Onvoorspelbaar?
Wat gaat er om in het hoofd van Pieter Omtzigt? 'Ik geloof niet dat hij gebroken heeft'
8 februari 2024 · 10:41
Update: 9 februari 2024 · 10:52
In gesprek met
Martijn van Helvert
Oud-fractiegenoot van Omtzigt bij het CDA
"Hij kan straks net zo goed weer zeggen: op basis van onze (die van NSC, red.) voorwaarden kunnen we verder."
Mariken van der Velden
Politicoloog van de Vrije Universiteit
"Op deze manier communiceren naar de drie andere partijen, zet in ieder geval geen goede toon."
Bert Smit
Actief NSC-lid
"Ik geloof niet dat hij gebroken heeft. Ik ben er ook van overtuigd dat ze over twee, drie weken weer om tafel zitten."
In het kort
Pieter Omtzigt van Nieuw Sociaal Contract (NSC) kondigde deze week aan dat hij niet langer deelneemt aan de gesprekken over het vormen van een nieuw kabinet. Waarom besloot hij om te stoppen met die formatiebesprekingen? Past dit bij zijn onvoorspelbaarheid als politicus, of heeft hij op basis van politiek inzicht geconcludeerd dat een rechtse regering momenteel niet haalbaar is? Daarover een gesprek in Dit is de Dag (EO).
Wat denk jij?
Heb jij begrip voor de keuze van Omtzigt?
Dit is de situatie
Is Pieter Omtzigt klaar met het kabinet?
NSC heeft afgelopen week een bom laten ontploffen in Den Haag: Pieter Omtzigt wil voorlopig niet langer onderhandelen over een kabinet met PVV, VVD en BBB. De belangrijkste reden hiervoor is de slechte financiële gesteldheid bij de overheid, zo gaf hij aan.
Wat is er precies mis met het potje van de overheid?
De onderhandelingen tussen de vier partijen begonnen vlak voor kerst. Zeven weken later concludeert Omtzigt nu dat dat zijn partij stopt met het actief meedoen met de gesprekken. Hij wacht op het laatste rapport van informateur Ronald Plasterk. Dat rapport komt op maandag, en er wordt op woensdag over gedebatteerd. Daarna kiezen ze waarschijnlijk een nieuwe informateur om verder te gaan.
Waarom nu?
De andere partijen, maar ook mensen die de politiek analyseren, zijn verbaasd over deze zet van Omtzigt. Waarom nu? En waarom op deze manier? Wat we in ieder geval weten is dat de onderhandelaars aan de formatietafel afgelopen maandagavond honderden stukken ontvingen van Plasterk. Daarin zouden veel financiële tegenvallers, mogelijke risico's en juridische procedures in te lezen zijn. Ook stonden er heel veel wensen van verschillende ministeries in. Daar schrok Omtzigt zo van dat hij het nut van verder onderhandelen niet meer inzag.
Bovendien heeft Omtzigt van het begin af aan aangegeven dat hij een minderheidskabinet, waarin NSC de rol van gedoogpartner vertolkt, wel ziet zitten.
Wat is een minderheidskabinet?
Wat gaat er om in het hoofd van Pieter Omtzigt?
Mariken van der Velden, politicoloog van de Vrije Universiteit, was net als veel anderen verbaasd door de beslissing van Omtzigt. Zij vindt deze niet zo verstandig. Als je op deze manier eruit stapt, geeft dat niet veel vertrouwen, zegt zij.
"Je denkt: óf ze komen eruit op beleidsmatige punten, of niet. Maar dat lijkt nu niet het geval te zijn. Breken is nooit echt heel goed voor het vertrouwen in elkaar. Dus dat maakt het een lastige situatie. Wat moeten ze voor een volgende poging met Omtzigt? (...) Hij is een ervaren politicus. Hij weet dat samenwerken met vertrouwen gaat en dat daar het proces eigenlijk veel belangrijker is dan de inhoud. Zelfs als hij meer tijd nodig had om alle afwegingen te maken: op deze manier communiceren naar de drie andere partijen, zet in ieder geval geen goede toon om ook over twee weken weer te gaan zitten."
Omtzigt suggereerde dinsdag dat informateur Plasterk informatie achterhield over de overheidsfinanciën. Maar Van der Velden vermoedt dat ontevredenheid over Plasterk niet de echte reden is dat Omtzigt de gesprekken stopt. Mogelijke redenen zijn volgens haar:
"Misschien heeft hij principieel zoveel frictie binnen zijn fractie over een samenwerking met Wilders. Dat is een moeilijker verhaal om te vertellen. Dit zou een soort van rookgordijn kunnen zijn. (...) Ook zegt Omtzigt: niet in deze vorm, niet op deze manier. Dus niet in een meerderheidskabinet. En eigenlijk heeft hij ook gedurende hele verkiezingen gezegd: zijn voorkeur is geen traditioneel kabinet. Maar als je op deze manier eruit stapt, geeft dat niet veel vertrouwen. En dat heb je wel een beetje nodig, zeker in een minderheidskabinet, want dat is nog wankeler dan een smal meerderheidskabinet."
NSC-lid Bert Smit geeft aan dat hij en andere leden wel even aan de buis gekluisterd zaten toen het nieuws bekend werd. Ook zij hoorden het via de media. Smit geeft aan dat vooral de timing hem verbaasde, maar dat Omtzigt op een gegeven moment de gesprekken zou staken, had hij wel verwacht. De manier waarop had volgens hem wel anders gekund.
"Op de laatste dag heeft hij gezegd: ik zie op dit moment geen reden om dit laatste gesprek af te maken. Ik vind dat niet handig, ik vind de timing niet verstandig. Maak dan die laatste 8 uur even af en ga over twee weken verder praten. Maar ik geloof niet dat hij gebroken heeft. Ik ben er ook van overtuigd dat ze over twee of drie weken weer om tafel zitten."
"Wat hem nu verweten wordt, verrast me wel een beetje. Want als je ziet hoe de partijen onderling tijdens de onderhandelingen met elkaar omgegaan zijn, en er wordt hem nu slechte communicatie verweten, vind ik dat wel verbazingwekkend. Via een appje jezelf afmelden is natuurlijk niet chique. Dat klopt. Nogmaals, het momentum en de manier had anders gekund. Dat verdient geen schoonheidsprijs. Maar zijn kracht is ook zijn zwakte. Inhoudtechnisch is hij enorm sterk. Hij wil het juist van alle kanten bekijken, en dat kost tijd. Dus de degelijkheid werkt tegen hem in deze."
Martijn van Helvert die als oud-fractiegenoot bij het CDA veel met Omtzigt samenwerkte, kent hem als iemand die, als voormalig woordvoerder Financiën bij die partij, heel streng toezag op dit onderwerp.
"Ik ken Pieter als een financieel deskundig man en ook als iemand die keihard voor de inhoud gaat en dat boven een proces kan laten gaan. Dus je ziet ook dat de andere partijen meer op dat proces zitten, maar Omtzigt zit meer op die inhoud. Los van al die vragen over de timing van het mailtje en waarom hij het via een appje heeft gedaan... Dat is eigenlijk het klein bier van vandaag en morgen. Maar de echt grotere vraag is: waarom zien NSC en Pieter op inhoud geen grond om door te verkennen, op basis van financiën?"
Van Helvert benadrukt dat de huidige formatiefase vooral gericht was op het nagaan van de standpunten van de PVV op het gebied van rechtstatelijkheid en grondwettelijkheid. Er is nooit een "officieel teken" gekomen dat die twee punten helemaal overeengekomen waren, dus de vraag is volgens hem of dit ook goed afgekaderd is. Dat zal moeten blijken uit het verslag van Plasterk.
"We weten dat andere coalitiepartijen hele mooie ideeën hebben over bijvoorbeeld die btw, maar ook over het afschaffen van het eigen risico, wat heel veel geld kost. Dus ik kan me wel voorstellen - en dat hoorde ik ook wel in de wandelgangen - dat financiën wel een puntje was. En als er dan stukken op tafel komen die het misschien nog erger maken kan ik me zomaar voorstellen dat Pieter denkt: ja als dit erbij komt, zie ik dit niet zitten."
Wat denk jij?
Wat zou jij doen als je in Omtzigts positie stond?
Dit is de uitzending
Luister dit hele gesprek uit Dit is de Dag (EO) nu terug als podcast:
De weergave van Spotify vereist jouw toestemming voor social media cookies.
Toestemmingen aanpassen
