Elkaar de hand reiken
Wat kan jij doen tegen polarisatie rondom de oorlog tussen Israël en Hamas?
8 november 2023 · 15:00
Update: 9 november 2023 · 14:27
In gesprek met
Beatrice de Graaf
Historicus
"Het is onze opdracht om de vrede te helpen bevorderen. En dat betekent dat je niet zegt: ‘Dat is de onderdrukte en dat is de booswicht.'"
Stefan Paas
Theoloog
"We kunnen als burgers proberen elkaars pijn te blijven zien en compassie uit te spreken met alle slachtoffers."
In het kort
Gesprekken over de oorlog tussen Israël en Hamas veranderen al snel in discussies, zeker online. Misschien heb jij daar ook wel ervaring mee. Het conflict zorgt namelijk voor toenemende polarisatie in de Nederlandse samenleving. Maar waarom eigenlijk? En wat kunnen we tegen deze polarisatie doen?
Wat denk jij?
Merk jij dat de polarisatie rondom de oorlog tussen Israël en Hamas toeneemt?
Dit is de situatie
Polarisatie rondom Israël en Hamas
Hoewel de oorlog tussen Israël en Hamas duizenden kilometers bij ons vandaan plaatsvindt, is die toch duidelijk voelbaar in de Nederlandse samenleving. Het conflict zorgt voor verdeeldheid en polarisatie.
Wat is polarisatie?
Uit onderzoek van EenVandaag blijkt dat 7 op de 10 ondervraagden bezorgd zijn over wat de oorlog doet met de spanningen in ons land. De ondervraagden geven aan dat het conflict in eigen kring voor felle discussies zorgt. 35% heeft sinds het begin van de oorlog discussie gehad met familie, vrienden of collega's. Ruzie wordt er nauwelijks gemaakt, dat is maar bij 3% het geval.
Een ander gevolg van de oorlog is dat de haat richting zowel moslims als Joden toeneemt in Nederland. Zij voelen zich steeds onveiliger, meldt de NOS. Zowel de Stichting Meld Islamofobie als de Nationaal Coördinator Antisemitismebestrijding melden een sterke toename van het aantal meldingen.
Dit is de discussie
Hoe voorkom je polarisatie in oorlog tussen Israël en Hamas?
De oorlog tussen Israël en Hamas zorgt dus voor toenemende polarisatie. Maar waarom zorgt dit conflict voor zulke sterke emoties? En hoe kunnen we polarisatie tegengaan?
Historicus Beatrice de Graaf doet al haar hele werkende leven onderzoek naar oorlogen en terrorisme en heeft al heel wat ellende voorbij zien komen. Maar toen de oorlog tussen Israël en Hamas begon had ze het gevoel dat ze ‘een donkere tunnel inrolde’, zegt ze in De Ongelooflijke Podcast (EO).
“Bommen die vallen. Weer al die beelden van dode kinderen. Weer de beelden van gijzelaars waar filmpjes van vrijkomen. Je hoort weer afschuwelijke sadistische verhalen over wat Hamas heeft gedaan. Dagelijks wordt de pijn verergerd en je krijgt het eigenlijk niet uitgedacht.”
Bij theoloog Stefan Paas roept het conflict naast veel emotie ook het beeld op van een hele heftige vechtscheiding.
“Ik heb het gevoel dat (…) ik naar een soort vechtscheiding zit te kijken van twee mensen die totaal verbitterd tegenover elkaar zijn komen te staan en om zich heen kijken en alleen nog maar volkomen loyaliteit eisen. Niemand mag in het midden uitkomen, want dan verraad je de een of de ander. Een Joodse kennis beschreef het als twee getraumatiseerde volken. En trauma radicaliseert natuurlijk je opvatting over de ander en alle nuances verdwijnen.”
Oorzaken van polarisatie
Dat dit conflict zulke heftige emoties oproept bij mensen heeft volgens De Graaf verschillende oorzaken. De eerste oorzaak heeft te maken met identiteit.
“Wereldwijd projecteren mensen hun zoektocht naar identiteit op dit conflict. Mensen die zich onderdrukt voelen, die zichzelf achtergesteld voelen, niet erkend, niet gehoord, identificeren zich met de Palestijnen. Denk aan zwarte mensen, Ieren en moslims. En dan heb je ook een partij die zegt: ‘Israël geniet onze bijzondere bescherming. Dat geldt voor veel christenen in Europa en de rest van de wereld.’”
Een andere oorzaak hangt volgens De Graaf samen met de balanstheorie van de sociaal psycholoog Fritz Heider. Die theorie zegt dat mensen heel snel duidelijkheid willen als er iets heel ergs gebeurt.
“Wie is goed en wie is fout? Waar is mijn informatie om dat te bepalen? En aan wiens kant moet ik dan staan? Je wilt dingen recht breien. Veel mensen identificeren zich vanuit hun waardensysteem met de onderdrukten en de Palestijnen worden onderdrukt. (…) Je hebt de goeden, de Palestijnen en de fouten, Israël en Amerika. En Hamas past niet in dat plaatje, dus daar praat je niet over.”
De balanstheorie werkt ook de andere kant op. Mensen die helemaal achter Israël staan. En alle kritiek op Israël wordt meteen aan de kant geschoven. Beide kanten doen volgens De Graaf geen recht aan de werkelijkheid en brengen een oplossing niet dichterbij.
Een andere reden voor de heftige polarisatie rond dit conflict steunt ook weer op een theorie, de ‘terror management theory’. En ‘terror’ gaat in dit geval niet over terreur, maar over angst.
“Als je acuut geconfronteerd wordt met beelden van eindigheid, je ziet een flatgebouw instorten (…), wat doet dat dan met je? De terror management theory zegt dat mensen niet per se bang worden, maar mensen trekken toe naar dat wat hen het meest dierbaar is. En eigenlijk is dat het fenomeen ‘rally around the flag’. Je wordt tribaler. En je gaat dus ook afstand nemen van die ander. Het is niet eens zozeer dat mensen denken: ben ik het met jouw standpunt eens. Het gaat eigenlijk nog veel dieper, het gaat om de vraag: ben ik bij jou veilig.”
Hoe komen we uit de polarisatie?
Beide sprekers zien geen grote oplossingen om uit de polarisatie te komen, maar wel kleine stappen die we kunnen zetten om polarisatie tegen te gaan en bij te dragen aan vrede. Paas roept bijvoorbeeld op om je te bekommeren om slachtoffers aan zowel Israëlische als Palestijnse zijde.
“Het risico is dat we onze menselijkheid verliezen. We moeten ergens een manier blijven vinden om ons daadwerkelijk te bekommeren om alle slachtoffers, (…). We kunnen als gewone burgers weinig doen om te helpen. Maar wat we in elk geval wel kunnen doen is proberen elkaars pijn te blijven zien, compassie uit te spreken met de slachtoffers. Ik bedoel je hart krimpt als je ziet wat er op 7 oktober is gebeurd en wat er nu gebeurt in de Gazastrook, (…). Ik heb er geen enkele oplossing voor, maar we kunnen in elk geval toch met beiden bewogen zijn.”
“Maar ook al ben je pro-Palestijns of pro-Israëlisch, dan kun je jezelf toch oefenen in het denken: maar ook die mensen aan de andere kant, die bloeden echt. Het is niet zo dat die geen pijn hebben. En dat je probeert toch begrip te hebben voor die trauma’s die er aan de andere kant wel degelijk zijn. (…) Hoe lastig je dat misschien ook vindt. En andersom, ook kritisch zijn naar degene die je steunt.”
Volgens De Graaf is het ook belangrijk dat we erkennen dat we niets kunnen doen. Ze vindt het bijzonder dat Paas dat al zo uit kan spreken.
“Jij zegt: ‘We kunnen heel weinig.’ En dat is al best wel knap. Dat is psychologisch heel lastig, want eigenlijk geef je je nederlaag toe. Er is iets heel ergs wat je echt raakt, maar je kijkt niet weg. Je kijkt het monster in de bek en je zegt: ‘Ik kan er niks aan doen.’ En voor heel veel mensen is dat dus te erg. (…) Je wilt de pijn die je voelt afreageren door een dader te benoemen. Er moet een schurk zijn in het verhaal. (…) Het is onze opdracht om de vrede te helpen bevorderen. En dat betekent dat je niet zegt: ‘Dat is de onderdrukte en dat is de booswicht.' Maar dat je inderdaad probeert slachtoffers aan beide kanten in beeld te krijgen."
Paas realiseert zich goed dat zijn keuze om beide groepen als slachtoffer te zien kan worden uitgelegd als een comfortabele keuze voor het midden of een pleidooi om neutraal te blijven. Maar hij zegt dat zijn machteloosheid oprecht is en dat hij niet goed weet wat hij in dit conflict kan of moet doen. Hij heeft zich nu voorgenomen om zoveel mogelijk aandacht te geven aan vredesinitiatieven.
“Joodse en Palestijnse moeders [Women Wage Peace] vind ik een schitterend initiatief. Het zal misschien niet veel helpen, maar het is in elk geval een teken de goede kant op. En zo’n rabbijn Awraham Soetendorp en een jongerenimam [Shamier Madhar] die elkaar de hand schudden op televisie, het is een symbolisch iets misschien, maar het is denk ik beter dan heel veel dingen die je omgekeerd kunt verzinnen.”
“En uiteindelijk kun je ook de nuchtere vraag stellen, wat gaat uiteindelijk, voor zover er een oplossing denkbaar is, meer helpen? Dat wij ons laten meeslepen door onze woede of door toch te proberen elkaar die hand te blijven schudden, een arm om mensen heen te slaan, ongeacht tot welke partij ze behoren (…) en vooral een liefdevolle, vriendelijke, vredestichtende stijl te blijven houden.”
Volgens Paas en De Graaf stel je dan ook een daad, hoe klein ook. Ze beseffen goed dat zij ‘makkelijk praten hebben’, omdat ze geen directe link hebben met het conflict via familie of vrienden. Maar de sprekers sluiten toch af met de oproep om jezelf de vraag te stellen hoe jij een vredestichter kan zijn op de plekken waar je woont en werkt.
Wil je meer horen over dit onderwerp? Luister dan De Ongelooflijke Podcast (EO) waarin presentator David Boogerd in gesprek gaat met historicus Beatrice de Graaf en theoloog Stefan Paas:
De weergave van Spotify vereist jouw toestemming voor social media cookies.
Toestemmingen aanpassenWat denk jij?
