Arme mensen zijn vaker ongezond: is dat hun eigen schuld?
7 februari 2025 · 14:01| Leestijd: 7 min
Update: 7 februari 2025 · 15:02
In dit artikel aan het woord
"We mogen de menswaardigheid niet uit het oog verliezen. En dat gebeurt veel te vaak bij arme mensen."
"Ik ben gelukkig met mijn sigaretje en mijn kopje koffie, dan kan ik mijn geldzorgen een beetje vergeten."
"Ik help mensen door ze te verbinden met elkaar, om samen sociale contacten op te bouwen en weer mee te doen aan de maatschappij."
"De muren kwamen op me af. Ik zat alleen maar binnen. Alleen."
"Wie ben ik om iemand te vertellen dat ze moet stoppen met roken? Dat helpt ook helemaal niet als ik het zeg."
In het kort
Chronische stress, eenzaamheid en gemiddeld 8 jaar korter leven - armoede is veel meer dan alleen weinig geld hebben. We hebben een verkeerd beeld van arme mensen, zegt politicoloog Tim 'S Jongers. Maar hoe komt het dan dat veel mensen met geldproblemen ook vaak ongezonder zijn?
Wat denk jij?
Kan jij financieel rondkomen?
Aantal reacties: 0
Arm en ongezond: onlosmakelijk aan elkaar verbonden
Gezond zijn, een dak boven je hoofd hebben en fijne mensen om je heen. Dat zijn voor de meeste mensen de belangrijkste dingen om een lang en gelukkig leven te kunnen leiden. Als je arm bent of financiële problemen hebt, is de kans op een lang en gelukkig leven helaas minder groot: arme mensen sterven gemiddeld acht jaar eerder dan rijke mensen.
Gevolgen van armoede
De gevolgen van armoede zijn groot, zowel geestelijk als lichamelijk. Uit onderzoek van het CBS blijkt dat mensen met een armoederisico een minder goede gezondheid en een ongezondere leefstijl hebben: ze bewegen minder, roken meer en zijn vaker te zwaar dan personen met een hoger inkomen. Chronische ziekten zoals diabetes en hart- en vaatziekten komen ook vaker voor.
Ook mentaal is het zwaar om geldzorgen te hebben, armoede heeft veel invloed op hoe mensen zich voelen. Ze hebben vaak last van chronische stress en zijn mentaal minder gezond, ze hebben vaker problemen met hun psychische gezondheid dan mensen die niet arm zijn. Slaapproblemen, depressie en angstklachten komen bijvoorbeeld vaker voor bij mensen met een laag inkomen. Ze voelen zich vaker machteloos en hebben gemiddeld ook minder zelfvertrouwen, weet het NJI.
Ook psychosociale problemen of opvoedproblemen komen vaker voor. Deze volwassenen zijn vaak minder gelukkig en minder goed in staat om beslissingen te nemen op lange termijn, weet Loket Gezondleven. Bovendien doen mensen met een laag inkomen minder mee in de samenleving: ze zijn minder vaak actief in een vereniging, doen minder vaak vrijwilligerswerk en voelen zich vaker eenzaam.
Het effect van geldproblemen op je brein
Kun je op basis van financiële zorgen of armoede merken dat het brein minder goed gaat functioneren? Ja, dat kan zeker, zegt neurowetenschapper Erik Scherder. Dat geldt niet voor iedereen, maar het is zeker mogelijk. In zijn EO-programma Erik Scherder en het nut van optimisme vertelt hij het volgende:
"Armoede leidt tot chronische stress en daarbij komt het stresshormoon cortisol vrij. Dat hoeft niet altijd negatief te zijn, je hebt ook positieve stress, je hebt cortisol hard nodig. Maar als dat keer op keer teveel wordt, dan hebben een aantal hersenfuncties daaronder te lijden.
Het gaat vooral om twee gebieden in de hersenen: het gebied dat een rol speelt bij het goed kunnen plannen, het redeneren, het remmend gedrag. Dat gaat een klein beetje achteruit als je last hebt van chronische stress en dat zorgt ervoor dat je in sommige gevallen minder goede beslissingen kunt maken.
Het tweede gebied is de slaapkwab, een heel klein gebiedje in je hersenen. Dat zorgt ervoor dat je last kan krijgen van wat geheugenverlies, dat je vergeetachtiger wordt. Als dit gebied normaal functioneert, remt hij juist de stress, maar door de chronische stress, functioneert hij niet goed en wordt de stress die je ervaart ook minder geremd. En daarmee kom je dus in een vicieuze cirkel, het een versterkt het ander."
Is het je eigen schuld als je arm en ongezond bent?
Mensen die in armoede leven, hebben dus vaak ook een ongezonde levensstijl, wat weer grote gevolgen heeft voor hun gezondheid. Is dat de eigen schuld van die mensen, of kunnen ze eigenlijk niet anders? In Dit is de Kwestie (EO) onderzoekt presentator Joram Kaat wat het verband is tussen geldzorgen en het maken van ongezonde keuzes.
De 54-jarige Anita uit Maastricht heeft niet veel te besteden: ze krijgt €40 weekgeld en doet daarnaast vrijwilligerswerk, waar ze een vergoeding van €25 per week voor krijgt. Ze kiest bewust voor haar sigaret, ook al weet ze dat het ongezond is. Roken helpt haar om haar geldzorgen een beetje te vergeten.
Om geld te besparen, schiet Anita haar eigen sigaretten:
"Eén keer per maand ga ik naar Luxemburg om zo’n grote pot tabak te halen. Daar kost hij €92, terwijl diezelfde pot in Nederland €300 kost. Ik weet dat dat nog steeds heel veel geld is, vooral als je maar zo weinig te besteden hebt als ik. En ik weet ook dat sommige mensen vinden dat ik ermee moet stoppen, dat snap ik ook. Maar dan mogen ze zich eens in mijn leven verplaatsen. Dan begrijpen ze waarom die sigaret voor mij zo belangrijk is: roken helpt me echt de dag door en om stress te verminderen. Ik ben gelukkig met mijn sigaretje en mijn kopje koffie, dan kan ik mijn geldzorgen een beetje vergeten."
Ook is gezond eten een grote uitdaging voor Anita:
"Dat lukt eigenlijk niet. Gezond eten is heel duur en ongezond is vaak veel betaalbaarder. Neem bijvoorbeeld een doos met frikandellen, dat is een stuk goedkoper. En daar kun je weer een broodje mee maken, wat goed vult. Als ik meer geld te besteden zou hebben, zou ik veel betere keuzes kunnen maken, zoals een gezonde maaltijd met verse groente."
Haar levensstijl heeft helaas ook negatieve gevolgen voor Anita's gezondheid: haar bloeddruk en haar cholesterol zijn te hoog. Daarom komt de wijkverpleegkundige Jaqueline elke dag langs om medicijnen te brengen.
Jaqueline Hendriks is werkzaam in de Maastrichtse wijk Mariaberg, een van de armste en ongezondste wijken van Nederland. Mensen gaan hier gemiddeld eerder dood dan in de rest van Nederland. Wil je weten hoe jouw wijk ervoor staat?
Veel van de mensen waar Jaqueline over de vloer komt, roken en hebben obesitas, zo ook Anita. Toch zal ze niet snel tegen zeggen dat ze moet stoppen met roken, omdat dat eigenlijk averechts werkt:
"Wie ben ik om haar te vertellen dat ze moet stoppen met roken? Dat helpt ook helemaal niet als ik het zeg. Als ik het wel doe, is ze het snel zat en hoef ik niet meer te komen. En dan ben je haar vertrouwen kwijt. Dat heeft geen zin. Zij weet heel goed dat roken slecht is voor haar gezondheid. Maar weten en doen zijn twee verschillende dingen."
Wel geeft ze advies over een gezondere levensstijl:
"Voor mensen zoals Anita is het een moeilijke situatie. Vanuit mijn rol kan ik hen langdurig ondersteunen en stap voor stap kleine veranderingen stimuleren, zoals gezondere voeding. Elk beetje helpt, en ik blijf benadrukken hoe belangrijk gezond eten en bewegen is."
Volgens Tim 'S Jongers, politicoloog en schrijver, is een frikandel juist een heel begrijpelijke keuze als je in armoede leeft. Hij noemt het zelfs rationeel:
"Het is belangrijk dat we inzien dat armoede heel veel stress met zich meebrengt. Dan is zo’n vette hap eigenlijk troostende voeding. Daarnaast is het goedkoop, vullend en snel klaar. Kinderen eten het ook graag. Dus op de korte termijn is het een heel rationele keuze. Maar gezondheid vraagt om langetermijndenken – en dan is het natuurlijk ongezond."
'S Jongers groeide zelf ook op in armoede en schreef een boek over hoe armoede precies werkt: Armoede uitgelegd aan mensen met geld. Veel mensen die nooit echte armoede gekend hebben, kunnen zich heel moeilijk verplaatsen in zo'n situatie. Dat zorgt ervoor dat er veel vooroordelen zijn over arme mensen: ze moeten stoppen met roken, hun grote televisie wegdoen en afscheid moeten nemen van hun huisdier. Grote onzin, vindt ’S Jongers:
"Dan heb je er echt geen bal van begrepen. Als je arm bent kun je echt niet veel doen. Je hebt maar een heel klein budget, leuke dingen doen zit er niet echt in. Dus je hebt toch iets nodig om je eenzaamheid weg te duwen. Mensen die arm zijn, zijn vaak ook heel eenzaam."
Dat onbegrip is een kwalijke zaak, vindt de politicoloog. Hij is van mening dat iedereen zich meer moet verdiepen in de ander en niet kan oordelen als je het niet zelf hebt meegemaakt:
"We mogen de menswaardigheid niet uit het oog verliezen, maar bij arme mensen gebeurt dat te vaak. Er wordt over hen gepraat alsof ze dom zijn of gewoon harder moeten werken. Maar wie dat gelooft, zou eens een jaar in armoede moeten leven om te ervaren hoe het echt is. In plaats van te oordelen, kunnen we beter met hen in gesprek gaan. Arme mensen zijn echt niet achterlijk. Ze kunnen echt wel aantonen waar het probleem van hen echt zit. Dat is het belangrijkste: dat we de mensen achter het probleem en achter het gedrag blijven zien."
Geldzorgen, stress en eenzaamheid zijn allemaal onderliggende oorzaken bij een ongezonde levensstijl. Akkie kan daar over meepraten: ze raakte in de schulden omdat haar man overleed en moest jarenlang van zo'n € 35 per week leven. Door geldzorgen en eenzaamheid kwam ze in een zwart gat terecht:
"De muren kwamen op me af. Ik zat alleen maar binnen. Alleen."
Dat had gevolgen voor haar gezondheid: ze had flink overgewicht en slikte daarom zelfs twintig pillen op een dag. Inmiddels heeft Akkie het roer volledig omgegooid en gaat het veel beter met haar:
“Ik sta om de dag op de loopband en doe oefeningen met gewichten. Dat is heerlijk. En nu ben ik al meer dan 30 kilo afgevallen. Maar het is wel moeilijk om met een kleine beurs gezond te leven. Je moet wel heel goed de aanbiedingen in de gaten houden. En soms voor heel simpele dingen kiezen, zoals een kop soep en geroosterd brood of wat vla met muesli.”
Haar buurman Jerrel speelde daar een belangrijke rol in: hij bracht haar bij Stichting 058 Sterk Samen, een stichting waarbij bewegen, gezond eten en samenzijn centraal staan. Dat heeft ervoor gezorgd dat ze zich niet meer zo eenzaam voelt en een gezondere levensstijl heeft.
Samen tegen eenzaamheid
Jerrel Rampat (Stichting 058 Samen Sterk) weet hoe het is om overgewicht te hebben. In het verleden woog hij 135 kilo en moest hij meerdere keren per dag insuline spuiten om zijn diabetes onder controle te krijgen. Met beweging en de juiste voeding kreeg hij weer een gezond gewicht: een groot voorbeeld voor veel van zijn deelnemers.
Nu is het zijn missie om bewoners van het ongezonde Leeuwarden Oost weer wat fitter te maken. Ze bewegen, koken en eten samen.
"Goede voeding is belangrijk, maar ook de juiste zorg en begeleiding. Veel deelnemers hebben zelf al van alles geprobeerd, zoals de sportschool of een personal trainer, maar voelden zich daar niet op hun plek door gebrek aan goede ondersteuning of een onveilige sfeer door pestgedrag. Daarom help ik hen door ze te verbinden met elkaar, om samen sociale contacten op te bouwen en weer mee te doen aan de maatschappij. Bij mijn stichting kan iedereen iets bijdragen."
En misschien wel het allerbelangrijkste: ze zijn er als buren voor elkaar, zodat mensen als Akkie zich minder alleen voelen:
"Het is niet alleen sport, maar het is ook het samenzijn. Het zijn geen kennissen of vrienden, het voelt echt als familie, zo’n fijne groep hebben wij. Iedereen doet van alles voor elkaar."
Praat mee
Hoe voel jij je na het lezen van dit artikel? En wil je nog wat kwijt?
Kijk Dit is de Kwestie (EO) terug
In Dit is de Kwestie (EO) gaat Joram Kaat verder over dit onderwerp in gesprek. Bekijk de volledige uitzending hieronder.
Wil jij de aflevering liever streamen? Klik hier om de aflevering te bekijken via NPO Start.
- Waarom we een verkeerd beeld hebben van armoede: 'Arme kinderen zijn zielig, maar arme ouders zijn dom'
Waarom we een verkeerd beeld hebben van armoede: 'Arme kinderen zijn zielig, maar arme ouders zijn dom'
