'Heb je je pilletjes wel gehad?'
Fikse toename van ADHD en autisme-diagnoses: 'Labels kunnen schadelijk zijn'
29 januari 2024 · 09:00
Update: 6 februari 2024 · 17:17
In gesprek met
"Als ik het label had en medicatie had gehad, dan was ik geen schrijfster geworden."
"Als docent heb je daar wel voordeel van. Je accepteert toch meer van iemand."
"Een kind reageert op de omgeving. Je hoeft er geen stempel op te plakken."
"Classificaties in de DSM-5 (het handboek met alle psychische classificaties, red.) kunnen mensen schaden."
"Ik kan zeggen dat het beter was als ik het eerder had geweten. Ik had het kunnen verklaren."
In het kort
ADHD, autisme, angststoornissen... Steeds meer jonge mensen worden gediagnostiseerd met een psychisch label. Volgens de Universiteit Utrecht heeft één op de vijftien kinderen een stoornis, en volgens cijfers van het Trimbos-instituut gaat het om bijna de helft van de jongvolwassenen. Hoe kan dat? En wat zegt zo'n label nou eigenlijk? Dat zoekt Dit is de Kwestie (EO) uit!
Wat denk jij?
Heb jij een label?
Dit is de situatie
Aantal mensen met psychische stoornis neemt steeds maar toe
Het lijkt erop dat steeds meer Nederlanders psychische klachten hebben. 1 op de 15 kinderen in Nederland krijgt tijdens zijn of haar jeugd een label, blijkt uit onderzoek van de Universiteit Utrecht. En volgens cijfers van het Trimbos-Instituut uit 2022 kampt 26% van de volwassen Nederlanders met stoornissen als een angststoornis of een depressie. In 2009 was dat nog maar 18%.
Wat echt opvalt, is dat jongvolwassenen nu met veel meer klachten te maken hebben. Bijna de helft van de studenten (44%) meldt in het afgelopen jaar een of andere stoornis. Dat is een verdubbeling ten opzichte van dertien jaar geleden.
Hoe worden die labels eigenlijk bepaald? Dat gebeurt aan de hand van de DSM-5, het handboek waar eigenlijk alle classificaties in staan.
Wat is de DSM-5?
In de DSM-5 lees je criteria en beschrijvingen van verschillende psychische aandoeningen, zoals depressie, ADHD, angststoornissen en schizofrenie. Het doel van de DSM-5 is dat professionals in de geestelijke gezondheidszorg op een consistente en gemeenschappelijke manier kunnen communiceren over psychische stoornissen.
Veel mensen maken zich zorgen over dit toenemende aantal labels. Scholen en ouders vragen zich steeds regelmatiger af hoeveel zin ze nu eigenlijk hebben, en ook hulpverleners plaatsen vraagtekens.
Wat denk jij?
Stel: jij weet dat een vriend, vriendin of collega ADHD heeft. Behandel je die persoon anders?
Dit is de discussie
Maken labels het leven makkelijker?
Heel. Veel. Hokjes! Is dat iets goeds? Helpt zo'n label je gemakkelijker het leven door te komen, of werkt het juist beperkend? De meningen daarover verschillen.
Floortje Scheepers, hoofd van de psychiatrische afdeling van het UMC Utrecht, is heel kritisch op de DSM-5. Dat vertelt ze in Dit is de Kwestie (EO).
"De classificaties die we bedacht hebben creëren een zwart-wit wereld. Mensen hebben iets of hebben iets niet. Terwijl we inmiddels heel goed weten dat menselijke eigenschappen heel erg dimensioneel verdeeld zijn. Het is niet zo simpel."
Daarom kan zo'n diagnose schadelijk zijn, zegt Scheepers. Ze refereert onder andere aan een Australisch onderzoek dat een groep kinderen met ADHD-klachten én een ADHD-diagnose vergeleek met een groep met dezelfde ernst van klachten zónder diagnose.
Meer over dit Australische onderzoek naar de effecten van een ADHD-diagnose
"Deze bevindingen suggereren dat de diagnose ADHD bij kinderen mogelijk niet leidt tot verbeteringen in de kwaliteit van leven bij adolescenten en een negatieve invloed kan hebben op sommige uitkomsten, zoals het risico op zelfbeschadiging", schreven de onderzoekers zelf hierover. "Onze studie breidt de huidige kennis dat kinderen met ADHD vaak een verminderde levenskwaliteit (QOL) ervaren uit door aan te tonen dat ten minste een deel hiervan samenhangt met de diagnose zelf."
Meer over dit onderzoek.
Daaruit bleek dat de groep die het label ADHD kreeg slechter af was dan de groep zonder. Ze waren vaker onzekerder over zichzelf, dachten vaker aan suïcide en hadden vaker problemen in relaties.
"Het kan ze anders naar zichzelf en naar de wereld laten kijken, maar ook de wereld anders naar hen laten kijken, waar ze uiteindelijk last van gaan krijgen. (...) Het is niet onschuldig om tegen mensen te zeggen: je hebt een stoornis of ziekte en die gaat nooit meer over."
Arjen de Jong is leraar en geeft aan dat het voor zijn vak wel helpt om te weten of kinderen een bepaalde diagnose hebben of niet.
"Als docent heb je daar wel voordeel van. Je kijkt op een andere manier naar iemand. Dingen die ik bij de één minder accepteer, accepteer ik bij iemand met een diagnose meer. Om heel erg boos te worden op iemand wanneer hij of zij daar eigenlijk niks aan kan doen, dat kun je eigenlijk niet maken. Al word ik sowieso niet snel heel erg boos."
Francine Oomen is een populaire schrijfster, bekend van de Hoe overleef ik-serie die verslonden werd door pubers in heel Nederland. Voor haar laatste boek in die reeks, die recent is uitgekomen, riep ze via TikTok twintigers op om hun struggles in het leven te delen. Ze ontving maar liefst 4500 e-mails. Daarin viel haar op dat ontzettend veel mensen een stoornis hebben: van een autismespectrumsoornis tot ADHD en OCD.
"Ik dacht: wat is hier aan de hand? Ik denk dat we in een maatschappij leven waarin ons wordt wijsgemaakt dat alles fixbaar is, en dat we eigenlijk ook allemaal op elkaar moeten lijken. Dus onze eigenheid, onze specifieke geaardheid, wordt een soort van probleem."
Oomen heeft zich nooit in het medische circuit laten testen op een eventuele stoornis, maar heeft wel wat online testjes gedaan. Daar scoorde ze tot haar verbazing 10 op 10, dus de maatschappij zou haar waarschijnlijk bestempelen als ADHD'er. Volgens haar helpt zo'n stempel niet om jezelf beter te voelen, maar meer om je aan te passen in de maatschappij.
"Als ik het label had en medicatie had gehad, was ik geen schrijfster geworden, denk ik. Dan was ik misschien wel altijd op tijd geweest voor mijn afspraken, daar had ik mezelf niet kunnen ontplooien zoals ik bedoeld was te zijn. (...) Ze zeggen dat mensen met ADHD zich niet kunnen focussen. Dat klopt niet. Je focust je op een heleboel dingen, wat als gevolg heeft dat dat vaak hele creatieve, flexibele en veerkrachtige mensen zijn. Maar het wordt niet gewaardeerd."
Dit is hun verhaal
Jaap voelde zich altijd een buitenbeentje
Jaap (40) had altijd het gevoel dat hij anders was, maar wist nooit precies waarom. Hierdoor ging hij zich soms inhouden. "Ik maakte bepaalde grapjes niet meer. Als het vaak verkeerd valt, denk je op een gegeven moment twee keer na." De diagnose liet zo lang op zich wachten omdat er altijd kinderen in zijn klas zaten die toch net iets drukker waren. "Dus ik heb mezelf nooit als ADHD'er gezien. Ik ben gewoon anders, een beetje vervelend, een beetje druk."
Twee jaar geleden kreeg hij een ADHD-diagnose, maar die had hij liever op eerdere leeftijd willen hebben. "Ik kan zeggen dat het beter was als ik het had geweten. Want of ik had anders kunnen handelen, of ik had het kunnen verklaren."
Jax hoeft niet in een hokje te zitten
Jax heeft veel energie. Zijn moeder Laura, zelf kind- en gezinscoach, neemt hem dan ook vaak na school mee naar het bos om daar uit te kunnen razen. De hele dag op school zitten is voor Jax soms pittig. "Het is soms veel te druk, want mijn klas is nooit echt stil", vertelt hij. In het bos kan hij zijn gedachten kwijt. "De irritaties, de gedachtes over school."
Mensen in hun omgeving vragen Laura regelmatig waarom ze haar zoontje niet laat testen. "Hij is vanaf zijn geboorte altijd druk, altijd aanwezig. Veel mensen zeggen: hij heeft zeker ADHD?" Laura vindt zo'n test echter overbodig. "Een kind is een kind, en een kind reageert op de omgeving, hoe het kind zich voelt, wat er in het kind gebeurt. Dat is waar je naar moet kijken, je hoeft er geen stempel op te plakken."
Wat denk jij?
Wat vind jij: zijn labels een vloek of een zegen?
Dit is de uitzending
Dit is de Kwestie (EO)
Je kunt deze uitzending nu terugkijken op NPO Start. Eerdere afleveringen van Dit is de Kwestie zie je op NPO Start.
Doe de test!
Hoe kijk jij aan tegen al die psychische labels? Test jezelf!
