Op zelfonderzoek
Hebben de media bijgedragen aan de coronakloof in de samenleving?
28 november 2023 · 16:20
Update: 10 januari 2024 · 16:43
In gesprek met
"Als je een kritische vraag hoorde was het altijd: waarom heb je het niet eerder gedaan, en kunnen er geen zwaardere maatregelen genomen worden?"
"Als dit de beeldvorming is bij heel veel kijkers, dan heb je toch iets niet helemaal goed gedaan als publieke omroep."
"Door het feit dat het kritische geluid eigenlijk nauwelijks hoorbaar was is er een sfeer ontstaan waarin die geluiden soms ook gedemoniseerd werden."
![Foto van "Ik als moeder werd mede door jullie [de media, red.] weggezet als wappie. Ja, dan sta je opeens daarin toch wel even heel alleen."](https://eo.cdn.eo.nl/w_64,h_64/66ylwhp199zz-carolien.webp 64w, https://eo.cdn.eo.nl/w_128,h_128/66ylwhp199zz-carolien.webp 128w, https://eo.cdn.eo.nl/w_256,h_256/66ylwhp199zz-carolien.webp 256w)
"Ik als moeder werd mede door jullie [de media, red.] weggezet als wappie. Ja, dan sta je opeens daarin toch wel even heel alleen."
"De echte kloof is de vertrouwenskloof. Mensen zoals ik, die altijd de overheid en de media hebben vertrouwd, en die dat vertrouwen nu niet meer hebben."
"Op een bepaalde manier zijn we ook de boodschapper die moet vertellen wat er aan maatregelen wordt genomen. (...) Ik denk dat wij de juiste, kritische vragen hebben gesteld."
In het kort
De coronapandemie liet diepe sporen na: er ontstond een ware kloof in de samenleving. Volgens sommigen hebben de media daar een grote bijdrage aan geleverd. Een groot verwijt. Daarom gaat Tijs van den Brink op zelfonderzoek uit. In Dit is de Kwestie (EO) gaat de Op1-presentator in gesprek met deze criticasters van coronaverslaggeving. Berichtten de media te eenzijdig en droegen ze zo bij aan de verdeling in de samenleving?
Wat denk jij?
Vind jij dat de media te eenzijdig berichtten over corona?
Dit is de situatie
Media en corona
We kunnen het allemaal nog voor ons halen: lockdowns, mondkapjes, de avondklok, QR-codes en vaccinatiediscussies domineerden ons dagelijks leven. Hoewel de coronaperiode voorbij lijkt, is het voor velen nog steeds hartstikke actueel.
Nog elke dag wordt EO-presentator Tijs van den Brink geconfronteerd met zijn eigen columns en fragmenten van tv-uitzendingen uit die tijd. Volgens criticasters heeft hij, als onderdeel van de media, een grote bijdrage geleverd aan de afbraak van ons land in coronatijd en is hij medeverantwoordelijk voor de kloof die hierdoor is ontstaan in onze samenleving. Een groot verwijt, en daarom gaat hij in twee afleveringen van Dit is de Kwestie (EO) op zelfonderzoek uit.
(Artikel gaat verder onder de vraag)
Dat vindt Nederland
Vertrouwen in media gedaald tijdens coronacrisis
Uit onderzoek van DIT (EO) blijkt dat iets meer dan 30% van Nederland vindt dat journalisten te meegaand waren in het coronabeleid van de overheid. Bijna 20% vindt juist dat journalisten te kritisch waren op datzelfde beleid. En bijna 50% van de ondervraagden geeft aan dat journalisten neutraal waren ten aanzien van het beleid van de overheid.
Het onderzoek laat verder zien dat het vertrouwen in veel instituties en beroepsgroepen tijdens de coronacrisis is afgenomen. Veel mensen geven aan dat hun vertrouwen in de media daalde, iets meer dan 43%. Bij iets meer dan 4% steeg het vertrouwen in de media juist en bij ongeveer 52% bleef het vertrouwen gelijk. Het vertrouwen in politici daalde het sterkst, bijna 60% geeft aan dat hun vertrouwen is afgenomen.
Onderzoek DIT (EO) & DataIM
Download hier het volledige onderzoek.
Wat denk jij?
Heb jij ook te maken met de coronakloof?
Dit is de discussie
Hoe groot was de rol van de media?
Hoe hebben de media het eigenlijk gedaan in coronatijd? En welke lessen kunnen daaruit getrokken worden?
"Ik ben wel verantwoordelijk voor wat wij uitzenden. En als ik niet de overtuiging heb dat het klopt of dat het zinnig is, dan wil ik dat niet. Nee. Ik wil geen onzin verspreiden. (...) Ik heb niet het beleid gemaakt. Ik heb er verslag van gedaan en vragen over gesteld."
Maurice de Hond weersprak tijdens de coronacrisis meerdere nieuwsberichten over het coronavirus, en verzette zich ook tegen het coronabeleid. Hij hield zijn eigen — veelbezochte — website bij waarin hij het net iets anders zag dan bijvoorbeeld het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) en de regering. Hij zei onder andere dat er geen enkele basis was voor de coronamaatregelen en noemde het houden van anderhalve meter afstand onzin.
(Artikel gaat hieronder verder)
Lees onze privacyverklaring.
Dat Van den Brink in Dit is de Kwestie (EO) op zoek gaat naar de rol van de journalistiek in deze periode noemt De Hond "een hele zinnige operatie".
"Ik denk dat journalistiek, en jij als symbool ervan, de taak die jullie in het verleden altijd hadden, als een soort waakhond van de democratie moeten dienen. Dat waren jullie niet. Jullie waren het schoothondje van de autoriteiten op het gebied van corona. En als jullie een kritische vraag stelden, dan was meestal de kritische vraag: waarom doen jullie deze maatregelen niet eerder? En nooit: wat is de onderbouwing daarvan?"
"Wat het effect is geweest van wat jullie als journalistiek hebben gedaan, is dat de tweedeling in de samenleving groter is geworden. (...) Ik praat niet over de extremen, want er is een groep met heel extreme dingen. Maar er is een groep van 20% tot 25% geweest die er gematigder in zaten. (...) Er zijn ook veel jongeren in psychische nood geraakt. En ook in periodes als bijvoorbeeld de zomer van 2020 werden allemaal dingen verboden, maar in de zomer was het risico bijna nul. (...) Dat komt mede omdat jullie niet kritisch zijn geweest in die hele periode. Daardoor konden ze gewoon doen wat zij zelf besloten."
Op1-presentator en daarmee directe collega van Van den Brink, Jort Kelder, denkt dat de media hebben bijgedragen aan de coronakloof. Mensen die kritiek hadden op het beleid en niet per se in complottheorieën geloofden, hadden een groter podium mogen krijgen, denkt hij. Dus bijvoorbeeld de gezonde mensen die geen vaccinatie wilden. Dat was voor de stabiliteit in de samenleving beter geweest, vermoedt hij.
"Iedereen is wel uitgenodigd en niet iedereen is trouwens gekomen. Maar het is natuurlijk wel zo dat als dit de beeldvorming is bij heel veel kijkers, dan heb je toch iets niet helemaal goed gedaan als publieke omroep. Dan ben je toch niet neutraal genoeg. (...) De beeldvorming over de publieke omroep in het algemeen, en Op1 in het bijzonder, is: het propagandakanaal van het OMT. Het beeld wat ik heb gehoord van mensen en wat ik zelf ook een beetje voelde, was: oké, we zijn in paniek. Het is allemaal heel gevaarlijk. Iedereen gaat dood. Alles moet dicht. En mensen die daar tegenin gingen, werden toch al snel in de hoek van de wappies geplaatst."
Stel er komt een nieuwe pandemie, dan moeten de virologen nog steeds aan de talkshowtafels komen aanschuiven, net als de epidemiologen en andere deskundigen, vindt Kelder. Maar daarnaast moeten ook mensen die van mening zijn dat het echt anders moet een plaats krijgen.
In de uitzendingen van Op1 werden wel degelijk mensen die kritiek hadden op het coronabeleid uitgenodigd. Zoals Ira Helsloot, hoogleraar Besturen van Veiligheid aan de Radboud Universiteit, zanger Tim Douwsma, kritische artsen en mensen die zich niet lieten vaccineren. Maar of het helemaal in verhouding was, is de vraag. Kelder:
"We hebben Ab Osterhaus 60 keer [te gast, red.] gehad. En ik ben dol op Osterhaus, daarover geen misstand. Hij is ook een zeer gerenommeerde wetenschapper. (...) Maar het probleem is: toen hebben de media denk ik iets te slaafs bepaalde afwegingen gemaakt om niet de regering in de weg te zitten. (...) Dat is, denk ik, voor de publieke omroep zeer ongunstig geweest."
Wetenschapsjournalist Maarten Keulemans, werkzaam bij de Volkskrant, werd in 2021 verkozen tot Journalist van het Jaar 2021. De jury van vakblad Villamedia prees zijn 'onvermoeibare verslaggeving' van de coronapandemie. Hij is niet per se van mening dat de media een rol hadden in het vergroten van de kloof.
"Op een bepaalde manier zijn we ook de boodschapper die moet vertellen wat er aan maatregelen wordt genomen. Het is dan heel vervelend als dat maatregelen zijn die mensen treffen. Maar dat moet je ook wel doen. En ik denk tegelijkertijd dat wij eigenlijk wel gewoon de juiste, kritische vraag hebben gesteld. We hebben altijd gevraagd: 'Is het wel nodig? Op welke kennis is het eigenlijk gebaseerd?' In mijn geval heb ik het ook eens gevraagd van: laat die studies zien waaruit het blijkt dat die avondklok zo fantastisch werkt, en ook opgeschreven als dat niet zo was."
Carolien was ervan overtuigd dat corona werd gebruikt voor een andere, wellicht politieke agenda. Hierdoor verloor ze haar vriendinnengroep van vijf vrouwen, met wie ze al 30 jaar omging, sinds haar studententijd. Die vriendinnen werkten bij de overheid. De vriendschap werd een ruwe manier beëindigd. Maar erger nog vindt Carolien dat ze als moeder veranderde, en dat dit een enorme impact op haar relatie en haar kinderen heeft gehad.
"Ik ben als moeder veranderd. En dit heeft enorme impact op mijn kinderen en relatie gehad. Ik werd een wappie in hun ogen. Alles wat ik je nu vertel, Tijs, neem ik je kwalijk. Jij hebt als journalist bijgedragen aan de polarisatie. En dit heeft enorm doorgewerkt in vriendengroepen en families."
Van den Brink geeft aan dat hij het idee heeft dat ze daarmee zijn rol te groot maakt. Carolien ziet de media als medeschuldigen als het gaat om het veroorzaken van de breuken in de samenleving en haar gezin. Ze hebben het beleid niet gemaakt, maar wel verkondigd, zegt zij.
"In alle praatprogramma's zag je de Ab Osterhausjes en de Marion Koopmannetjes. Je zag dus steeds hetzelfde groepje. En critici werden in mijn ogen totaal gevild. Maar wat mij helemaal aan het hart gaat: ik had een beeld bij mijn opvoeding voor mijn kinderen. Plotseling krijg je deze coronaperiode en is mijn rol als moeder compleet veranderd. Thuis was er een moeder die opeens heel kritisch werd, die nachtenlang met andere mensen zat te onderzoeken, die op Twitter helemaal losging. (...) En ik als moeder werd mede door jullie weggezet als wappie."
Opiniemaker oud-Telegraaf-directeur en schrijver Marianne Zwagerman, werkzaam bij De Telegraaf, leverde vanaf het begin van de pandemie kritiek op de overheidsmaatregelen. Ook zij is teleurgesteld in Van den Brink.
"Al die mensen die het met mij eens waren, zijn al die mensen die naar Op1 keken en dachten: waarom zit die Osterhaus daar weer hetzelfde riedeltje te vertellen? Waarom wordt de inperking van de grondrechten daar keer op keer op keer verdedigd in plaats van kritisch gefileerd door experts die vanuit hun eigen expertise daar iets zinnigs over kunnen zeggen? Waarom hebben we al die experts nooit gehoord? (..) Het was totaal uit verhouding."
Hoogleraar Waarschijnlijkheidsrekening Ronald Meester vindt net als Kelder dat de media te eenzijdig waren ten tijde van de coronacrisis.
"Eenzijdig in de zin dat jullie elke keer maar dezelfde mensen hebben uitgenodigd die elke week maar weer dezelfde riedel afstaken. Op een gegeven moment had jij, zoals zo vaak, je Osterhaus aan tafel. Hij vertelde in de uitzending van Op1 dat hij toch dat het het mooiste zou zijn als de ongevaccineerden naar een eiland verplaatst zouden kunnen worden. Want dan had niemand er last van."
Het moment waar Meester op doelt:
De weergave van deze video vereist jouw toestemming voor social media cookies.
Toestemmingen aanpassenDeze video heeft volgens de hoogleraar veel gedaan. Er begon een sfeer te ontstaan van de gevaccineerden versus de ongevaccineerden zegt hij. Ook toenmalig minister van Volksgezondheid Hugo de Jonge sprak van de "epidemie van de ongevaccineerden". Meester heeft het idee dat tv-makers en programma's soms niet goed begrijpen wat het effect van hun uitzending kan zijn.
"Dit was extreem polariserend. Dan kan je zeggen: ja, strikt gesproken heb jij gezegd: het kan niet. Maar ik hoorde niet van je: ja, jongens, ho eens even even. Zo gaan we niet met mensen om. (...) Door het feit dat het kritische geluid eigenlijk nauwelijks hoorbaar was is er een sfeer ontstaan waarin die kritische geluiden ook eigenlijk gemarginaliseerd werden en soms ook gedemoniseerd werden. (...) Ik neem je dat niet persoonlijk kwalijk, maar er is een sfeer ontstaan en daar hebben de media van harte aan meegeholpen."
Wat denk jij?
Is het contact met vrienden of familie verwaterd tijdens de coronacrisis, en waarom?
Dit is de uitzending
Dit is de Kwestie
Ben jij benieuwd naar de uitgebreidere gesprekken, en welke conclusie Van den Brink trekt na het maken van deze twee afleveringen van Dit is de Kwestie (EO)? Beide afleveringen van de Coronakloof kun je nu zien op NPO Start!
Dit is de community
Wil jij een bijdrage leveren aan nieuwe artikelen op DIT?
Sluit je aan bij onze dynamische redactie via ons WhatsApp-panel! De redactie stuurt je dan regelmatig boeiende vragen over actuele kwesties. Je kunt, als je wilt, jouw mening of verhaal over dat onderwerp delen. Wil je dat liever anoniem doen? Dat is geen enkel probleem. Jouw bijdragen delen wij op DIT!
Klik hier om je aan te melden. Je telefoon opent dan WhatsApp en schrijft 'DIT AAN' in jouw tekstvak. Klik op versturen en klaar is Kees!
