Waarom is armoede nu ineens zo'n belangrijk onderwerp?
19 september 2023 · 16:30| Leestijd: 6 min
Update: 8 augustus 2024 · 15:56
In dit artikel aan het woord
"We hebben als samenleving best lang gedacht dat mensen in armoede domme keuzes hebben gemaakt."
"Toen ik in de schulden belandde, raakte ik totaal in paniek."
"Heel lang was het: eigen schuld, dikke bult."
"Zorg dat mensen niet in de war raken van al die toeslagen."
"Ik kwam in de bijstand en voelde me zó dom. Ik kon niets, ik wist niets, ik had geen werk."
In het kort
Stel je voor, je woont in een huis waar het lekt als het regent, een leuk dagje uit zit er eigenlijk nooit in en je moet moeilijke keuzes maken over welke rekeningen je kunt betalen. Bij de dokter of tandarts kom je niet uit angst voor nog meer rekeningen en je kinderen hebben het moeilijk op school omdat er niet genoeg geld is voor goede spullen. Steeds meer Nederlanders leven in armoede. Hoe kan het dat dit juist nu zo'n belangrijk onderwerp is geworden?
Wat denk jij?
Kan jij financieel rondkomen?
Aantal reacties: 0
Op naar de stembus
Je hebt het vast meegekregen, we mogen weer naar de stembus dit najaar. Op 22 november kiezen we onze nieuwe Tweede Kamer en inmiddels zijn politieke partijen al volop bezig met hun campagnes. Richting de verkiezingen lijkt armoede daarin steeds meer naar voren te komen als een van de belangrijkste thema's. Het is een onderwerp dat veel mensen raakt. In de stad en op het platteland, van jong tot oud. De impact van armoede is groot. Het heeft namelijk gevolgen voor de toegang tot onderwijs, gezondheidszorg en een fatsoenlijke woonruimte. Daarom vinden veel mensen armoede een belangrijk onderwerp en staat het hoog op de politieke agenda.
De vraag is hoe de politici het armoedeprobleem in Nederland de komende jaren willen aanpakken. Voor 2024 weten we het al ongeveer, de overheid gaat komend jaar namelijk 2 miljard euro uitgeven aan armoedebestrijding. Dat is nodig ook, want de armoede in Nederland is dit jaar sterk toegenomen en gaat volgens het Centraal Planbureau in 2024 nog verder toenemen. Wat er in de jaren daarna gaat gebeuren, mag het nieuwe kabinet gaan bepalen.
Wat is armoede?
Armoede betekent dat mensen niet genoeg geld hebben om basisdingen te kunnen betalen die belangrijk zijn in onze samenleving. Deze basisdingen zijn bijvoorbeeld elektriciteit, water en eten. Volgens een speciale regel, de 'niet-veel-maar-toereikend-criterium', wordt gezegd dat iemand in armoede leeft als hij of zij voor een langere tijd niet genoeg geld heeft voor deze dingen.
Voor iemand die alleen woont geldt dat hij of zij onder de armoedegrens leeft, als er minder dan 1.515 euro per maand (in 2024 wordt dat 1.573 euro) beschikbaar is voor de basisdingen. Voor gezinnen met meer mensen, rekent het Centraal Planbureau dit bedrag op een andere manier uit, afhankelijk van factoren zoals extra steun of kosten voor kinderopvang.
Beter laat dan nooit?
Hoe kan het dat armoede het belangrijkste thema van de komende verkiezingen lijkt te worden? Er is immers al langere tijd armoede in Nederland, het is niet per se iets van de laatste jaren. Had de politiek eerder moeten ingrijpen door dit onderwerp meer aandacht te geven? En wat moet er gebeuren om iets aan die armoede te doen?
Carola Schouten (ChristenUnie) is de eerste minister voor Armoedebeleid, Participatie en Pensioenen. Ze doet dit sinds januari 2022, toen het Kabinet Rutte IV van start ging. Het doel was eerst om de armoede in Nederland te halveren, maar inmiddels is het doel veranderd in: zorgen dat de armoede niet verder toeneemt. Volgens Schouten is Prinsjesdag dan ook een beetje dubbel. Aan de ene kant is het een feestdag, maar tegelijkertijd weet ze ook dat het voor veel mensen allemaal niet zo feestelijk is, zegt ze in Dit is de Dag (EO).
"We hebben als samenleving best lang bepaalde gedachtes gehad over mensen in armoede. Dat het een groep is die domme keuzes heeft gemaakt: schuld is je eigen schuld. Nu komt het besef dat het iedereen kan overkomen. De lijn is best dun tussen rondkomen en niet rondkomen. De opdracht om armoede te bestrijden is ongelofelijk groot. Die opdracht voel ik elke dag en het kabinet voelt dat ook. Daarom hebben we besloten om twee miljard euro uit te trekken om de armoede te bestrijden. Dat is helaas hard nodig."
Iemand die precies weet wat het is om in armoede te leven, is Vanessa Umboh. Ze maakte mee hoe haar schulden zich opstapelden, raakte in paniek en ging enorm gebukt onder financiële zorgen. Een paar jaar geleden richtte ze de stichting Stem zonder Gezicht op. Daarmee strijdt ze voor gelijke kansen en armoedebestrijding. Volgens Vanessa had het thema armoede al veel eerder meer aandacht van de politiek moeten krijgen, dat zegt ze in Geld of je Leven (EO).
"Toen ik in de schulden belandde, raakte ik totaal verlamd. Alles wat daarvoor heel vanzelfsprekend was voor mij, kon ik gewoon niet meer. Het is helemaal terecht dat armoede het belangrijkste verkiezingsthema lijkt te zijn. Ik ben heel blij met deze ontwikkeling. Sinds ik ontdekt heb hoe ernstig het gesteld is in dit land, vraag ik er al aandacht voor. Dat is al zeven jaar. Dat er nu meer aandacht komt is wel een beetje laat, maar beter laat dan nooit."
Tim 'S Jongers is directeur van het wetenschappelijk instituut van de PvdA. Volgens hem is het armoedeprobleem al veel langer aan de hand in Nederland, maar krijgt het pas sinds korte tijd de juiste aandacht. Het viel hem op dat hij tot een paar jaar geleden nog regelmatig moest uitleggen dat er armoede bestaat in een land als Nederland.
"Het is niet voor niets dat we nu een minister voor Armoede hebben. Eigenlijk zijn we het pas door gaan krijgen toen de middengroep zich ging laten horen. Heel lang was het: 'eigen schuld, dikke bult', maar nu zien we dat het probleem veel breder is. Het gaat ook om het mensbeeld, om hoe we naar elkaar kijken. En daarin valt nog wel wat te verbeteren: als de overheid een brug bouwt, noemen we dat een investering. Maar als het gaat over kinderen die naar school gaan, dan schrijft de overheid op haar website dat dat geld kóst. Waarom staat daar niet: we investeren dit bedrag in een kind?"
Volgens hoogleraar economie Bas Jacobs is het volkomen terecht dat de politiek nu iets probeert te doen. Hij vindt de bestaanszekerheid van mensen een belangrijke overheidstaak. Wel kan de overheid nog het een en ander verbeteren, meent Jacobs. Zo blijkt uit onderzoek van DIT dat 1 op de 3 Nederlanders inkomen denkt mis te lopen doordat informatie van de overheid over toeslagen, belastingen, uitkeringen of subsidies onduidelijk is. Daar weet de hoogleraar wel een oplossing voor.
"Bundel de bestaande toeslagen voor zorg, huur en kindgebonden budget in één toeslag. De hoogtes van die toeslagen hangen namelijk allemaal af van dezelfde kenmerken, zoals inkomen en vermogen. Maak er één toeslag van, zodat mensen het maar één keer hoeven aan te vragen en niet in de war raken."
Ook econoom Jasper Lukkezen denkt dat de overheid andere beslissingen zou kunnen nemen. In plaats van het verhogen van de huurtoeslag, zou een verhoging van de bijstand veel meer effect hebben, denkt hij. Lukkezen legt hij uit dat de armste mensen niet zoveel hebben aan de manier waarop het kabinet probeert om het aantal mensen in armoede te verminderen.
"Het doel van het kabinet is armoede verminderen. En dat doen ze door het aantal mensen in armoede te tellen. Iemand is arm als diegene per maand minder dan 1.573 euro te besteden heeft. Het kabinet heeft aan het Centraal Planbureau (CPB) gevraagd wat er nodig is om zoveel mensen boven die grens te laten uitkomen, zodat ze niet meer als arm tellen. Dan zegt het CPB: verhoog de huurtoeslag. Daarmee zorg je dat mensen die nét onder die grens zitten, net boven die grens uitkomen. Ze hebben dan 1.590 of 1.600 euro te besteden hebben en tellen niet meer als arm. Maar het echte probleem zit hem bij mensen die ruim onder de armoedegrens zitten. Die blijven na de verhoging van de huurtoeslag nog steeds in de ellende zitten. Zij hebben veel meer aan een verhoging van de bijstand. Het kabinet kiest er nu voor om de huurtoeslag flink te verhogen, maar dat helpt de mensen die het meest in de ellende zitten onvoldoende."
"Ik voelde me zó dom"
Hanny Heuvelink leeft in armoede en voelde zich ontzettend dom toen ze in de bijstand terecht kwam. Ze doet haar verhaal in Dit is de Dag (EO).
Lees het hele verhaal van Hanny
"Leven in bestaansonzekerheid is vreselijk. Toen ik ermee te maken kreeg, bleef ik veel thuis. Ik wilde niemand zien. Mensen zeiden tegen mij dat ik dom was, omdat ik geen werk had. En ik was nog dommer, omdat ik schulden had.
Terwijl het iedereen kan overkomen. Iemand kan z’n baan verliezen, een ongeluk krijgen, een scheiding… Er zijn zoveel factoren waardoor je ineens in een andere situatie terechtkomt. Ik zat al jaren in de bijstand en voelde me zo dom. Ik kon niets, ik wist niets, ik had geen werk. Als ik bij de gemeente aanklopte voelde ik me heel nederig. Ik schaamde me dat ik moest vragen om hulp.
Naar een dokter durfde ik niet, omdat ik bang was dat hij me zou doorsturen naar het ziekenhuis. Dat zou te duur zijn. Naar de tandarts durfde ik ook niet. Ik had zo graag gewild dat ik vrijuit de huisarts of tandarts kon bellen.
Nu ga ik er anders mee om, maar de extra maatregelen van het kabinet helpen me niet. Aan de ene kant gaat het kindgebonden budget of de huurtoeslag omhoog. Maar dan zeggen de mensen van de voedselbank: ‘nu zit je boven de norm, je krijgt geen voedselbankpakket meer’. Dat maakt het wel heel ingewikkeld."
Luister onze podcasts
Benieuwd naar de hele discussie? Luister hier naar Geld of je Leven (EO) waarin presentator Hans van der Steeg in gesprek gaat met Vanessa Umboh (stichting Stem zonder Gezicht), politicoloog Tim 'S Jongers en hoogleraar economie Bas Jacobs.
De weergave van Spotify vereist jouw toestemming voor social media cookies.
Toestemmingen aanpassenEn luister naar Dit is de Dag (EO). Daarin gaat presentator Jan-Willem Wesselink in gesprek met demissionair minister Carola Schouten (Armoedebeleid), Jasper Lukkezen (econoom aan de Universiteit Utrecht). Ook schuift Hanny Heuvelink aan, zij is ervaringsdeskundige en leeft zelf in armoede.
De weergave van Spotify vereist jouw toestemming voor social media cookies.
Toestemmingen aanpassenPraat mee
Wat zou het kabinet volgens jou kunnen doen om de armoede tegen te gaan?
