Sociale schipbreuk
Hoe schadelijk is de cancelcultuur? 'We hebben gezien dat het niet echt werkt'
14 februari 2024 · 15:29
Update: 15 februari 2024 · 08:22
In gesprek met
Madeleijn van den Nieuwenhuizen
Mediacriticus en rechtshistoricus
"Cancelen is een relatief begrip."
Ad van Nieuwpoort
Predikant en theoloog
"Niemand leeft een rimpelloos leven."
In het kort
Van BN'ers die over de schreef gaan tot een misstap van een politicus, niemand lijkt veilig voor de publieke opinie. Maar waar komt het fenomeen cancelcultuur eigenlijk vandaan? Is het echt zo nieuw, of bestaat het al jaren? En wat voor kwalijke gevolgen heeft deze afrekencultuur?
Wat denk jij?
Wat is jouw mening over cancelen?
Dit is de situatie
'Word ik nu gecanceld?'
"Word ik nu gecanceld?", vroeg zangeres Anouk haar volgers afgelopen week toen ze een foto op X deelde van bebloed wc-papier met de tekst dat "je pipi eraf hakken" je geen vrouw maakt, "maar dit wel".
Cancelen. In Nederland gebeurde het onder meer Lil Kleine, Marco Borsato, Bilal Wahib. Cancelcultuur is een begrip dat in de afgelopen jaren in ieders woordenschat is gaan nestelen.
Wat houdt cancelen eigenlijk precies in?
Cancelen gebeurt vaak na een uitspraak of gedraging die anderen als ongepast zien, en wat tot ophef heeft geleid in het publieke domein. Een aantal voorbeelden zijn:
- Bekende Nederlanders die racistische opmerkingen hebben gemaakt of zich schuldig hebben gemaakt aan seksueel grensoverschrijdend gedrag.
- Bedrijven die betrokken zijn bij schandalen over slechte werkomstandigheden of het veroorzaken van milieuvervuiling.
- Politici die omstreden standpunten innemen of beschuldigd worden van fraude.
- Bekende personen die betrapt zijn op onethisch gedrag of misbruik van hun macht.
Sociale media
De cancelcultuur is voor een groot deel online ontstaan. Opmerkingen die BN'ers en politici maken op televisie of de radio, of zelfs jij op je Facebook of X-account, kunnen grote gevolgen krijgen voor in het 'echte' leven.
Er zijn zorgen over de opkomst van de cancelcultuur. Zorgt deze cultuur misschien voor een beperking van de vrijheid van meningsuiting? Mogelijk durven mensen minder snel te zeggen wat ze denken, uit angst gecanceld te worden. Tegelijkertijd vragen sommigen zich af of die cancelcultuur wel echt zo nieuw is. Als mensen moeten boeten voor iets wat ze fout hebben gedaan, is dat soms misschien ook wel terecht?
Dit is de discussie
Mogen mensen soms gecanceld worden?
Volgens predikant en theoloog Ad van Nieuwpoort zien we de laatste jaren voortdurend dat mensen gecanceld worden. Zo noemt hij als voorbeeld Matthijs van Nieuwkerk, die volgens hem wel een tweede kans verdient. Cancelen is aan de orde van de dag, zegt hij in Dit is de Dag (EO). Hij vermoedt dat dit meer voorkomt dan tien tot vijftien jaar geleden, en dat komt volgens hem door een gebrek aan zelfkritiek.
"Op social media zijn we vooral heel erg aan het zenden, maar de ruimte voor reflectie ontbreekt. (...) Wat volgens mij ook meespeelt is dat er een gebrek aan empathie en invoeling is. We zeggen iets over een ander zonder ons echt verdiept te hebben in die ander. (...) Op het moment als je daar eerst eens even goed bij stilstaat, dan zal je reactie wellicht ook nog wel weer een andere zijn."
De priester denkt dat de secularisatie in de samenleving misschien ook wel een rol speelt.
"Ik denk dat het hele begrip vergeving erg is afgenomen en dat daar eigenlijk weer opnieuw naar gekeken zou moeten worden. Niemand leeft een rimpelloos leven. Ik bedoel, iedereen maakt fouten. (...) Ik vind het goed dat misstanden aan de kaak worden gesteld. Maar om in een geval van bijvoorbeeld Matthijs van Nieuwkerk te zeggen: hij mag nooit meer een show maken, terwijl hij jarenlang een fantastische show heeft gemaakt, dan vind ik dat wel heel ver gaan."
Van Nieuwpoort pleit dan ook voor meer compassie.
"Een van de meest beroemde verhalen uit de Bijbel is dat van de overspelige vrouw die voor Jezus wordt gebracht door allerlei wettisisten [mensen die zich heel streng aan de wet houden, red.]. Zij zeggen: 'In de wet staat dat ze gestenigd moet worden, wat zegt u?' En dan wacht Jezus even en zegt vervolgens: 'Wie zonder zonde is werpen als eerste een steen op haar.' En dat vind ik zelf een fantastisch verhaal, wat ons oproept om voor een oordeel over anderen te vellen eerst maar zelf ook eens stevig in de spiegel te kijken."
Van den Nieuwenhuizen is kritisch op de term cancelcultuur. Volgens haar worden mensen in de praktijk helemaal niet lang gecanceld.
"Ik denk dat cancelcultuur eigenlijk een soort hip woord is voor het afleggen van morele verantwoording. In dat opzicht denk ik dat het van alle tijden is. Ik denk ook dat we eigenlijk sinds 2020 hebben gezien dat cancelcultuur niet echt werkt. (...) Neem bijvoorbeeld Johan Derksen, die is inmiddels wel acht keer gecanceld, en hij zit er gewoon nog en het gaat goed met hem. Dus cancelen is ook een heel relatief begrip."
Mensen worden dus af en toe gecanceld, maar vaak maar om heel kortstondige controverses, zegt de mediacriticus.
"Dus ik denk dat we eigenlijk heel vaak wel degelijk vergeven, maar niet zozeer gebaseerd op compassie, maar meer door het hebben van een kort geheugen. (...) Ik denk dat we nu beter de balans kunnen opmaken van de langetermijneffecten van dat soort controversetjes. En het is ook natuurlijk de aard van de media, om in controversie te rapporteren."
Volgens Van den Nieuwenhuizen hangt een tweede kans geheel af van hoe 'ernstig' de overschrijding precies is die heeft plaatsgevonden. Af en toe worden mensen kortstondig gecanceld om een bespreking of kleine grap, maar in de praktijk is dat dus maar voor een hele korte periode, zegt zij.
"Ik denk dat het in het geval van Matthijs van Nieuwkerk om behoorlijk ernstige aantijgingen gaat, die überhaupt plaatsvinden binnen een bredere cultuur. Ik ben ook heel erg blij dat cancelcultuur in dat opzicht wat minder geobsedeerd is door de misstappen van individuen en langzamerhand eindelijk wat meer begint te kijken naar de bredere cultuur van grensoverschrijdend gedrag."
Dit is het debat
Dit is de Dag
Je kunt het hele gesprek tussen Madeleijn van den Nieuwenhuizen en Ad van Nieuwpoort in Dit is de Dag (EO) als podcast:
De weergave van Spotify vereist jouw toestemming voor social media cookies.
Toestemmingen aanpassenDit is de test
Dit is zijn verhaal
Kortste Haagse carrière ooit: door zijn tweets ontslagen
Benieuwd naar meer rond dit onderwerp? Dit is de Kwestie (EO) onderzoekt hoe sociaal sociale media eigenlijk nog zijn. Onder meer Onno Aerden, die na een paar uur zijn baan kwijtraakte als woordvoerder van Pieter Omtzigts partij NSC, doet daarin zijn verhaal. Hij werd ontslagen omdat er een oud bericht op X, waarin hij de BoerBurgerBeweging (BBB) van Caroline van der Plas 'een gezwel voor de democratie' had genoemd, tevoorschijn werd gehaald.
De hele uitzending kun je nu terugkijken op NPO Start.
Wat denk jij?
Hoe moeten we volgens jou omgaan met mensen die een misstap begaan?
- ma
matthijsdenooijer
14 februari 2024 · 19:51
Ik ben het eens met bij keuze opties....
