Kabinet wankelt door migratiedeal: wat is er precies aan de hand?

7 juli 2023 · 10:37| Leestijd:7 min

Update: 8 augustus 2024 · 16:08

In dit artikel aan het woord

Ferd GrapperhausOud-minister

"Er zijn in Nederland wel eens kabinetten gevallen over grensverschillen tussen gemeenten. De kleinst mogelijke dingen zijn soms die aanleiding. En dit is een heel belangrijk onderwerp."

Kees BoonmanPolitiek commentator

"Ik denk dat het in zekere zin een bevrijding zou kunnen zijn voor Nederland als het kabinet valt."

Mirjam BikkerChristenUnie-fractievoorzitter

"Er zijn dingen die je aan ons kunt vragen, en er zijn dingen die je niet van ons kunt vragen."

In het kort

Gaat het kabinet vallen? Dat is de vraag die het nieuws momenteel beheerst. Het maandenlange koortsachtige overleg van het kabinet over het migratieplan, waarbij sommige partijen lijnrecht tegenover elkaar staan, lijkt een kookpunt te bereiken. De crisis is nog allesbehalve over. Maar wat is precies het probleem, en waarom breekt het de coalitie mogelijk nu wel op? En als dat gebeurt, is dat zo'n ramp?

Wat denk jij?

Vind jij het erg als het kabinet valt?

Nee, dan krijgen we er misschien een beter kabinet voor terug

Ja, dan lopen de oplossingen voor alle grote problemen nog meer vertraging op

Het maakt mij weinig uit, ik denk dat er toch niets verandert

Dit is de situatie

Kabinet-Rutte IV hangt aan een zijden draadje

De migratiedeal is al maanden onderwerp van gesprek in Den Haag, maar sinds woensdag heerst er ook daadwerkelijk een crisissfeer. De VVD en het CDA staan lijnrecht tegenover D66 en ChristenUnie (CU) in de discussie over het op korte termijn terugdringen van de asielinstroom. Tijdens het asielberaad op het ministerie van Algemene Zaken kwam premier Mark Rutte woensdag bovendien met een extra harde eis rond gezinshereniging. Ook zei hij dat er nog deze week strengere regels rond asiel vastgesteld moeten. D66 en ChristenUnie weigeren daarmee in te stemmen.

Maximumaantal asielzoekers en twee-status-stelsel

Het zit zo: de VVD en het CDA willen de kans voor asielzoekers uit oorlogsgebied om ook hun kinderen, partners of ouders naar Nederland te halen drastisch verkleinen. Asielzoekers die hoogstwaarschijnlijk nooit meer terug kunnen naar hun thuisland, omdat zij bijvoorbeeld moesten vluchten vanwege vervolging om religieuze of politieke redenen, of vanwege hun seksuele geaardheid, zouden volgens de twee rechts-liberale partijen wél nog familie mogen laten overkomen. De partijen willen dus een twee-status-stelsel invoeren, waarbij onderscheid wordt gemaakt tussen permanente vluchtelingen en mensen die op zoek zijn naar tijdelijke bescherming.

Verder wil de VVD een quotum van tweehonderd gezinsleden van oorlogsvluchtelingen per maand hanteren, iets waar CU en D66 pertinent tegen zijn. "Er zijn dingen die je aan ons kunt vragen, en er zijn dingen die je niet van ons kunt vragen", zei CU-fractievoorzitter Mirjam Bikker erover.

Hoeveel nareizigers komen er naar Nederland?

In 2022 kwamen er in totaal 10.925 nareizigers naar Nederland, blijkt uit cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). Dat zijn er gemiddeld 833 per maand. Van de 10.925 nareizigers kwamen er 7240 uit Syrië. Als de VVD inderdaad haar zin krijgt en er een quotum wordt ingesteld op gezinshereniging, zullen dan ook voornamelijk Syrische vluchtelingen daar de gevolgen van voelen, want ook in de jaren ervoor kwamen de meeste nareizigers uit dit land.

Meer dan de helft van de verzoeken om gezinshereniging betrof in 2022 kinderen, zo heeft het CBS becijfert: in totaal kwamen 5.655 minderjarigen als nareiziger naar Nederland.

En daar zit dus het probleem. De achterban van CU vindt solidariteit met oorlogsvluchtelingen een zwaarwegend principe, en dat geldt ook voor D66.

Dit is de discussie

Waarom lijkt het nu te ontploffen?

Dit komt dus onder meer door de nieuwe eisen van de VVD. De regeringspartij voerde bovendien de druk op door te dreigen om vrijdag in de ministerraad over de kwestie te stemmen. Zo'n stemming, en zeker over zo'n controversieel thema is erg ongebruikelijk en zou in feite ook het einde van het kabinet betekenen. Dit zegt namelijk simpelweg dat het vertrouwen om er samen nog uit te komen is verdwenen. Die stemming is uiteindelijk niet doorgegaan, en Rutte heeft zijn excuses aangeboden voor zijn opstelling tegen de andere partijen. De VVD wil er vrijdag uitkomen, maar volgens andere partijen kan het overleg mogelijk nog tot maandag duren.

Maar sommigen vragen zich ook af waarom de VVD juist nu de druk opvoert. Begin dit jaar verwachtte staatssecretaris Eric van der Burg (Asielzaken) nog 70.000 asielzoekers te verwelkomen, maar dat aantal lijkt vooralsnog lager uit te vallen. Taferelen zoals vorige zomer, waarbij asielzoekers buiten in het gras van asielzoekerscentrum Ter Apel sliepen, lijken daarmee afgewend. Belangrijke reden is waarschijnlijk dat Rutte de VVD-leden tijdens het recente VVD-congres persoonlijk heeft beloofd dat hij de asielinstroom zal aanpakken nadat fractievoorzitter Sophie Hermans daar op aandrong.

Hoe staat het nu met de asielcrisis in Nederland?

Het aantal mensen dat in de eerste vijf maanden van 2023 asiel heeft aangevraagd in Nederland, was lager dan de hoge voorspellingen. Van januari tot en met mei was de instroom bij de opvangcentra van het Centraal Orgaan opvang asielzoekers (COA) 18.356. Dat is zo'n 1300 lager dan in 2022 in dezelfde periode.

Eind april voorspelde het kabinet dat de asielinstroom in 2023 zou oplopen tot zo'n 70.000. Dat lijkt dus lager uit te vallen. Dit betekent ook dat de situatie in de asielopvang sinds het begin van het jaar stabiel is: daar zitten zo'n 53.000 mensen. Dat is wel nog altijd meer dan het aantal plekken dat beschikbaar is in de reguliere centra in Nederland: zo'n 16.000 asielzoekers zitten momenteel in de (crisis)noodopvang.

Over die crisisopvang heeft de rechter eerder al vastgesteld dat de kwaliteit onder de maat is. Mensen komen hier terecht omdat de doorstroom niet goed loopt. Statushouders hebben recht op een huis, maar door het huizentekort krijgen ze deze in de praktijk niet. Verder loopt de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) achter met het verwerken van de asielverzoeken door een tekort aan personeel.

Welke opties liggen nog op tafel?

Er zou een nieuwe variant zijn bedacht op de gezinshereniging. Die wordt momenteel onderzocht op onder meer juridische houdbaarheid Volgens Frank Candel, voorzitter van de raad van bestuur van Vluchtelingenwerk, is het plan van de VVD juridisch toegestaan. "Maar het is wel in strijd met de rechten van het kind", zei hij erover bij De Nieuws BV (BNNVARA).

Er zijn in het laatste nachtelijk overleg meerdere varianten besproken om gezinshereniging te beperken. Overeenstemming werd niet bereikt. De onderhandelende kabinetsleden werden het wel eens om een variant door het ministerie van Justitie te laten onderzoeken. Die komt bij het nieuwe overleg op tafel. Over de inhoud wil niemand iets kwijt. De sfeer in het overleg zou inmiddels wat zijn verbeterd, maar volgens een coalitiebron zou dit niets zeggen over de houdbaarheid van het kabinet.

Hoe groot is de kans dat het kabinet valt?

Daar verschillen de meningen over. Woonminister en CDA'er Hugo de Jonge zei tegen BNR dat als het kabinet valt, de schuld in ieder geval niet bij zijn partij ligt.

Hugo de Jonge

CDA-minister

"'Als het klapt ligt het niet aan ons, dat ligt dan echt bij de VVD en de ChristenUnie. Wij zijn niet degenen die het zullen laten klappen."

Oud-CDA-minister Ferd Grapperhaus zei donderdag bij Dit is de Dag (EO) dat het hem niet zou verbazen als het CDA voet bij stuk houdt.

Ferd Grapperhaus

Oud-minister

"Ik kan me voorstellen als men bij het CDA zegt: als het niet is zoals wij vinden dat het moet zijn, is het een kabinetscrisis waard."

Hoe erg zou een kabinetsval zijn?

Ook daar is niet iedereen het over eens. Kijkend naar de peilingen zou het voor de VVD waarschijnlijk het minst slecht uitkomen. Volgens de laatste peiling van Ipsos in juni lijft de VVD nog altijd de grootste partij van Nederland. D66 staat daarin op 12 zetels. Daarmee zouden nieuwe verkiezingen hen bijzonder slecht uitkomen, omdat de electorale overwinning van lijsttrekker Sigrid Kaag hiermee flink slinkt. Het CDA staat volgens deze peiling op 8 zetels, en de ChristenUnie op 6, en is daarmee redelijk stabiel.

Politiek commentator Kees Boonman denkt dat het geen ramp zou zijn. "Ik denk dat het wel eens een bevrijding zou kunnen zijn", zegt hij bij Spraakmakers (KRO-NCRV). "Er moet toch met die twintig miljoen mensen wel iemand zijn die deze tent kan runnen."

Het vertrouwen in de Nederlandse politiek is in ieder geval historisch laag. In het laatste kwartaal van 2022 had 25 procent van de 15-plussers vertrouwen in de Tweede Kamer. Ook het vertrouwen in politici is met 21 procent aanzienlijk lager dan in voorafgaande jaren. Het vertrouwen in rechters, politie en de gezondheidszorg is met bijna 80 procent aanzienlijk groter, zo blijkt uit het onderzoek Sociale samenhang en welzijn van het CBS. Je zou dus kunnen redeneren dat een val van het kabinet misschien verstandig zou zijn om dit vertrouwen te bevorderen, maar tegelijkertijd is het de vraag of dit het vertrouwen niet nog verder schaadt.

Dit is het debat