Straks kan je ook in Nederland kiezen voor zoon of dochter, zegt Gen­der­kli­niek: 'Verbod is niet houdbaar'

Als je heel graag specifiek een zoontje of een dochtertje wil, zonder iets aan het toeval over te laten, is de kans groot dat je op de site van Bert van Delen terechtkomt. In 1995 opende hij de 'Genderkliniek' in Utrecht. Destijds had hij een arts, laborant en een verpleegkundige in dienst, en voerde de kliniek behandelingen uit waarbij mannelijke en vrouwelijke zaadcellen werden gescheiden via een 'filtertechniek'. In 1998 moest de kliniek de deuren sluiten, omdat geslachtsselectie om niet-medische redenen dat jaar werd verboden. De praktijk van Van Delen deed zoveel stof opwaaien, dat oud-minister van Volksgezondheid Els Borst ervoor koos geslachtsselectie te verbieden.

'Voorlichting' over geslachtskeuze

Niet lang erna maakte de Genderkliniek een doorstart als plek waar voorlichting werd gegeven over geslachtskeuze. Hij verwijst sindsdien ouders die dat willen door naar andere instellingen, in het buitenland. Maar de 'diagnostiek' begint in Nederland, zodat stellen niet op reis hoeven terwijl ze onvoldoende kans maken om zwanger te worden, legt hij uit in de podcast De Koningswens. Wanneer alles in orde is, krijgen de (toekomstige) ouders een behandelplan waarin van dag tot dag beschreven staat hoe ze zich verder moeten voorbereiden. Na een dag of elf vertrekken de stellen naar het buitenland. Van Delen: "De volgende dag heb je direct de eerste afspraak. Als alles in orde is, heb je meestal twee, drie dagen daarna de eicelafname."

Een ivf-behandeling is eigenlijk een bevruchting in het lab. De eicel wordt uit de baarmoeder gehaald en de zaadcellen worden er dan op losgelaten. Na de bevruchting wordt de eicel weer teruggeplaatst. "Dan kunnen de ouders aangeven welke ze teruggeplaatst willen hebben, een vrouwelijke of een mannelijke embryo." Aan het dna van de embryo's is af te lezen of het een jongetje of een meisje is. Je kunt nog domme pech hebben, dat na de bevruchting er geen embryo's blijken te zijn in het geslacht van jouw voorkeur. Na nog een ivf-poging lukt het dan vaak wel, zegt Van Delen.

En dan kunnen de wensouders, plus embryo in de buik, weer terug in het vliegtuig naar Nederland. Het fantaseren over de inrichting van de babykamer kan beginnen. Maar aan deze behandeling hangt wel een prijskaartje. "9500 euro ben je zo kwijt."

Van Delen: 'Ik vind het niet goed dat de overheid geslachtsselectie tegenhoudt'

In 2002 stelde de inspectie voor de Gezondheidszorg dat Van Delen met deze werkwijze de Embroywet overtrad, maar omdat adviseren over geslachtsselectie niet strafbaar is (en doorverwijzen ook niet), kwam er uiteindelijk geen verbod. Van Delen is er, 23 jaar later, van overtuigd dat het een kwestie van tijd is voordat dat verbod op geslachtsselectie in Nederland verdwijnt: "Dat verbod is niet houdbaar, dat weet iedereen." Het aantal zorgverleners dat bezwaren heeft tegen geslachtsselectie, slinkt volgens Van Delen. "Het taboe is steeds kleiner."

Van Delen vindt zelfs dat het een must is dat iedereen zélf mag kiezen welk geslacht je kind krijgt. "Ik vind het niet goed dat de overheid dat tegenhoudt", zegt hij. "Reproductieve zaken zijn een kwestie tussen man en vrouw. Daar moet je je als overheid niet mee bemoeien." Het zou een ander verhaal zijn, zegt hij, als geslachtsselectie zou leiden tot scheve man/vrouw-verhoudingen. Volgens hem is dat "helemaal niet waar", want, zegt hij: "De mensen die de behandeling doen, zijn doorgaans mensen die al twee of drie kinderen hebben." Hij vreest dus ook niet voor een jongens- of meisjesoverschot, want dát is volgens hem nog altijd iets wat geregeld wordt door de natuur — zelfs met de methode die hij adviseert. "Als de natuur het regelt, zal een zwangerschap niet tot stand komen uiteindelijk, ook als ze bij ons komen. Ik zeg altijd: God heeft het laatste woord."

Naast de principiële bezwaren die Van Delen heeft tegen het verbieden van geslachtsselectie, is het ook simpelweg zo dat hij heel veel geld verdient aan deze business. "Het is ook een gat in de markt. Ik ben de enige die dit doet. Daar ga ik niet om liegen, dat is gewoon de waarheid."

Socioloog: 'Ik huiver wel een beetje'

Socioloog Katia Begall, werkzaam op de Radboud Universiteit, maakt zich zorgen over de 'kliniek' van Van Delen: volgens haar kan geslachtsselectie vergaande gevolgen hebben. "Stel dat we zeggen: dat mag, en we missen opeens 10% van de mannen. Dat voelt toch niet goed?"

Los daarvan noemt Begall het selecteren van mensen op meetbare kenmerken "überhaupt problematisch". "Ik ben ook Duits, misschien dat het daar vandaan komt. Duitsers hebben een hele sterke afkeur tegen alle vormen van genetische selectie, om voor de hand liggende redenen", zegt ze in De Koningswens. Daarmee verwijst ze naar denkbeelden van de nazi's tijdens de Tweede Wereldoorlog. "In het 'Derde Rijk' was dat het idee: dat je 'betere mensen' kon fokken. Dat werd ook echt gedaan. Het hele idee dat je mensen selecteert op basis van kenmerken vind ik inherent problematisch, omdat het dus iets zegt over hoe we kijken naar de mensen die niet voldoen", zegt ze. "Nu is geslacht natuurlijk iets anders, maar ik huiver wel een beetje."

Ivf-behandelingen kunnen een risico vormen

Van Delen zegt dat er 75% tot 80% kans is op een direct geslaagde behandeling. Naar eigen zeggen helpt hij ongeveer vier- tot vijfhonderd koppels per jaar uit Nederland, Duitsland en Denemarken.

Maar is zo'n ivf behandeling wel echt zo makkelijk? Klinisch geneticus Klaske Lichtenbelt, die werkzaam is in het UMC Utrecht, heeft daar ernstige bedenkingen bij. "Als jij gewoon zwanger kan worden, ga je in principe geen medische handelingen doen om zwanger te worden." Voor een ivf-behandeling is hormoonbehandeling en een eicelpunctie nodig. "Daar zitten — kleine, maar toch — risico's aan verbonden, en dan vooral voor de moeder."

Van Delen zegt vrouwen boven de 40 te waarschuwen. Voorafgaand wordt een medisch onderzoek gedaan om te kijken of een vrouw de behandeling succesvol kan doen. Maar als je door mag, dan heb je volgens hem een grote kans op succes. Hij spreekt niet over nadelen of risico's. Ook op zijn website rept hij daar niet over.

Lichtenbelt vindt dat Van Delen daar meer op mag wijzen. Ze ziet in haar eigen werk hoe verschillend vrouwen kunnen reageren op de hormoonbehandeling die bij ivf komt kijken. "Het kan invloed hebben op je stemming", legt ze uit. "Stel je hebt al drie leuke jongetjes rondlopen, dan heeft dat natuurlijk toch invloed."

Het gebeurt niet vaak, maar je kúnt ook ook "overreageren" op hormonen, zegt Lichtenbelt. "Het doel van een hormoon is natuurlijk om meerdere eisprongen of meerdere eicellen te laten rijpen. Op het moment dat daar veel eicellen rijpen, kan je daar behoorlijk ziek van worden." Daarmee neem je een "medisch risico voor een niet-medische indicatie", zegt de klinisch geneticus.

Luister naar De Koningswens

In de podcast De Koningswens (EO) gaat Rianne van der Linden verder over dit onderwerp in gesprek. Gevoelens van verdriet over het geslacht van je kindje zijn op zich niet nieuw. Wat wel nieuw is, is dat er tegenwoordig mogelijkheden zijn om met embryoselectie daadwerkelijk te kiezen voor een jongetje of een meisje. En het keuzemenu bevat nog meer opties; er kan bijvoorbeeld ook geselecteerd worden op oogkleur. Benieuwd geworden? Luister de podcast hieronder:

Luister jij liever via een ander kanaal? Klik hier om het gesprek af te spelen op jouw favoriete podcast-app.