Elon Musk wil alleen geld en macht, zegt historicus: 'We moeten superalert zijn'
vandaag · 15:06| Leestijd: 9 min
Update: vandaag · 15:19
In het kort
We moeten superalert zijn op wat Musk doet en zijn pogingen om in Europa voet aan de grond te krijgen, zegt historicus Beatrice de Graaf in De Ongelooflijke Podcast (EO). "We zijn geen burgers meer, maar radertjes die in zijn systeem worden vermalen."
Wat denk jij?
Gebruik jij een product van Elon Musk?
Aantal reacties: 0
Op het wereldtoneel verschuiven de panelen, en vooral in één land buitelen de nieuwsgebeurtenissen over elkaar heen: de Verenigde Staten. Donald Trump wordt opnieuw president en hij kiest multimiljardair Elon Musk als hoofd van het nieuwe ministerie van Overheidsefficiëntie. Musk loopt alvast vooruit op zijn benoeming en mengt zich nu al, met name via zijn eigen platform X, in allerlei politieke kwesties. Hij bemoeit zich ook met de Europese politiek, zo noemde hij de Duitse bondskanselier Olaf Scholz een tiran, interviewde hij Alice Weidel, de partijleider van de Alternative für Deutschland, en noemde hij de Britse regering tiranniek.
- Multimiljardair Elon Musk haalt uit naar Europese politiek: ‘Hij heeft te veel macht’
Multimiljardair Elon Musk haalt uit naar Europese politiek: ‘Hij heeft te veel macht’
Ook Mark Zuckerberg schaart zich achter Trump
Een andere superrijke Amerikaan Mark Zuckerberg, de baas van Meta, besloot alle factcheckers bij Facebook en Instagram te ontslaan. In een filmpje motiveerde hij zijn beslissing: hij wil de uit de hand gelopen politieke censuur op sociale media tegengaan. Daarnaast zei hij te willen samenwerken met Trump, daarmee wil hij tegengas bieden aan overheden wereldwijd die het "gemunt hebben op Amerikaanse bedrijven en censuur opvoeren". Als voorbeeld noemde Zuckerberg Europa, waar volgens hem steeds meer wetten voor censuur zorgen en het Meta moeilijk maken om nog te innoveren.
Sommigen zien in deze ontwikkelingen het verlies van de progressieve elites in de cultuuroorlog die gaande is. Theoloog Stefan Paas zegt daarover: "De stabiele internationale wereldorde met keurige bureaucratie en internationale verdragen, lijkt te verschuiven naar een cultuur van mannen met een grote mond die met de vuist op tafel slaan en die zeggen: zo gaat het gebeuren." Dat er gesproken wordt over een cultuuromslag of vibe shift irriteert historicus Beatrice de Graaf: "Alsof het een soort sfeer is die in de lucht hangt. Maar het gaat gewoon keihard om geld en macht."
"Musk zet het wereldgebeuren als individu naar zijn hand. Vaak gebeuren er hele vervelende dingen als de wereldgeschiedenis door een enkel individu wordt beïnvloed."
Een mooi voorbeeld daarvan vindt ze de cartoon van Ann Telnaes die geweigerd werd door Washington Post, waarna de cartoonist ontslag nam. "Een paar typetjes buigen zich voorover en aanbidden het standbeeld, de afgod Trump." Een van de personen op de cartoon is multimiljardair Jeff Bezos, eigenaar van Amazon, en eigenaar van Washington Post. "De cartoon is geweigerd, dus over censuur gesproken." Volgens De Graaf tekent Telnaes gewoon wat ze ziet gebeuren: big tech-mannen die zich uitleveren aan Trump en hem met geld gunstig proberen te stemmen.
Het is belangrijk om het over Elon Musk te hebben, omdat hij "helaas een force majeure, een drijvende kracht in de geschiedenis aan het worden is", zegt De Graaf. Tegenwoordig denken veel historici dat het voor een individu best wel moeilijk is om de wereldgeschiedenis naar zijn hand te zetten, omdat je vast zit in structuren en systemen. Maar Musk is volgens De Graaf wel zo'n individu: "Hij zet het wereldgebeuren wel degelijk naar zijn hand. Vaak gebeuren er hele vervelende dingen als de wereldgeschiedenis door een enkel individu wordt beïnvloed."
Elon Musk nieuwe Henry Ford?
Wat we nu zien bij Musk is niet nieuw, Musk doet De Graaf namelijk denken aan Henry Ford, van de auto's. Hij was succesvol, had heel veel geld en mensen zeiden over hem: "What Ford says, people listen to." Toen Ford een groot marktaandeel had in auto's, kocht hij een socialmediaplatform: "Dat heette toen gewoon een krant: The Dearborn Independent." Hij was een antisemiet en gebruikte zijn krant om "antisemitisch vuilnis over het land uit te spuwen", zegt De Graaf.
De Graaf vindt Musk geen antisemiet, maar de partijen die hij steunt zoals de AfD zijn dat volgens haar wel. "De Duitse geheime dienst bestempelt delen van de AfD als antidemocratisch en zelfs een gevaar voor de democratie. Mede vanwege hun haat jegens andersdenkenden: zoals de LGBT-gemeenschap en Joden."
"Een kleine groep van superrijke mensen bepaalt wat er nu gebeurt in Amerika."
Geld is macht
Musk past inderdaad in een Amerikaanse traditie waarin er altijd een nauwe binding is geweest tussen de grote industriëlen en de politiek, vult Paas aan. "Het politieke systeem is afhankelijk van financiering en dat is eigenlijk alleen maar meer geworden." Onder Barack Obama is de financiering van politieke partijen door bedrijven en rijke individuen helemaal vrijgegeven: "En toen ging het hek van de dam." Dat betekent volgens Paas dat iedereen die verkozen wordt in Amerika afhankelijk is van dat geld en dus naar rijke mensen moet kijken.
En het gaat nog verder dan dat, zegt Paas: "Wat je in Amerika ziet is een regering door rijke mensen: een plutocratie. Een vrij kleine club van buitengewoon rijke mensen bepaalt wat er nu gebeurt. Dat verzin ik niet, dat is ook in verschillende empirische studies aangetoond." Paas las dat de bovenste 1% in Amerika nu 40% van het kapitaal controleert.
Burger of consument?
De macht van de Tesla-multimiljardair is ook nog op een andere manier schadelijk. Volgens De Graaf schaadt Musk de publieke ruimte, ook wel het maatschappelijk middenveld.
Hoe weet je of er een publieke ruimte is? Doe de pleintest
Of er sprake is van een publieke ruimte kan je controleren met de pleintest van de Russische dissident Sharansky, zegt De Graaf. De test werkt als volgt: in hoeverre kan je op een plein gaan staan en hard schreeuwen: de minister-president is een eikel of de keizer is een idioot?
"Dit is de ruimte waar mensen elkaar ontmoeten en ook kunnen botsen, want mensen hebben verschillende ideeën en meningen." Hier hoort bij dat demonstraties worden toegestaan en gereguleerd en dat de vrijheid van meningsuiting wordt beschermd.
Sinds wanneer hebben we een publieke ruimte?
De publieke ruimte in het Westen is nog erg jong, de Duitse filosoof Jürgen Habermas deed daar onderzoek naar. Pas met de opkomst van de burgerij in de 19e eeuw kwam er een publieke ruimte waarbij de vorst of de kerk niet ingreep, vertelt De Graaf. In de wetenschap, in de koffiehuizen en in de media, kunnen mensen vanaf die periode vrijuit met elkaar praten. "En Habermas zegt dat je in die dialoog van verschillende stemmen, tot een gedeelde waarheid kan komen."
De publieke ruimte is er ook om de macht te controleren en om de vorst en de kerk op afstand te houden en te zorgen dat die je niet dicteren wat je moet denken of geloven, zegt De Graaf. "Dat is nooit helemaal vanzelf gegaan, er is altijd wel een vorst of een mediamogul geweest die het te gortig werd."
"Het gevaar is dat een burger niet zijn vrijheid van meningsuiting gebruikt voor het inrichten van de publieke ruimte, maar om leuk een vakantie uit te zoeken. En dan wordt hij een knecht van de consumptie-industrie."
Waar De Graaf zich zorgen over maakt is dat het ons eeuwen heeft gekost om mondige burgers te worden en dat we nu, als we niet oppassen, consumenten worden. Daarvoor waarschuwt de Duitse filosoof Jürgen Habermas ook. De Graaf: "Dat een burger niet zijn vrijheid van meningsuiting gebruikt voor het inrichten van de publieke ruimte, maar om leuk een vakantie uit te zoeken. En dan wordt hij een knecht van de consumptie-industrie."
Wat Habermas ook zegt volgens De Graaf: die publieke ruimte was publiek, maar wordt nu langzaam opgegeten door de socialmediaplatformen. "Die daarmee dus het publieke ervan weghalen en er een private ruimte van maken. En die private ruimte wordt gecontroleerd en er wordt winst mee gemaakt."
We zijn geen burgers en zelfs geen consumenten meer, zegt de Graaf: "We zijn zelf grondstoffen geworden." Want wat wij doen op sociale media is "brandstof voor hun algoritmemachine, waarmee ze weer winst maken". Paas: "Je bent een bundeltje data waar advertenties op afgestemd worden." De big tech heeft volgens De Graaf de publieke ruimte gekocht, of eigenlijk kopen wij onszelf in. En daarmee is de ruimte dus niet meer publiek.
"Het is deze platformen niet te doen om een publiek debat, al hameren ze wel veel op de vrijheid van meningsuiting en dat er geen censuur mag zijn", aldus Paas. Maar dat is volgens hem allemaal 'windowdressing': maatregelen om het mooier voor te stellen dan het is.
Europa is irritant
Musk heeft Amerika in zijn macht en zijn volgende stap is "het Europese continent in zijn greep krijgen", denkt De Graaf. Musk heeft bijvoorbeeld de Italiaanse premier Giorgia Meloni overgehaald om te investeren in een autonoom satellietsysteem van zijn bedrijf Starlink voor Italië, terwijl binnen Europa is afgesproken om een eigen satellietnetwerk te ontwikkelen. Musk heeft dus niet alleen mooie praatjes, maar hij is ook echt zijn marktaandeel en zijn macht aan het uitbreiden, concludeert De Graaf.
De publieke ruimte heeft ons veel gebracht: onze democratie, onze vrijheid van meningsuiting en de controle van de macht. Bij Musk is dat niet meer mogelijk, zegt De Graaf. "Er is geen tegenmacht." Sterke overheden en internationale verdragen zitten dit soort mannen alleen maar in de weg, "want dat is tegenmacht", vult Paas aan. Dat zie je ook in waar ze boos op worden, zegt De Graaf: "Dat is de Europese Unie. Ursula von der Leyen [voorzitter van de Europese Commissie, red.] is echt een haatobject voor Musk en Zuckerberg. Dat is een soort van hun laatste tegenstander." Want de EU is een belangrijke markt voor ze en eigenlijk de enige macht die "barrières heeft opgericht" met wetgeving, dat irriteert ze, zegt De Graaf.
We moeten daarom "superalert" zijn en beseffen dat we in de handen van Musk nooit burgers zijn. "Je bent een radertje en misschien niet eens dat, je wordt vermalen door de radertjes in zijn systeem." De Graaf heeft een oproep: "Dus als iemand ooit nog begint over dat Musk 'innovatie en vrijheid van meningsuiting' is, dan moet iedereen heel hard gaan gillen."
Praat mee
Hoe voel jij je na het lezen van dit artikel? En wil je nog iets kwijt?
Luister De Ongelooflijke Podcast terug als podcast
In De Ongelooflijke Podcast (EO) gaat David Boogerd verder over dit onderwerp in gesprek met historicus Beatrice de Graaf en theoloog Stefan Paas. Beluister de uitzending hieronder als podcast.
De weergave van Spotify vereist jouw toestemming voor social media cookies.
Toestemmingen aanpassenLuister jij liever via een ander kanaal? Klik hier om het gesprek af te spelen op jouw favoriete podcast-app.
Of bekijk de aflevering hieronder via de YouTube-pagina van NPO Radio 1:
De weergave van deze video vereist jouw toestemming voor social media cookies.
Toestemmingen aanpassen- Moeten Tesla-eigenaren zich schamen? 'Elon Musk is een radicale maniak'
Moeten Tesla-eigenaren zich schamen? 'Elon Musk is een radicale maniak'
- Multimiljardair Elon Musk haalt uit naar Europese politiek: ‘Hij heeft te veel macht’
Multimiljardair Elon Musk haalt uit naar Europese politiek: ‘Hij heeft te veel macht’
- Verrassende namen in regering-Trump: Elon Musk en Fox-nieuwslezer worden minister
Verrassende namen in regering-Trump: Elon Musk en Fox-nieuwslezer worden minister
