Daad van liefde
Zorg verzuipt en doet beroep op familie: waar ligt voor mantelzorgers de grens? 'Het is bijna geen keuze meer'
2 april 2024 · 18:00
Update: 15 april 2024 · 07:17
In gesprek met
Desiree Kopal
Mantelzorger van haar moeder met dementie
"Het is een probleem van de maatschappij, maar het zal op de mantelzorgers terechtkomen."
Karel Jansen
Mantelzorger voor moeder
"Wat als het niet gebeurt? Dan ligt m’n moeder in een bed dat niet is verschoond."
Mireille de Wee
Bestuurder van zorginstelling Mijzo
"Je hoort natuurlijk veel bezwaar, en dat is wel te begrijpen, maar het is bijna geen keuze meer."
Henriëtte van Broekhoven
Zorgmedewerker
"Stel dat mij wat overkomt over vijftien tot twintig jaar. Wie helpt mij dan? Is er dan nog iemand?"
Liesbeth Hoogendijk
Bestuurder St. Pieters en Bloklands Gasthuis in Amersfoort
"Steeds vaker gaan we een beroep doen op mantelzorgers. Het is alle hens aan dek."
Rudi Westendorp
Oud-hoogleraar ouderengeneeskunde
"Doordat we ouder worden hebben we ook langer de tijd om zelf mantelzorg te geven."
In het kort
In heel Nederland kampen zorginstellingen met zoveel personeelstekort dat de zorg die we jarenlang gewend waren niet altijd meer geleverd kan worden. Daarom doen zorgmedewerkers steeds vaker een beroep op familie, vrienden en buren. Maar hoe ver kun je daar als zorginstelling in gaan? Hoeveel kun je eigenlijk vragen van een mantelzorger, en waar ligt de grens?
Wat denk jij?
Zou jij voor je (schoon)ouders willen zorgen als ze hulpbehoevend zijn?
Dit is de situatie
Over 10 jaar komt zorg 190.000 werknemers tekort
Waar we nu nog gewend zijn dat zorgbehoevende ouderen in het verpleeghuis kunnen wonen en daar goed verzorgd worden, is dat in de toekomst niet zo vanzelfsprekend. Dat familieleden van zorgbehoevenden de handen uit de mouwen moeten steken, is al lang geen uitzondering meer. Het aantal mantelzorgers neemt toe, en dat zal de komende jaren niet anders zijn: de vergrijzing neemt alleen maar toe. ABN Amro rekende recent uit dat het aantal mantelzorgers dat een baan heeft stijgt van 1,8 miljoen nu naar 2,1 miljoen in 2040.
Wat is een mantelzorger?
De zorgsector luidde de noodklok al meerdere keren: eind vorig jaar waarschuwde vakbond FNV dat in 2033 een zorginfarct dreigt. Op dit moment wordt het verwacht personeelstekort in de zorg in dat jaar op bijna 190.000 geschat. Misschien ken je de term 'code zwart' nog wel omdat daar tijdens de coronapandemie veel over gesproken werd. In 2033 zal daar volgens de FNV permanent sprake van zijn.
Ruim 1 op de 3 kinderen met ouders van boven de 80 jaar geeft mantelzorg
In de zorg voor ouderen komen dus dagelijks steeds meer crisissituaties voor. De oplossing? Familie en naasten kunnen, of moeten, helpen met de zorg. Kortom, steeds meer mensen moeten mantelzorger worden.
Hoeveel mantelzorgers zijn er in totaal in Nederland?
Wat denk jij?
Als jij zelf ooit hulpbehoevend wordt, wil je dan dat je naasten voor je zorgen?
Dit is de discussie
Waar ligt de grens voor mantelzorgers?
Zorgmedewerkers voeren inmiddels dagelijks moeilijke gesprekken met familieleden om deze boodschap over te brengen. Instellingen organiseren van alles om de familie actiever te maken en te overtuigen van de noodzaak. Zoals informatieavonden, workshops en het sturen van brieven naar familie met oproepen om toch vooral te komen helpen. Maar hoe veel kun je van de mantelzorger vragen?
Karel kreeg ook zo'n brief van de zorginstelling waar zijn moeder met dementie woont. Hij kreeg daar gelijk een dubbel gevoel bij, zo zegt hij in Dit is de Kwestie (EO). Rationeel gezien snapte hij de vraag, gezien de vergrijzing en het personeelstekort.
"Aan de andere kant dacht ik: ben ik wel in staat om het te doen? Ik denk dat er op een gegeven moment weinig keuze is. Ik voel dan zelf ook de dwang om het te doen, want wat als het niet gebeurt? Dan ligt mijn moeder letterlijk in een kamer die niet opgeruimd is, of in een bed wat al een aantal weken niet is verschoond. Dat kan ik ook niet over mijn hart verkrijgen. Dus dan moet je ook wel mee in die maalstroom. Het is een fuik waarin je komt. Het begint met het bed verschonen, en waar eindigt het? De gangen schoonmaken?"
Waarom lossen verpleeghuizen dit niet gewoon zelf op? Bestuurder van zorginstelling Mijzo benadrukt dat het personeelstekort en de vergrijzing in de zorg de hele samenleving aangaat, en niet alleen de verpleeghuizen.
"Een heel groot deel van de mensen in de wijk zal voor elkaar moeten zorgen. Dat is op dit moment geen populaire boodschap. Je hoort natuurlijk heel veel bezwaren: 'Ik woon ver weg, ik heb werk te doen, ik heb het al zo druk, ik heb kinderen. Dat kan ik er allemaal niet bij doen.' En dat is ergens wel te begrijpen. Maar het is bijna geen keuze meer, want we weten dat het niet opgevangen kan worden door alleen professionals."
De Wee spreekt van een 'ongemakkelijke waarheid'.
"Misschien is het straks wel zo dat je dus eigenlijk helemaal niet meer ver weg kan gaan wonen van je ouders, omdat je gewoon een rol en een taak daarin hebt. Dat zijn natuurlijk thema's die echt wel pijn doen. (...) Mensen houden daar nu nog geen rekening mee, maar dat is omdat we eigenlijk nog niet echt voelen wat er op ons af gaat komen. Als je het echt anders gaat doen, en we moeten die zorg transformeren, kunnen we dat niet alleen doen. Het is niet alleen mijn wens, het moet ook jullie wens zijn. Want anders is er geen zorg. Anders is er niemand."
Henriëttes werkdag start om kwart voor zeven. Ze zorgt samen met een andere collega voor veertien bewoners met dementie. Ook zij maakt zich regelmatig zorgen over de toekomst.
"Ik pak mezelf altijd als voorbeeld. Ik ben nu 59. Stel dat mij wat overkomt over vijftien of twintig jaar. Wie helpt mij dan? Is er dan nog iemand? De vergrijzing neemt toe, één op de vijf mensen krijgt te maken met de diagnose dementie. De aanwas van personeel wordt een heel stuk minder. Stel dat ik hier straks alleen loop op veertien mensen, kan het zijn dat sommige mensen even moeten wachten."
In de zorginstelling waar Henriëtte werkt krijgt ze 's middags tijdens de lunch hulp van de familie. Dat scheelt een hoop. Maar ze moet er ook nog aan wennen. Niet lang geleden heeft haar zorginstelling gesprekken met de familie gevoerd. Aan de hand daarvan hebben de medewerkers en familie samen een lijstje opgesteld met wat er kan gebeuren om zorgmedewerkers te verlichten. Zo kan familie helpen met de lunch, maar ook met wandelen, rumikubben, koffiedrinken en samen koken.
Allerlei praktische dingen, en dus geen echte zorgtaken, zoals omkleden of wassen bijvoorbeeld. Volgens Henriëtte zou je dit ook kunnen vragen, maar daar heeft zij vanuit haar zorghart soms wel moeite mee, omdat loslaten sowieso lastig is.
"We hebben het niet gehad over of je ook zorg wil verlenen. Maar dan heb ik zoiets: dat moeten ze echt alleen doen als ze zelf willen. Als een familielid zegt: 'Zal ik de vaatwasser uitruimen?', is het aan ons om die schakeling te maken. Wij zijn zorgmensen en zeggen vaak: 'Dat hoeft niet hoor, dat doen we dadelijk wel.' We moeten leren die hulp te accepteren, want als we dat niet doen, gaat de familie het weer terugtrekken. En dat zou zo jammer zijn. Ik ben een oude 'zorgbep', dus ik heb geleerd om alles zelf te doen."
Desiree Kopal is eigenlijk het schoolvoorbeeld van een goede mantelzorger, maar ook voor haar kan het te veel worden.
"Als ik hier kom en ik schenk een kopje koffie in voor mijn moeder, vraag ik: wil er nog iemand anders een kopje koffie? Ik vind dat een kleine moeite en je ontlast daar het personeel gewoon mee. Ik voel me daar eigenlijk echt prettig bij. Maar er kan altijd een punt komen dat het teveel wordt. Als je echt overvraagd wordt, dus als je privéleven over gaat lopen in het mantelzorgen, dan denk ik dat je niet meer goed zit. Voor mij moet je dat echt strikt gescheiden houden."
Ook zij maakt zich zorgen over de toekomst van de zorg. Ze ziet het niet zo snel gebeuren dat we in Nederland die zorg zelf oppakken, zo is onze samenleving op dit moment niet ingericht.
"Ik vind het een probleem van de maatschappij, maar het zal uiteindelijk op de mantelzorgers terechtkomen. De jongere generatie werkt tegenwoordig vaak zestig tot zeventig uur in de week, met zijn tweeën. En dan hebben ze nog een jong gezin erbij. En ze moeten blijven werken, denk ik, om het financieel rond te breien. Ik weet niet hoe ze dat moeten gaan doen. Ik mag blij zijn dat ik nog twee kinderen heb, hoewel ik die ook niet wil belasten met de zorg voor mij."
Langzaam realiseren sommige verpleeghuizen en families dat het tijd is voor een nieuwe werkelijkheid. Maar dat gaat niet helemaal zonder slag of stoot. Mantelzorgorganisatie MantelzorgNL krijgt regelmatig bezorgde brieven. Voorzitter Esther Hendriks geeft aan dat ze daar best van geschrokken is. Zo is het bijvoorbeeld voor veel familieleden schrijnend dat zij in de aanhef van brieven die door verpleeghuizen verstuurd worden soms als 'beste contactpersoon' worden aangesproken.
"En onze leden zijn toch vaak mantelzorgers die nog steeds zorgen voor iemand, ook in dat verpleeghuis. Dan denk je: wacht even, noem me gewoon bij mijn naam, je weet wie ik ben. Hoezo ben ik nu ineens een contactpersoon?"
Eigenlijk is er algehele onvrede over de toon die vaak wordt gebruikt in deze brieven, zegt Hendriks.
"Vaak zie je in die brieven dat er eigenlijk al door het verpleeghuis besloten is bij welke taken voortaan geholpen moet worden. De toon insinueert alsof je een soort onbetaalde zorgmedewerker bent die ingezet moet worden in het verpleeghuis. Eind van de dag zitten er maar 24 uur in een dag. Je bent aan het werk, je voedt je kinderen op, en daarnaast wil je ook heel graag mantelzorgen. Maar dat vraagt aan beide kanten wel een beetje geven en nemen."
Liesbeth Hoogendijk is bestuurder St. Pieters en Bloklands Gasthuis in Amersfoort. Zij zegt in Dit is de Dag (EO) dat een verzorgingshuis niet meer de volledige zorg voor een cliënt op zich kan nemen.
"Daar zullen we vanaf moeten. We hebben minder mensen in de zorg dan we eigenlijk nodig hebben. Daarnaast komt er een enorme toename van oudere mensen die op een moment zorg nodig hebben. Dat kan je niet alleen maar met professionals oplossen. Steeds vaker gaan we een beroep doen op familie, maar zeker ook op vrijwilligers, mensen uit de buurt. Veel breder dan de zorgprofessional en de mantelzorger. Alle hens aan dek."
Is de toekomst dan alleen maar kommer en kwel? Oud-hoogleraar ouderengeneeskunde Rudi Westendorp bekijkt het van de positieve kant.
"Nederland lijdt het meest door het lijden wat het vreest. De tsunami van al die oude mensen die aan de deur gaan kloppen voor hulp... Ik zeg al jaren dat de cijfers anders zijn. De feiten zijn dat Nederland gemiddeld ouder wordt. Iedereen denkt dat er dan ook meer zorg nodig is. Maar we worden ouder, doordat we steeds betere lijven hebben. Dus we hebben langer de tijd om zelf mantelzorg te geven. Er zijn zelfs prognoses dat het aantal jaren dat je als mens behoefte hebt aan mantelzorg gaat afnemen. Dus alles wordt beter!"
Wat denk jij?
Zou jij willen zorgen voor een hulpbehoevend familielid, of doe je dit al? En waarom wel of niet?
- il
ilka.aalderink
3 april 2024 · 09:02
Er wordt te makkelijk geroepen om mantelzorg! Mensen hebben werkelijk geen idee wat een enorme belasting dit is en wat een inbreuk dit is op je eigen leven en agenda! Mijn kinderen hoeven geen mantelzorger te worden. Als ik hulpbehoevend word, kies ik voor levensbeëindiging. Dan is het voor mij een voltooid leven.
- ja
janwr.kampinga
2 april 2024 · 19:04
Ik heb 47 jaar gewerkt en vind dat ik straks als het nodig is in onze welvaartsstaat verzorgd zal worden. De overheid moet de juiste keuzes maken en dat doen ze niet. Altijd de weg van de minste weerstand kiezen ze. De eeuwige melkkoe van harde werkers na hun 67ste ook nog hiervoor vragen. Schandalig. Van je 18 tot 67 werken 40 uur per week en dan mantelzorg. Echt te gek.
- ev
evameijer
3 april 2024 · 00:05
Eindelijk woont mijn moeder in een woonzorg centrum. Op het eind dat ze nog zelfstandig woonde was ik alleen maar aan het regelen en klussen voor haar en had niet echt tijd om te gaan zitten koffiedrinken. Terwijl dat juist was wat ze wilde. Ik voelde me overvraagd maar ook een slecht kind omdat ik niet zo vaak langs kon komen. Omdat ik zelf een alleen staande ouder ben en een zij het beperkt sociaal leven heb en tot rust moet komen na werk. Nu wil ik alleen nog maar voor de gezelligheid langs komen. Het is al vermoeiend genoeg praten met iemand die steeds minder begrijpt en geen korte termijn geheugen meer heeft. Verder is het een uur à 5 kwartier rijden naar mijn moeder, helaas heb ik ook niet de financiële middelen voor een wekelijkse rit. Als er zoveel op de schouders van mantelzorgers komt te liggen dan moet de overheid wel financieel bijspringen, in mijn geval. Als er later geen zorg is voor mij, geef me dan maar een 'pil'. Ik wil niet dat mijn kind voor mij moet zorgen. Mijn kind heeft recht op een eigen leven en op ontplooiing van haar talent. Dat is duidelijk niet zorgen.
- an
angeliquevdvelde20
3 april 2024 · 07:14
Ik werk zelf 4 dagen per week als ambulant verpleegkundige met de ernstige psychiatrische aandoeningen-groep. Dit werk vraagt veel van mij, vooral mentaal. Na 4 dgn werken ben ik mentaal moe. Daarnaast heb ik nog een gezin, kinderen die mijn aandacht ook vragen (wel studerend). Ik ben mantelzorg voor vader, maar hand en span-diensten; thuiszorg komt, hoe hulp en dagbesteding. Ik zou niet weten hoe ik op regelmatige basis echt zorg zou kunnen verlenen aan m'n vader. Thuis of in verzorgingshuis. De overheid heeft alles dusdanig duur gemaakt dat je als vrouw moet werken, minimaal 32 uur als alleenstaande. Ik heb mijn vrije tijd hard nodig om op te laden. En de enige vrije doordeweekse dag zit ook vol met mijn eigen verplichte afspraken.
- Su
S uus
3 april 2024 · 09:57
9 maanden voor mijn ouders gezorgd. met name voor mijn moeder. kregen géén hulp, daar ze nog niet oud genoeg waren. naast mijn eigen werk (in de zorg!), mijn eigen huishouden EN de zorg voor mijn kind met beperkingen had het niet langer zo door moeten gaan of ik zou met een Burn out thuis gezeten hebben. ik kon niet meer. was gesloopt. iedere dag zorgen voor ouders + mijn eigen werkzaamheden......nee. ik wil best iets doen, maar tot een bepaalde hoogte, anders ga ik er aan onder door en dan ben ik verder van huis. ik maak me wel zorgen om de toekomst. wie gaat er straks voor mij en mijn kind met beperkingen zorgen.?? niet iedereen heeft familie en of vrienden. en nu alles duurder wordt, moet je wel werken om überhaupt rond te kunnen komen. ik weet niet hoe de politiek dit voor zich ziet, mantelzorg.
- em
emalugtigheid
2 april 2024 · 21:17
Het is geen vraag. Je doet het. Mijn moeder is afgelopen jaar op 63 jarige leeftijd overleden. Ik was 22 toen mijn ouders uit elkaar gingen en mijn moeder ziek werd. Het is een proces geweest van elke keer een beetje meer zorg. Ondertussen had ik ook een gezin met 3 jonge kinderen, een baan en opleiding. Ik ben overtuigd geraakt van het sociale belang dat zieke/oude/eenzame mensen (naar kunnen) mee kunnen draaien in een (gezins) structuur. Het was ontzettend waardevol dat mijn moeder en oma van mijn kinderen zo betrokken was bij ons gezin. Natuurlijk hebben mijn kinderen dingen gezien waarvan je niet had gewild dat ze het hadden gezien, maar we hebben zoveel mooie momenten met elkaar kunnen creëeren! Mijn moeder is op deze manier jarenlang onderdeel geweest van ons gezin en ik ben dankbaar dat we het zo hebben vol kunnen houden. Ik wil het zeker niet romanticeren: het was echt pittig en het heeft invloed gehad op veel keuzes die we als gezin gemaakt hebben, maar het heeft ons ook onnoemelijk veel gegeven.
- an
anscheper
4 april 2024 · 18:30
Het lost niet op door meer mantelzorgers te betrekken bij de zorg voor een naaste. Als we eens zouden beginnen met omdenken, “hoe kan ik zolang mogelijk zelfstandig blijven” en daar juist op in gaan zetten als samenleving, in Scandinavië zijn ze daar 20 jaar geleden actief op in gaan zetten, daar werpt het nu zijn vruchten af en is er geen personeelstekort omdat de echt hulpbehoevende groep veel Kleiner is.
- tr
trixie1965
7 april 2024 · 14:25
Vorig jaar Maart werd ik van de een op de andere dag mantelzorger. De vriend van me schoonmoeder had de relatie beëindigd. De enige reden die hij gaf ik wil alleen verder... Mijn schoonmoeder was net 82 geworden. Was heel verdrietig en ondanks 4x per dag thuiszorg vlogen de kilo's eraf. Ze werd opgenomen in het ziekenhuis om bij te voeden. Weer eenmaal thuis waren mijn man en ik er elke dag van +/- 17:00 tot 20:00-20:30....eten koken voeden wassen stofzuigen gewoon alles. En als ze een ongelukje had gehad even douchen en weer aankleden. Op Maandag ging ze naar de dagbesteding maar kon in het begin niet opgehaald en thuisgebracht worden. Dus moesten wij naar haar en dan brengen en ophalen. En als ze dan weer thuis was eten geven enz. De thuiszorg heeft maar ongeveer 18min om te blijven en dan op naar de volgende. Voor ons niet meer te doen dus alles in gang gezet om haar te laten verhuizen naar een zorggroep. Maar dan bij ons in de buurt. Zo gezegd en gedaan . Wij dachten het toen iets makkelijker te krijgen. Maar het tegendeel was waar. Me schoonmoeder was in 6 weken 5,5 kilo afgevallen. Dus wij gaan nu nog steeds elke dag voeden... En zorgen dat ze iets van beweging krijgt. Kost ons elke dag 2 uur /2,5 uur... En zijn een dik jaar verder. Dan de bezoekjes aan ziekenhuis, pedicure, schoonheidsspecialiste, kledingzaak schoenen kopen of steunkousen aan laten meten. Of een oortest voor de gehoorapparaat.. Mijn snipperdagen vliegen erdoor. Na een dik jaar kan ik zeggen het is veel. Ik en mijn man werken 5 dagen en passen 1 dag op onze kleinkinderen... Zoals ik er nu tegen aankijk zou er voor mantelzorgers wel eens iets geregeld moeten worden . Het is een dikke part time baan erbij... ..
- El
Ella-B
2 april 2024 · 19:54
Om te beginnen vind ik het woordgebruik van de journalist onjuist. Je zegt niet demente vader/ moeder, maar over ….met dementie. Net zo irritant dat men het over dementerende mensen heeft. Ik wil zeker aanvullende hulp bieden, maar vind het allerbelangrijkste dat je met elkaar in gesprek blijft en wat de hulpbehoevende wil. Dat miste ik nl in het intake gesprek. Dhr zat erbij maar werd niet naar zijn mening gevraagd.Ik heb 50 jaar in de ouderenzorg gewerkt en heb genoeg ervaring hoe belangrijk het is dat ondersteuning bieden aan professionals niet betekend dat je het dan overneemt, maar wel kan samenwerken en rekening houdt met mogelijkheden van een ieder, dus hulpvrager, mantelzorger en professional.
- ir
irene_kauderer
6 april 2024 · 13:10
Tis prima als er ook iets tegenover staat,maar mantelzorgers doen alles voor niks en zorgpersoneel en coach een dik salaris.
- jo
jolandacrucq
5 april 2024 · 06:00
Mantelzorg is niet alleen voor ouderen heb de zorg voor mijn zoon ! En mijn ouders en hebben ze het over ontlasten vd zorg ... ze moeten mij eens gaan uitbetalen !!! Dit staat niet in verhouding ...
- si
simontroost
4 april 2024 · 16:59
Mijn probleem is dat het geen keuze is. Het is een achtbaan waar je niet meer uitkan. Zeker bij fysieke beperkingen en relatieve jonge cliënt
- va
vandoremalen
6 april 2024 · 21:29
Eigenlijk ga ik later liever eerder dood dan dat mijn kinderen in een situatie belanden waarin ze op hun tandvlees lopen omdat ze naast al hun verplichtingen ook nog voor mij zouden moeten zorgen...
- m.
m.hurkmans
4 april 2024 · 16:23
(mantel)zorgen hoort bij ieders leven en wie betrekt nu eigenlijk wie. We moeten toe naar een gelijkwaardige samenwerking van professionals en naasten, vrijwilligers en het is ook goed dat naasten op tijd leren om de lasten te delen, wat kunnen kleinkinderen en buurtgenoten nog doen. En stop met spreken over mantelzorger uit een boekje of de perfecte mantelzorger. Er zullen verschillen zijn wat mantelzorgers kunnen en willen.
Dit is de uitzending
Dit is de Kwestie (EO)
Benieuwd naar de hele uitzending? Kijk hieronder naar Dit is de Kwestie (EO). Eerdere afleveringen zie je op NPO Start.
Dit is de Dag (EO)
En wil je het hele gesprek in Dit is de Dag (EO) horen? Luister hieronder naar de podcast, waarin presentator Joram Kaat in gesprek gaat met Liesbeth Hoogendijk (bestuurder verzorgingshuis), oud-hoogleraar ouderengeneeskunde Rudi Westendorp en mantelzorger Yvonne Bosch.
De weergave van Spotify vereist jouw toestemming voor social media cookies.
Toestemmingen aanpassenTest jezelf
Zou jij een goede mantelzorger zijn? Doe de test!
