Krijgen we in Nederland een 'programkabinet' en wat is dat eigenlijk?

Dit is de situatie

Vier partijen gaan voor programkabinet

Weet je nog dat we op 22 november 2023 naar de stembus gingen? Om het geheugen even op te frissen: de PVV kwam als grote winnaar uit de bus met 37 zetels, gevolgd door GroenLinks-PvdA met 25 zetels. In totaal zijn er in de Tweede Kamer 150 zetels te verdelen en dat gebeurde na de verkiezingen op deze manier:

Kort na de verkiezingen begonnen de gesprekken over een nieuw kabinet. Onder leiding van verschillende formateurs probeerden de politiek leiders van PVV (Geert Wilders), VVD (Dilan Yeşilgöz), NSC (Pieter Omtzigt) en BBB (Caroline van der Plas) het de afgelopen maanden met elkaar eens te worden.

Dat is nog niet helemaal gelukt. Het leek er zelfs een paar keer op dat de onderhandelingen helemaal zouden mislukken, bijvoorbeeld toen Pieter Omtzigt wegliep. Toch ging het viertal telkens opnieuw met elkaar in gesprek en op dit moment hebben ze er vertrouwen in dat ze samen een kabinet kunnen gaan vormen.

De Tweede Kamer debatteerde over de formatie. Komt er een programkabinet? Artikel gaat verder onder de afbeelding.

Wat is een programkabinet?

Als de vier partijen het eens worden, gaan ze niet een 'normaal' meerderheidskabinet vormen, want VVD en NSC hebben meerdere keren aangegeven niet met Geert Wilders in een kabinet te willen. Het idee is nu om met een 'programkabinet' te gaan werken. Dat betekent dat de partijleiders van de regeringspartijen in de Tweede Kamer blijven. Eerst werken de vier partijen toe naar een akkoord op hoofdlijnen en daarna zoeken ze geschikte mensen die als minister of staatssecretaris aan de slag kunnen gaan.

Volgens GroenLinks-PvdA, D66 en CDA, partijen die waarschijnlijk niet in de regering komen, lijkt het plan wel heel erg op een gewoon meerderheidskabinet. Ze vinden dat NSC en VVD de term programkabinet nodig hebben om hun samenwerking met de PVV goed te praten. Kleine rechtse partijen, zoals SGP, JA21 en Forum voor Democratie, zien de plannen voor een programkabinet wel zitten.

"Als het loopt als een eend, kwaakt als een eend, dan is het een eend."

2

3

3

3

1

3

Het antwoord vind je onderaan het artikel.

Dit is de discussie

Gaat het lukken om een programkabinet te smeden?

Met een debat in de Tweede Kamer rondde formateur Kim Putters zijn opdracht af. Hij geeft het stokje door aan twee nieuwe informateurs: Richard van Zwol en Elbert Dijkgraaf. Gaat het deze twee heren lukken om binnen acht weken een akkoord op hoofdlijnen in elkaar te timmeren?

Dat hangt volgens Pieter Klok, hoofdredacteur van de Volkskrant, af van wat voor soort kabinet er precies komt. Hij zegt in Dit is de Dag (EO) dat een klassiek zakenkabinet* de grootste kans van slagen heeft. Dat is volgens hem ook wat Omtzigt wil: een kabinet op zo groot mogelijke afstand, zodat het zo min mogelijk de PVV-geur heeft en zoveel mogelijk partijen zich er mee kunnen verbinden.

"Als het echt een soort zakenkabinet wordt, dat op grote afstand komt te staan van de Tweede Kamer en het initiatief neemt, dan zie ik het nog wel gebeuren. Maar als Wilders zich er heel erg mee gaat bemoeien en de andere partijen komen ook met een heel gedetailleerd partijprogramma, dan zie ik het gewoon niet lukken. Omdat ze elkaar overduidelijk niet echt vertrouwen."

2

0

1

1

0

0

Gerard Beverdam, politiek journalist van het Nederlands Dagblad, verwacht dat de vier partijen het over migratie waarschijnlijk wel eens worden. Hij zegt dat PVV, VVD, NSC en BBB op dat thema allemaal in elkaars verlengde zitten. Maar bij heel veel andere thema’s vraagt Beverdam zich af of ze echt een hoofdlijnenakkoord gaan bereiken. En als er al een akkoord komt, dan voorziet Beverdam een nieuw probleem.

"Ik vraag me sterk af wie zich straks eigenaar van het kabinet voelt. Er komt heel veel op deze nieuwe regering af, want er liggen grote maatschappelijke problemen die moeten worden opgelost. Wie heeft het commitment? Dat wordt het grote probleem van dit komende kabinet. Als er straks flink tegenwind opsteekt - en elk kabinet krijgt vroeg of laat tegenwind - wie voelt zich dan eigenaar van het kabinet en wie houdt het in de lucht? Daar heb ik wel m’n zorgen over."

1

0

0

2

0

1

Volgens Victor Pak, politiek journalist bij EW Magazine, hadden de beoogde oppositiepartijen, zoals GroenLinks-PvdA, D66 en CDA, wel wat enthousiaster mogen reageren op het plan voor een programkabinet.

"Er wordt nu gedaan alsof dit een kabinet wordt onder aanvoering van de PVV, maar dat is nu juist niet wat formateur Putters heeft opgeschreven en voor ogen heeft. Dit programkabinet is anders. De partijleiders gaan niet in het kabinet, het kabinet staat op afstand en er komt meer dualisme*. Het is de nieuwe bestuurscultuur waar Den Haag de laatste jaren zoveel over sprak, maar niet in daden omzette. Nu zet Putters wel heel concreet zoiets neer, eigenlijk voor het eerst. Toch wordt gelijk weer gezegd dat het een gewoon meerderheidskabinet is, terwijl dat het niet wordt, als de wens van Putters werkelijkheid wordt."

2

0

0

0

0

0

Dit is het debat

Luister onze podcast

Ben je benieuwd naar het hele gesprek in Dit is de Dag (EO)? Luister hieronder naar de podcast, waarin presentator Tijs van den Brink in gesprek gaat met Pieter Klok (hoofdredacteur Volkskrant) en politiek journalisten Gerard Beverdam en Gerard Pak.

Dit maakten we ook

Bekijken

Is het oneerlijk dat Geert Wilders geen premier wordt?

Bekijken

Wat gaat er om in het hoofd van Pieter Omtzigt? 'Ik geloof niet dat hij gebroken heeft'

Antwoord quizvraag: "Het is een triest record dat we op onze naam hebben staan", zei Caroline Gennez, een van de Belgische onderhandelaars. Bij onze zuiderburen duurde de formatie na de verkiezingen van 2010 maar liefst 541 dagen, bijna twee jaar. Een wereldrecord!