. Daarmee wil ik niet betogen dat onze relatie met China risicoloos is. Alleen je moet niet achter iedere boom een spion verwachten, of denken dat er een groot masterplan is waarmee iedere investering van Chinese bedrijven bedoeld is om ons uiteindelijk te onderwerpen. Dat vind ik echt onzin."

Sengers erkent dat er tegengestelde belangen en risico's zijn.

"Daar moet je ook zeker zorgvuldig naar kijken. Maar dat wil niet zeggen dat die overal zitten. Het interessante aan deze casus van van de heropbouw van Oekraïne vind ik nu juist dat we hier wel een gemeenschappelijk belang hebben. Dan ben ik het ermee eens dat we moeten kijken waar we precies aan beginnen, maar om direct te zeggen dat dat gevaarlijk is en dat we dat liever niet moeten doen, dan vind ik dat je een kans laat lopen."