Moeten standbeelden van koloniale grootheden worden neergehaald?
26 juli 2023 · 15:33| Leestijd:9 min
Update: 8 augustus 2024 · 16:07
In dit artikel aan het woord
"Deze mensen zijn held geworden door het draagvlak onder de bevolking destijds. Dat was toen normaal."
"Waar zijn de andere standbeelden van de helden van de andere kant? Zolang die er niet zijn is het niet gelijkwaardig."
"Ik denk dat je sommige beelden veel beter in een museum kwijt kunt dan op straat. Want een monument blijft toch een soort eerbetoon."
In het kort
In steeds meer westerse landen zijn standbeelden van koloniale grootheden afgebroken, en er wordt nog altijd overlegd over het aanpassen van straatnamen. Aanhangers van de antiracismebeweging stellen namelijk dat deze mannen, die vaak betrokken waren bij de slavernij, het niet verdienen om vereerd te worden. Wordt het tijd dat wij standbeelden van onze Nederlandse 'helden' ook van hun voetstuk halen?
Wat denk jij?
Moeten omstreden Nederlandse (gevallen) helden van hun sokkel worden gehaald?
Van zijn voetstuk gevallen - letterlijk én figuurlijk
De discussie woedt al sinds de Black Lives Matter-movement opkwam in 2014. Maar bij velen werd deze pas echt goed zichtbaar na de dood van George Floyd in mei 2020. De antiracismebeweging groeide en activisen gingen wereldwijd massaal de straat op. Activisten eisten onder andere dat beelden van mensen die een connectie hebben met het slavernijverleden neergehaald werden. Op sommige plekken is dat ook daadwerkelijk gebeurd.
In navolging van Amerika kwam de discussie ook op gang in andere Europese landen, waaronder Nederland. Wij kennen immers ook een omstreden verleden, en daarmee ook een aantal (inmiddels) discutabele standbeelden. Na de dood van George Floyd werden op verschillende plekken beelden en panden beklad die verwijzen naar het Nederlandse koloniale verleden.
Het meest omstreden beeld is misschien wel dat van Jan Pieterszoon Coen, dat middenin op een plein in Hoorn met een stoere blik op iedereen neerkijkt. Het beeld wordt door tegenstanders als eerbetoon aan een massamoordenaar gezien. Het Roode Plein in Hoorn was meerdere malen toneel van protest, en inmiddels is er een plakkaat naast het beeld geplaatst. Daarop valt te lezen wat Jan Pieterszoon Coen niet alleen gedaan, maar ook misdaan heeft.
Het college van Burgemeesters en Wethouders in Hoorn wil in de tweede helft van 2023 - dus dat is nu, zo ongeveer - beginnen met een stadsgesprek over het beeld en het koloniale verleden, racisme, discriminatie en maatschappelijke uitsluiting.
Dit is de discussieTijd voor een beeldenstorm?
Sindsdien wordt er in Nederland ook veel gedebatteerd over de vraag of sommige 'foute' standbeelden geen plek meer verdienen in ons straatbeeld. Verdwijnt hiermee geschiedenis, of is het de correctie van een schandvlek?
Volgens hoogleraar cultuurgeschiedenis Lotte Jensen worden er in Nederland in praktijk niet zoveel standbeelden weggehaald.
Lotte Jensen
Hoogleraar cultuurgeschiedenis"Als je kijkt naar eigentijdse helden kunnen we snoeihard zijn. Als je iets verkeerd hebt gedaan, word je door de media al snel volledig zwartgemaakt. Dat komt ook niet makkelijk weer goed. Maar als je kijkt naar historische helden gaat het er toch behoorlijk gedempt aan toe. Want hoeveel standbeelden zijn er verdwenen in Nederland? Niet veel."
Historicus Ethan Mark van de Universiteit Leiden zei er bij Dit is de Dag (EO) in 2020 dit over:
Ethan Mark
Historicus van de Universiteit Leiden"Zo iemand als Jan Pieterszoon Coen, die een heel eiland uitmoordde voor winstbejag... Dan vraag je je wel af of zo'n monument, zoals dat nu in Hoorn staat, nog op zijn plaats is."
Een tekst bij een beeld, zoals bij Jan Pieterszoon Coen staat, is volgens hem niet genoeg. Veel mensen zullen dat niet lezen, denkt hij, en een standbeeld is en blijft een eerbetoon. Daarom zou deze beter op zijn plaats zijn in een museum dan op het midden van een plein in Hoorn.
Daar is schrijver en publicist Karin Amatmoekrim het mee eens. Zij vindt dat er meerdere perspectieven toegevoegd moeten worden aan het straatbeeld. Zolang er nog geen standbeeld van Anton de Kom staat op een plek die niet enkel toegespitst is op een zwart stadsdeel, is de discussie volgens haar niet gelijkwaardig. Ze doelt daarmee op het feit dat in de Amsterdamse Bijlmer wél een standbeeld staat van de Surinaams-Nederlandse verzetsheld, maar dat daar veel mensen met een migratieachtergrond wonen. Zo komt het beeld dus nog altijd niet in het zicht van andere bevolkingsgroepen.
Karin Amatmoekrim
Schrijver en publicist"Naast een beeld van Jan Pietersz Coen kun je in plaats van een dom plakkaat ook een prachtig standbeeld zetten van iemand die één van zijn slachtoffers moet verbeelden. Standbeelden zijn belangrijk omdat ze aantonen waar wij als samenleving waarde aan geven. Als dat betekent dat bepaalde levens meer waard zijn dan anderen, gaat dat scheuren veroorzaken in onze samenleving."
Historicus Wim Berkelaar van de Vrije Universiteit vindt het neerhalen van standbeelden in beginsel onjuist, zo zei hij in 2020 bij Dit is de Dag (EO).
Wim Berkelaar
Historicus van de Vrije Universiteit"Stel je voor: je ruimt die beelden op. Dan krijg je dat de geschiedenis onvindbaar wordt."
Wel is hij het ermee eens dat er meer perspectieven geboden kunnen worden - dus bijvoorbeeld zoals Amatmoekrim suggereert, dat er meer beelden komen van andere 'helden'.
Dit is hun verhaalEen nieuwe zeeheldenwijk in Urk
Waar koloniale 'helden' elders (bijna) van hun sokkel worden getrokken, worden ze in Urk juist op het schild gehesen. Daar wordt namelijk een nieuwe Zeeheldenwijk aangelegd, met een Michiel de Ruyterbrug en de Witte de Withlaan. Frans Lucas Bauer (Hart voor Urk) is mede-initiatiefnemer van dit project, en vertelt er bij Dit is de Kwestie (EO) over. "Dit is eigenlijk ontstaan na de landelijke ophef over het feit dat sommige beelden en straatnamen in Nederland moesten verdwijnen. Toen zeiden wij, als Hart voor Urk: alles wat ze afbreken, stuur maar naar ons toe. Dan verzinnen wij er een plekje voor." En zo ontstond de Zeeheldenwijk.
Volgens een andere Urker moeten we niet vergeten dat dit de mannen zijn die Nederland groot hebben gemaakt, ook al hebben ze soms dingen gedaan die niet helemaal door de beugel konden. "Die mannen moeten wij niet vergeten, want dat is een deel van onze geschiedenis, en die hebben Nederland opgebouwd naar wat het nu is. Daar hebben we heel veel aan te danken."
Lotte Jensen is hoogleraar cultuurgeschiedenis en legt uit waarom we helden willen eren. "We zochten eigenlijk voorbeelden die de grootsheid van Nederland illustreerden. Dus gingen we opzoek naar zeehelden, staatslieden die iets groots hadden verricht, schilders, dichters. Die kregen ook standbeelden." Die behoefte komt voort uit de identiteitsvorming van groepen: mensen zien in standbeelden erkenning voor hun geschiedenis. Het gaat dus niet zozeer om wie de beste was, maar meer om wat een bepaald persoon voor iemand heeft betekend.
Praat mee
Verdwijnt met het verwijderen van beelden de geschiedenis, of is het de correctie van een schandvlek?
