In Soedan woedt een onzichtbare oorlog: 'We kunnen hier niet van wegkijken'

Het is een wreedheid die je je niet voor kan stellen: de afgelopen week zijn tienduizenden mensen vermoord in de Soedanese stad Al-Fasher. Sinds de stad is ingenomen door de paramilitaire Rapid Support Forces (RSF) moeten vele mensen dit met de dood bekopen. Ze richten zich vooral op bevolkingsgroepen van Afrikaanse afkomst.

Het dodental in de stad neemt rap toe. Op satellietbeelden van de stad zijn vele lichamen te zien. Er is sprake van een genocide, zegt Nathaniel Raymond, directeur van het Humanitarian Research Lab aan de Universiteit van Yale stellig tegen De Volkskrant: “Dit is moorden op de snelheid van de genocide van Rwanda. In vijf dagen zijn er evenveel doden gevallen als in Gaza in twee jaar.”

Sinds oktober had RSF de stad al omsingeld. Door een zandwal om de stad te bouwen, werden honderdduizenden mensen afgesloten van de buitenwereld. Afgelopen zondag veroverden de RSF na 1,5 jaar strijd de stad op het regeringsleger Sudanese Armed Forces (SAF). De beperkte informatie die naar buiten komt, schetst een beeld van grootschalige moordpartijen. In een ziekenhuis zouden zo’n 450 mensen zijn vermoord.

Hoe kon het zover komen?

Deze gruwelen vormen een nieuw hoofdstuk in de Soedanese burgeroorlog. Deze brak in april 2023 uit. Het regeringsleger SAF en de paramilitaire Rapid Support Forces (RSF) – voorheen bondgenoten - raakten in een conflict dat inmiddels is uitgelopen op een grote humanitaire crisis. De gevechten begonnen in hoofdstad Khartoum, en zijn daarna uitgebreid naar verschillende delen van het land.

De crisis gaat erg diep, vertelt woordvoerder KlaasJan Baas van de christelijke noodhulporganisatie ZOA. Op dit moment heeft vooral de bevolking van Darfur zwaar te lijden onder de oorlog, een regio in het westen van Soedan. Met de inname van de stad Al-Fasher heeft de RSF deze regio vrijwel volledig in handen.

KlaasJan Baas

Woordvoerder hulporganisatie ZOA

"De crisis in Soedan gaat erg diep."

ZOA biedt noodhulp in Soedan en veel van hun medewerkers komen uit het land zelf. Ze bieden opvang aan mensen die op de vlucht zijn voor geweld. Waar mogelijk helpen ze mensen om hun bestaan opnieuw op te bouwen, ook om zo spanningen te verkleinen. Zo worden nu ook mensen opgevangen die het gelukt is om de stad El-Fashir te ontvluchten. In de hele regio is een groot tekort is aan water, hygiëne, onderdak en voedsel.

De strijd om regio Darfur

Twintig jaar geleden vond er ook al zo’n groot bloedbad plaats in Darfur, vertelt Baas. "De Arabische Janjaweed wilde daar voor een groot deel Arabische heerschappij vestigen door Afrikanen, de oorspronkelijke bewoners daar, uit te moorden. Zij zitten nu voor een groot deel in de RSF en proberen weer hetzelfde te doen."

Ook is het de RSF te doen om de schaarse bronnen die er zijn, vertelt Baas. "Zoals water, vruchtbaar land en grondstoffen." Ook is er goud te vinden en heeft het land een strategische ligging met andere landen, wat gunstig is voor de handel in vee, goud en wapens: "Ze willen dat de mensen daar weg zijn, zodat ze daar zelf volledige heerschappij over hebben."

Vele mensen gevlucht of gedood

Miljoenen mensen zijn sinds de start van de oorlog op de vlucht geslagen. In totaal nu een ongeveer kleine 140 miljoen, schetst Baas. Ook Het grootste gedeelte binnen Sudan, maar er zijn ook er ruim 4 miljoen mensen op de vlucht geslagen naar buurlanden.

Wat het dodental van de burgeroorlog is, is lastig te zeggen. Zo zijn er weinig journalisten over in Soedan en is er beperkt beeld. Ook is internet niet of slecht bereikbaar. "Er gaan veel verschillende getallen over rond", zegt Baas. "Officieel vastgesteld loopt het tot in de tienduizenden, maar er worden ook getallen genoemd van 140.000, 200.000 of zelfs 400.000."

Voor de tweede keer dit jaar heeft de IPC, de voedselwaakhond van de VN, hongersnood vastgesteld in Soedan. Namelijk in Al-Fasher en Kadugli. Ook dreigt volgens IPC hongersnood in twintig andere gebieden in de regio’s Darfur en Kordofan.

Een lichtpuntje: inmiddels zijn meer dan een miljoen mensen weer teruggekeerd naar de hoofdstad Khartoum. Het is daar rustiger nu het weer in handen is van het regeringsleger. Maar veel is vernietigd en basisvoorzieningen zijn niet op orde.

Geopolitieke belangen

Het conflict speelt zich weliswaar binnen Soedan af, maar ook geopolitieke belangen spelen een grote rol. Zo hebben verschillende belangrijke landen uit de regio (en ook ver daarbuiten) een rol in de oorlog. Zij hebben zelf grote belangen en bieden steun in de vorm van wapens.

Zo steunen Egypte (dat ten noorden van Soedan ligt) en Saudi-Arabië het regeringsleger SAF. Daar zijn verschillende redenen voor. Bijvoorbeeld stabiliteit, voedselzekerheid of de watervoorziening van Nijl die dwars door Soedan loopt.

Tegelijk steunen onder meer de Verenigde Arabische Emiraten (VAE) juist volop de RSF, waarbij rivaliteit met Saudi-Arabië een grote rol speelt. Ook hebben de VAE belang bij toegang tot de Rode Zee en importeren ze veel goud uit het Midden-Oosten. De RSF heeft controle over een groot deel van deze goudmijnen.

ZOA-woordvoerder Baas is blij dat er nu meer aandacht komt voor Soedan. Dat dit er eindelijk komt, heeft verschillende redenen, denkt hij: "Nu er wapenstilstand is in Gaza, ontstaat er in ons hoofd meer ruimte voor ander leed. Daarbij is het lastig dat journalisten Soedan niet in kunnen komen. Ook is er nu wel momentum door de heftige beelden uit El-Fashir."

Hij hoopt dat het westen zich meer gaat uitspreken over de situatie in Soedan: "30 jaar geleden gebeurde er iets soortgelijks in Rwanda. Daarvan zeiden we achteraf: wat ontzettend slecht dat we dat gewoon hebben laten gebeuren. En nu laten we het weer gebeuren. Dat is gewoon heel wrang."

Beeld: Lieuwe Siebe de Jong (ZOA)

Dit maakten we ook

• Wapenstilstand in Gaza: hoe lang blijft het vrede?

  Wapenstilstand in Gaza: hoe lang blijft het vrede?