Daad van liefde
Zorg verzuipt en doet beroep op familie: waar ligt voor mantelzorgers de grens? 'Het is bijna geen keuze meer'
2 april 2024 · 20:00
Update: 15 april 2024 · 09:17
In gesprek met
"Het is een probleem van de maatschappij, maar het zal op de mantelzorgers terechtkomen."
"Wat als het niet gebeurt? Dan ligt m’n moeder in een bed dat niet is verschoond."
"Je hoort natuurlijk veel bezwaar, en dat is wel te begrijpen, maar het is bijna geen keuze meer."
"Stel dat mij wat overkomt over vijftien tot twintig jaar. Wie helpt mij dan? Is er dan nog iemand?"
"Steeds vaker gaan we een beroep doen op mantelzorgers. Het is alle hens aan dek."
"Doordat we ouder worden hebben we ook langer de tijd om zelf mantelzorg te geven."
In het kort
In heel Nederland kampen zorginstellingen met zoveel personeelstekort dat de zorg die we jarenlang gewend waren niet altijd meer geleverd kan worden. Daarom doen zorgmedewerkers steeds vaker een beroep op familie, vrienden en buren. Maar hoe ver kun je daar als zorginstelling in gaan? Hoeveel kun je eigenlijk vragen van een mantelzorger, en waar ligt de grens?
Wat denk jij?
Zou jij voor je (schoon)ouders willen zorgen als ze hulpbehoevend zijn?
Dit is de situatie
Over 10 jaar komt zorg 190.000 werknemers tekort
Waar we nu nog gewend zijn dat zorgbehoevende ouderen in het verpleeghuis kunnen wonen en daar goed verzorgd worden, is dat in de toekomst niet zo vanzelfsprekend. Dat familieleden van zorgbehoevenden de handen uit de mouwen moeten steken, is al lang geen uitzondering meer. Het aantal mantelzorgers neemt toe, en dat zal de komende jaren niet anders zijn: de vergrijzing neemt alleen maar toe. ABN Amro rekende recent uit dat het aantal mantelzorgers dat een baan heeft stijgt van 1,8 miljoen nu naar 2,1 miljoen in 2040.
Wat is een mantelzorger?
De zorgsector luidde de noodklok al meerdere keren: eind vorig jaar waarschuwde vakbond FNV dat in 2033 een zorginfarct dreigt. Op dit moment wordt het verwacht personeelstekort in de zorg in dat jaar op bijna 190.000 geschat. Misschien ken je de term 'code zwart' nog wel omdat daar tijdens de coronapandemie veel over gesproken werd. In 2033 zal daar volgens de FNV permanent sprake van zijn.
Ruim 1 op de 3 kinderen met ouders van boven de 80 jaar geeft mantelzorg
In de zorg voor ouderen komen dus dagelijks steeds meer crisissituaties voor. De oplossing? Familie en naasten kunnen, of moeten, helpen met de zorg. Kortom, steeds meer mensen moeten mantelzorger worden.
Hoeveel mantelzorgers zijn er in totaal in Nederland?
Wat denk jij?
Als jij zelf ooit hulpbehoevend wordt, wil je dan dat je naasten voor je zorgen?
Dit is de discussie
Waar ligt de grens voor mantelzorgers?
Zorgmedewerkers voeren inmiddels dagelijks moeilijke gesprekken met familieleden om deze boodschap over te brengen. Instellingen organiseren van alles om de familie actiever te maken en te overtuigen van de noodzaak. Zoals informatieavonden, workshops en het sturen van brieven naar familie met oproepen om toch vooral te komen helpen. Maar hoe veel kun je van de mantelzorger vragen?
Karel kreeg ook zo'n brief van de zorginstelling waar zijn moeder met dementie woont. Hij kreeg daar gelijk een dubbel gevoel bij, zo zegt hij in Dit is de Kwestie (EO). Rationeel gezien snapte hij de vraag, gezien de vergrijzing en het personeelstekort.
"Aan de andere kant dacht ik: ben ik wel in staat om het te doen? Ik denk dat er op een gegeven moment weinig keuze is. Ik voel dan zelf ook de dwang om het te doen, want wat als het niet gebeurt? Dan ligt mijn moeder letterlijk in een kamer die niet opgeruimd is, of in een bed wat al een aantal weken niet is verschoond. Dat kan ik ook niet over mijn hart verkrijgen. Dus dan moet je ook wel mee in die maalstroom. Het is een fuik waarin je komt. Het begint met het bed verschonen, en waar eindigt het? De gangen schoonmaken?"
Waarom lossen verpleeghuizen dit niet gewoon zelf op? Bestuurder van zorginstelling Mijzo benadrukt dat het personeelstekort en de vergrijzing in de zorg de hele samenleving aangaat, en niet alleen de verpleeghuizen.
"Een heel groot deel van de mensen in de wijk zal voor elkaar moeten zorgen. Dat is op dit moment geen populaire boodschap. Je hoort natuurlijk heel veel bezwaren: 'Ik woon ver weg, ik heb werk te doen, ik heb het al zo druk, ik heb kinderen. Dat kan ik er allemaal niet bij doen.' En dat is ergens wel te begrijpen. Maar het is bijna geen keuze meer, want we weten dat het niet opgevangen kan worden door alleen professionals."
De Wee spreekt van een 'ongemakkelijke waarheid'.
"Misschien is het straks wel zo dat je dus eigenlijk helemaal niet meer ver weg kan gaan wonen van je ouders, omdat je gewoon een rol en een taak daarin hebt. Dat zijn natuurlijk thema's die echt wel pijn doen. (...) Mensen houden daar nu nog geen rekening mee, maar dat is omdat we eigenlijk nog niet echt voelen wat er op ons af gaat komen. Als je het echt anders gaat doen, en we moeten die zorg transformeren, kunnen we dat niet alleen doen. Het is niet alleen mijn wens, het moet ook jullie wens zijn. Want anders is er geen zorg. Anders is er niemand."
Henriëttes werkdag start om kwart voor zeven. Ze zorgt samen met een andere collega voor veertien bewoners met dementie. Ook zij maakt zich regelmatig zorgen over de toekomst.
"Ik pak mezelf altijd als voorbeeld. Ik ben nu 59. Stel dat mij wat overkomt over vijftien of twintig jaar. Wie helpt mij dan? Is er dan nog iemand? De vergrijzing neemt toe, één op de vijf mensen krijgt te maken met de diagnose dementie. De aanwas van personeel wordt een heel stuk minder. Stel dat ik hier straks alleen loop op veertien mensen, kan het zijn dat sommige mensen even moeten wachten."
In de zorginstelling waar Henriëtte werkt krijgt ze 's middags tijdens de lunch hulp van de familie. Dat scheelt een hoop. Maar ze moet er ook nog aan wennen. Niet lang geleden heeft haar zorginstelling gesprekken met de familie gevoerd. Aan de hand daarvan hebben de medewerkers en familie samen een lijstje opgesteld met wat er kan gebeuren om zorgmedewerkers te verlichten. Zo kan familie helpen met de lunch, maar ook met wandelen, rumikubben, koffiedrinken en samen koken.
Allerlei praktische dingen, en dus geen echte zorgtaken, zoals omkleden of wassen bijvoorbeeld. Volgens Henriëtte zou je dit ook kunnen vragen, maar daar heeft zij vanuit haar zorghart soms wel moeite mee, omdat loslaten sowieso lastig is.
"We hebben het niet gehad over of je ook zorg wil verlenen. Maar dan heb ik zoiets: dat moeten ze echt alleen doen als ze zelf willen. Als een familielid zegt: 'Zal ik de vaatwasser uitruimen?', is het aan ons om die schakeling te maken. Wij zijn zorgmensen en zeggen vaak: 'Dat hoeft niet hoor, dat doen we dadelijk wel.' We moeten leren die hulp te accepteren, want als we dat niet doen, gaat de familie het weer terugtrekken. En dat zou zo jammer zijn. Ik ben een oude 'zorgbep', dus ik heb geleerd om alles zelf te doen."
Desiree Kopal is eigenlijk het schoolvoorbeeld van een goede mantelzorger, maar ook voor haar kan het te veel worden.
"Als ik hier kom en ik schenk een kopje koffie in voor mijn moeder, vraag ik: wil er nog iemand anders een kopje koffie? Ik vind dat een kleine moeite en je ontlast daar het personeel gewoon mee. Ik voel me daar eigenlijk echt prettig bij. Maar er kan altijd een punt komen dat het teveel wordt. Als je echt overvraagd wordt, dus als je privéleven over gaat lopen in het mantelzorgen, dan denk ik dat je niet meer goed zit. Voor mij moet je dat echt strikt gescheiden houden."
Ook zij maakt zich zorgen over de toekomst van de zorg. Ze ziet het niet zo snel gebeuren dat we in Nederland die zorg zelf oppakken, zo is onze samenleving op dit moment niet ingericht.
"Ik vind het een probleem van de maatschappij, maar het zal uiteindelijk op de mantelzorgers terechtkomen. De jongere generatie werkt tegenwoordig vaak zestig tot zeventig uur in de week, met zijn tweeën. En dan hebben ze nog een jong gezin erbij. En ze moeten blijven werken, denk ik, om het financieel rond te breien. Ik weet niet hoe ze dat moeten gaan doen. Ik mag blij zijn dat ik nog twee kinderen heb, hoewel ik die ook niet wil belasten met de zorg voor mij."
Langzaam realiseren sommige verpleeghuizen en families dat het tijd is voor een nieuwe werkelijkheid. Maar dat gaat niet helemaal zonder slag of stoot. Mantelzorgorganisatie MantelzorgNL krijgt regelmatig bezorgde brieven. Voorzitter Esther Hendriks geeft aan dat ze daar best van geschrokken is. Zo is het bijvoorbeeld voor veel familieleden schrijnend dat zij in de aanhef van brieven die door verpleeghuizen verstuurd worden soms als 'beste contactpersoon' worden aangesproken.
"En onze leden zijn toch vaak mantelzorgers die nog steeds zorgen voor iemand, ook in dat verpleeghuis. Dan denk je: wacht even, noem me gewoon bij mijn naam, je weet wie ik ben. Hoezo ben ik nu ineens een contactpersoon?"
Eigenlijk is er algehele onvrede over de toon die vaak wordt gebruikt in deze brieven, zegt Hendriks.
"Vaak zie je in die brieven dat er eigenlijk al door het verpleeghuis besloten is bij welke taken voortaan geholpen moet worden. De toon insinueert alsof je een soort onbetaalde zorgmedewerker bent die ingezet moet worden in het verpleeghuis. Eind van de dag zitten er maar 24 uur in een dag. Je bent aan het werk, je voedt je kinderen op, en daarnaast wil je ook heel graag mantelzorgen. Maar dat vraagt aan beide kanten wel een beetje geven en nemen."
Liesbeth Hoogendijk is bestuurder St. Pieters en Bloklands Gasthuis in Amersfoort. Zij zegt in Dit is de Dag (EO) dat een verzorgingshuis niet meer de volledige zorg voor een cliënt op zich kan nemen.
"Daar zullen we vanaf moeten. We hebben minder mensen in de zorg dan we eigenlijk nodig hebben. Daarnaast komt er een enorme toename van oudere mensen die op een moment zorg nodig hebben. Dat kan je niet alleen maar met professionals oplossen. Steeds vaker gaan we een beroep doen op familie, maar zeker ook op vrijwilligers, mensen uit de buurt. Veel breder dan de zorgprofessional en de mantelzorger. Alle hens aan dek."
Is de toekomst dan alleen maar kommer en kwel? Oud-hoogleraar ouderengeneeskunde Rudi Westendorp bekijkt het van de positieve kant.
"Nederland lijdt het meest door het lijden wat het vreest. De tsunami van al die oude mensen die aan de deur gaan kloppen voor hulp... Ik zeg al jaren dat de cijfers anders zijn. De feiten zijn dat Nederland gemiddeld ouder wordt. Iedereen denkt dat er dan ook meer zorg nodig is. Maar we worden ouder, doordat we steeds betere lijven hebben. Dus we hebben langer de tijd om zelf mantelzorg te geven. Er zijn zelfs prognoses dat het aantal jaren dat je als mens behoefte hebt aan mantelzorg gaat afnemen. Dus alles wordt beter!"
Wat denk jij?
Zou jij willen zorgen voor een hulpbehoevend familielid, of doe je dit al? En waarom wel of niet?
Dit is de uitzending
Dit is de Kwestie (EO)
Benieuwd naar de hele uitzending? Kijk hieronder naar Dit is de Kwestie (EO). Eerdere afleveringen zie je op NPO Start.
Dit is de Dag (EO)
En wil je het hele gesprek in Dit is de Dag (EO) horen? Luister hieronder naar de podcast, waarin presentator Joram Kaat in gesprek gaat met Liesbeth Hoogendijk (bestuurder verzorgingshuis), oud-hoogleraar ouderengeneeskunde Rudi Westendorp en mantelzorger Yvonne Bosch.
De weergave van Spotify vereist jouw toestemming voor social media cookies.
Toestemmingen aanpassenTest jezelf
Zou jij een goede mantelzorger zijn? Doe de test!
