Wat is waarheid?
Hoe publiceren Nederlandse media over de oorlog tussen Hamas en Israël?
19 oktober 2023 · 19:00
Update: 19 oktober 2023 · 19:17
In gesprek met
"We hebben natuurlijk het afgelopen jaar een aantal grote nieuwsgebeurtenissen gehad, maar dit is zo ellendig, zo gruwelijk, er is zoveel verdriet."
"Ik merk bijvoorbeeld als ik een compliment geef aan de redactie voor iets wat ik goed gedaan vind, dat men dat moeilijk vindt om daar blij van te worden."
"Voor dit soort dingen doe je het natuurlijk ook in de journalistiek, de grote dingen van de wereld, hoe treurig het ook is."
In het kort
Bij groot wereldnieuws draaien de Nederlandse nieuwsredacties op volle toeren. Zeker nu de oorlog tussen Hamas en Israël in alle hevigheid is los gebarsten. Journalisten moeten bij dit conflict extra opletten. Welk nieuws breng je wel en wat niet? Welke bronnen zijn betrouwbaar? Hoe kies je de juiste bewoording? En hoe voorkom je fouten?
Wat denk jij?
Hoe ervaar jij de berichtgeving in de media over de oorlog tussen Israël en Hamas?
Dit is de situatie
Berichtgeving over de oorlog tussen Israël en Hamas
We hebben de afgelopen jaren al veel grote nieuwsgebeurtenissen meegemaakt. Denk alleen al aan de coronacrisis en de oorlog in Oekraïne. Een golf aan nieuwsberichten komt over je heen en het lijkt nergens anders over te gaan. Journalisten werken keihard om de berichtgeving zo helder mogelijk bij de mensen te krijgen.
De journalistiek ligt onder de loep in deze tijden. Door middel van social media gaat nieuws razendsnel en mensen kunnen uit heel veel bronnen kiezen. Door de informatie-explosie gaan nieuwsconsumenten hun eigen bronnen vergelijken met de keuzes van kranten en nieuwsprogramma's en hun online kanalen.
Social media zorgen ook voor een extra klus voor journalisten: het filteren van nepnieuws. In een oorlog wordt propaganda verspreid, dat is niks nieuws. Maar door de komst van bijvoorbeeld valse accounts, kunstmatige intelligentie en influencers wordt nog lastiger om te zien wat echt is en wat nep.
Fouten in de media
Alle informatie moet goed gecontroleerd worden voor publicatie. Een fout is snel gemaakt. Dat bleek tijdens een uitzending van Khalid & Sophie (BNNVARA) toen Khalid Kasem een bericht van de NOS voorlas aan het einde van de uitzending: “De autoriteiten in Gaza zeggen dat er zeker 500 doden zijn gevallen bij een luchtaanval op een ziekenhuis in Gaza. Bij Israëlische luchtaanvallen in Gaza-Stad zijn honderden mensen om het leven gekomen. Israël heeft nog niet gereageerd op het nieuws. [...]” Later bleek dat dit nieuws niet goed gecontroleerd was. Want wie het ziekenhuis had gebombardeerd was nog onduidelijk?
Dit is de discussie
Hoe zorg je voor juiste berichtgeving?
Ondanks alle verdrietige gebeurtenissen zijn dit belangrijke tijden voor de journalistiek. Verslaggevers stellen hun vakanties uit, reizen af naar het Midden-Oosten en werken aan één stuk door. Door alle extra nieuwsuitzendingen, podcasts en artikelen kan iedereen goed op de hoogte blijven. Maar hoe komt de berichtgeving tot stand? Voor welke keuzes komen redacties te staan en hoe ga je specifiek om met dit conflict?
In Dit is de Dag (EO) gaan de hoofdredacteuren van het AD, Trouw en de NOS Nieuws hierover met elkaar in gesprek. Rennie Rijpma, de hoofdredacteur van het Algemeen Dagblad blikt terug op de afgelopen periode.
"Ik ben wel tevreden met de berichtgeving. Ik vind het ook wel een balanceeract. Je bent de hele dag aan het kijken: hoe doen we dit zo evenwichtig mogelijk. (...) En hoe hou je het perspectief zo breed mogelijk? Wij hebben niet de christelijke signatuur die Trouw van origine misschien in zich had, sterker nog: juist niet. Ik zeg altijd, niet voor niks, dat het Algemeen Dagblad kort na de oorlog is opgericht om juist los van de zuilen te opereren en die brede blik steeds te houden."
Ook Cees van der Laan, hoofdredacteur van Trouw, blikt terug. Trouw is van origine een christelijke krant. Hoe ga je om met een identiteit die je als krant hebt en de bijbehorende verwachtingen van lezers. Zijn die verwachtingen er?
"Dat zou kunnen, maar wij proberen zo evenwichtig mogelijk hierover te berichten. En ik denk dat we daar goed in slagen. Overigens moet ik wel zeggen dat onze lezers, ook de wat orthodoxere lezers, wel mee geëvalueerd zijn in de tijd. Hoe we veertig jaar geleden naar Israël keken is echt wel anders dan hoe we nu naar Israël kijken. Er wordt wel degelijk gekeken naar hoe het de Gazanen vergaat, of de mensen op de West Bank, of wat Israël doet ten aanzien van het annexeren van de Oost-Jeruzalem. Er zijn echt wel veel elementen die bij veel mensen een ontwikkeling hebben teweeggebracht om anders naar Israël te kijken."
De enorme stroom aan informatie moet zorgvuldig gecontroleerd worden. Fouten zorgen voor kritiek en kunnen het aanzien van je merk beschadigen. Heeft de eerdere genoemde misser van de NOS gevolgen op de manier van werken? NOS Nieuws-hoofdredacteur Giselle van Cann vertelt:
"Wat we doen in dit conflict is bijvoorbeeld op een andere manier ons beeld checken dan we gewoonlijk doen, omdat we weten dat er ontzettend veel beeld is wat niet gaat over Gaza. Dus we zijn veel meer bezig met het vaststellen: is dit inderdaad beeld van de plek waarvan dat beweerd wordt? Heeft dit kunnen gebeuren op dit moment? Is dit het ziekenhuis waar we het over hebben? Kunnen we dat vaststellen? Dus ja, we zijn voorzichtiger met het checken van nieuws, omdat je weet dat in zo'n situatie, als er oorlog is, is er altijd propaganda. Dus daar je op moet letten."
Ook het AD berichtte over de bomaanslag op het ziekenhuis in Gaza. Zij kopten 'Luchtaanval op ziekenhuis Gaza' met daarbij: Palestijnse autoriteiten melden 'minstens vijfhonderd doden en gewonden'. De leestekens hierin zijn belangrijk.
"Dat staat inderdaad tussen aanhalingstekens en ook al meteen in de lead dat Israël het ontkent. Verderop in het artikel nog een duidelijkere verklaring van Israël over wat ze daar op dat moment over zeggen. Ook is er een verwijzing in de papieren krant, dat tijdens het persen van deze krant het nog niet duidelijk is hoeveel slachtoffers er precies zijn."
Omdat grote nieuwsgebeurtenissen vaker voorkomen, zou je denken dat er voor elk scenario een draaiboek klaarligt. Dat is niet het geval, aldus Trouw-hoofdredacteur Van der Laan, hoe pakken ze het dan aan?
"Nee, er liggen geen draaiboeken klaar en dat is misschien wel bijzonder, maar we zijn zo gewend om met dit soort zaken om te gaan dat wij onmiddellijk weten wat we moeten doen. Ik vind het pas een probleem als er geen groot nieuws is, wat moeten we dan doen? Ik vind het vaker ingewikkelder als er geen groot nieuws is. Hoe hou je je website fris en hoe hou je de mensen aan het werk en wat voor onderwerpen doe je? Dat is anders nu met Gaza en de moordpartijen in Israël. (...) Dat is razend snel werken. Dat is overleggen. Iemand die de regie heeft, dat is bij ons de Chef Nieuws, die dan alles in de gaten houdt die probeert dan vanaf het begin af aan het evenwicht te houden: wat gebeurt hier precies, wat kunnen we checken, wat roept vragen op, waar zullen we extra op inzetten, moet er iemand naar Israël?"
Welke lessen hebben de hoofdredacteuren getrokken van de afgelopen dagen?
"Ik weet niet eens of het van de afgelopen dagen is, maar wat ik vaak op de redactie roep is: 'jongens, denk hard op!' Want heel vaak is een eerste gedachte: 'Hmm, het voelt niet helemaal goed.' Als je het hardop zegt, dan kan je meteen het gesprek met elkaar erover aangaan. Daarom ben ik ook zo blij dat we in dat opzicht van corona af zijn en weer met z'n allen op de vloer werken, omdat het zo belangrijk is om je gedachten steeds te scherpen. En dat doe je in gesprek met elkaar. Dat is ook een wezenlijk onderdeel van ons vak."
Meer weten?
Luister naar het hele gesprek in de podcast van Dit is de Dag (EO) waarin Joram Kaat in gesprek gaat met de hoofdredacteuren van NOS Nieuws, AD en Trouw.
De weergave van Spotify vereist jouw toestemming voor social media cookies.
Toestemmingen aanpassen