Kan je nog boer zijn in Nederland? 'Overheid helpt ons bedrijf om zeep'
8 april 2025 · 16:00| Leestijd:8 min
Update: 9 april 2025 · 16:31
In dit artikel aan het woord
"Dit is gewoon de toeslagenaffaire 2.0, ik heb totaal geen vertrouwen meer in de overheid."
"We wilden stoppen, maar onze nieuwe plannen worden onderuitgehaald. Dan kan je eigenlijk niks meer als ondernemer."
"Je kunt alles als bedreiging, maar ook als kans zien. Op het boerenland dat we hebben teruggegeven aan de natuur, graast nu vleesvee."
"Toen we deelden dat we gingen stoppen met de boerderij, kregen we hartverwarmende reacties. Mensen voelen hoe onmogelijk zo'n keuze is."
"Ik vind het een prachtig mooi vak, ons bedrijf is denk ik wel toekomstbestendig."
In het kort
De Boer zoekt Vrouw-romantiek lijkt de laatste jaren weg te sijpelen uit de Nederlandse samenleving. Waarom is de positie van boeren zo veranderd en kun je nog wel boer zijn in Nederland?
Samenvatting van DIT artikel
De romantiek rond het boerenleven is minder geworden, vooral sinds de stikstofcrisis in 2019. Boeren werden gezien als vervuilers omdat landbouw en veeteelt veel stikstof uitstoten, wat slecht is voor de natuur. Voorstellen om de veestapel te halveren leidden tot grote boerenprotesten. Uitkoopregelingen van de overheid zorgden voor extra onrust.
Kalverhouder Tom wilde zich laten uitkopen, maar zijn aanvraag werd afgekeurd, wat tot frustratie leidde. Jan Peter en Ingrid Lok stopten wel, maar hun plannen voor een zorgboerderij liggen stil door nieuwe regels. Ze voelen zich beperkt en niet gesteund door de overheid. Melkveehouder Rudi de Wilde kiest er juist bewust voor om het familiebedrijf voort te zetten, ondanks de onzekere toekomst. Zijn familie probeert zich aan te passen door samen te werken met de natuur.
Wat denk jij?
Ken jij een boer?
Aantal reacties: 0
Boeren onder een vergrootglas
De positie van boeren in de samenleving is behoorlijk veranderd. Hoe is het zover gekomen?
De laatste jaren is stikstof de grote boosdoener. Die legde boeren en hun bedrijven onder een vergrootglas, want landbouw en veeteelt stoten veel stikstof uit en dat zorgt voor schade aan de natuur.
Waarom is stikstof schadelijk voor de natuur?
Stikstof zorgt ervoor dat sommige planten zoals brandnetels en gras harder gaan groeien, maar laat andere planten juist doodgaan. Hierdoor verdwijnen de insecten, vlinders en vogels die leven van deze planten. Onze leefomgeving wordt dus meer van hetzelfde, want het aantal verschillende soorten planten en dieren (de biodiversiteit) neemt dus af. Het verdwijnen van deze planten- en diersoorten brengt ook onze voedselproductie in gevaar. Want we hebben bijvoorbeeld insecten zoals bijen en vlinders nodig voor de bestuiving van onze landbouwgewassen.
Meer stikstof in de grond maakt de bodem zuurder. Hierdoor kunnen giftige metalen loskomen. Door de regen komen deze giftige stoffen in de sloten en doden de planten en dieren die daar leven. De zure bodem zorgt er ook voor dat planten en bomen sneller ziek worden. Verzuring van de grond laat andere goede stoffen zoals kalk en magnesium verdwijnen. Insecten, slakken en vogels hebben die kalk nodig; slakken voor hun huisje en vogels voor hun botten.
Stikstof is ook direct schadelijk voor de mens. Te veel stikstof in de lucht zorgt voor een slechte luchtkwaliteit en is dus slecht voor onze gezondheid. Vooral met longklachten of astma kan je hier last van hebben.
De stikstofcrisis gooide Nederland in 2019 op slot. De gevolgen waren groot; bouwprojecten kwamen stil te liggen en de maximumsnelheid op snelwegen ging terug naar 100 kilometer per uur.
Hoe ontstond de stikstofcrisis?
In Nederland kwam al jarenlang te veel stikstof in natuurgebieden terecht. Door strengere maatregelen vanuit de overheid daalde de uitstoot vanaf de jaren 90. Maar vanaf 2010 stopte die daling, terwijl de uitstoot nog steeds te hoog was. Natuur- en milieuorganisaties klaagden de overheid aan voor de te hoge stikstofuitstoot, ze kregen gelijk van de rechter.
De overheid kwam met een oplossing: het Programma Aanpak Stikstof (PAS). Maar in 2019 oordeelde de Raad van State opnieuw: de overheid doet te weinig om de stikstofuitstoot terug te dringen. Daarom ging in 2019 Nederland op slot. Oud-premier Mark Rutte noemde de crisis die dit veroorzaakte in 2019 het lastigste wat hij in negen jaar premierschap had meegemaakt. Dit was nog voor het uitbreken van de coronacrisis.
Ook de boeren moesten eraan geloven. Stikstofvergunningen die al verstrekt waren, kwamen onder druk te staan. Boeren wisten niet waar ze aan toe waren en dit zorgde voor onrust.
Hoe stoten boerenbedrijven stikstof uit?
Boerenbedrijven stoten niet direct stikstof uit, al zeggen we dat vaak wel om het simpel te houden. Als we het over stikstofuitstoot hebben, hebben we het eigenlijk over de chemische verbindingen van stikstof in de lucht: stikstofoxiden en ammoniak. Stikstof op zich is niet schadelijk, maar deze chemische verbindingen zijn dat wel. Boerenbedrijven zijn met name verantwoordelijk voor de uitstoot van ammoniak (een verbinding van stikstof en waterstof). Dit komt vooral door dieren in de veeteelt. De mest van dieren verdampt als ammoniak en komt zo in de lucht terecht. De ammoniak komt vrij in stallen en bij het bemesten van weilanden en akkers. Nederland heeft de grootste veedichtheid van Europa en al die koeien, varkens en pluimvee zorgen voor veel mest en dus veel uitstoot. Als de veestapel kleiner wordt, gaat dus ook de uitstoot omlaag.
Waarom stikstof schadelijk is voor natuur en mens lees je in het uitklapkader bovenaan dit artikel: Waarom is stikstof schadelijk voor de natuur?.
Toen D66-Kamerlid Tjeerd de Groot in september 2019 voorstelde om de veestapel te halveren, vertrokken duizenden boeren met hun tractoren naar het Malieveld in Den Haag om te protesteren. Dit was de eerste van de nog vele boerenprotesten die in de daaropvolgende jaren zouden volgen. Ook provinciehuizen en distributiecentra van supermarkten werden bezet.
Nadat de commissie Remkes in juni 2020 concludeerde dat de stikstofuitstoot fors omlaag moest en dat met name de landbouw aan zet was, introduceerde de overheid uitkoopregelingen. Deze regelingen waren bedoeld voor boeren die vrijwillig wilden stoppen. Dit veroorzaakte opnieuw onrust onder de boeren.
Welke uitkoopregelingen zijn er?
De overheid introduceerde in 2023 de Landelijke beëindigingsregeling veehouderijlocaties (Lbv) en de Landelijke beëindigingsregeling veehouderijlocaties met piekbelasting (Lbv-plus). Beide regelingen zijn bedoeld voor boeren die vrijwillig willen stoppen. Lbv is bedoeld voor veehouders in de buurt van stikstofgevoelige Natura 2000-gebieden, ze hoeven geen hoge stikstofuitstoot te hebben. De Lbv-plus is voor piekbelasters: veehouderijen die de meeste stikstof uitstoten. Bij de Lbv-regeling krijgen boeren een gedeeltelijke vergoeding. In de Lbv-plus-regeling krijgen boeren een hogere vergoeding, soms tot wel 100% compensatie.
Wat denk jij?
Snap je waarom stikstof een crisis veroorzaakte?
Aantal reacties: 0
Tom wilde zich uit laten kopen
Duizend kalveren heeft Tom Grevengoed. Al ruim 25 jaar runt hij samen met zijn vrouw een kalverhouderij. Ze waren nieuw in het vak, de generaties voor hen boerden niet. Het boer-zijn ging ze goed af, maar hun kinderen willen het stokje niet over nemen.
Tom en zijn vrouw besloten gebruik te maken van de uitkoopregeling van de overheid. Maar hun aanvraag werd afgekeurd. Tom en zijn vrouw moeten voorlopig dus door. Daar is hij niet heel rouwig om, want hij verdient goed. Maar begrijpen doet hij het niet.
Waarom keurde de overheid de aanvraag van Tom af?
Met het geld van de uitkoopregeling wilden Tom en zijn vrouw de stallen van de kalveren ombouwen tot bedrijfsunits. Maar omdat de stallen anderhalf jaar leeg stonden, werd de aanvraag afgekeurd. Tijdens de coronacrisis stortte de kalverenmarkt in en kort daarna kreeg Toms bedrijf te maken met een kalverenziekte. Daarom besloten Tom en zijn vrouw een paar maanden geen kalveren te houden. Toen ze dat wel weer deden, viel Rusland Oekraïne binnen en schoten de voerprijzen omhoog. Dit werd Tom te veel en hij raakte burn-out. Pas anderhalf jaar later ging hij weer kalveren houden.
Tom Grevengoed
Kalverhouder"Alleen als de overheid nou laaghangend fruit wil hebben, dan heb je er eentje hier. Wij zijn zij-instromers, dus ik hoef nooit te denken als ik terugkijk op mijn voorgeslacht: ik kom in de stamboom te staan als degene die het bedrijf beëindigd heeft."
Het doet Tom veel dat de overheid hun aanvraag voor uitkoop heeft afgekeurd.
"Je praat hier gewoon over de toeslagenaffaire 2.0. Ik kan het niet anders concluderen. Ik heb totaal geen vertrouwen meer in de overheid. Ik wil er verre van blijven, want het is totaal geen fair play. Nu staan we lekker stikstof uit te stoten. Ik kan alleen tot de conclusie komen: zoals de waard is, vertrouwt hij zijn gasten. De overheid vertrouwt de mensen niet met zulke regelingen."
Jan Peter en Ingrid willen een zorgboerderij
De stallen van de biologische melkveehouderij van Ingrid en Jan Peter Lok raken steeds leger. Jan Peter is de vijfde generatie boer en het doet hem veel dat hij de koeien nu ziet verdwijnen. Maar net als Tom, heeft de familie Lok besloten zich uit te laten kopen. Al voelt het niet echt als een vrijwillige keuze.
Jan Peter Lok
Biologsich melkveehouder"Veel boerenbedrijven in dit gebied stoppen. We zitten in een natuurgebied waarmee ze een plan hebben. En natuur gaat op dit moment toch voor agrarische bedrijven. Op dit moment kan niemand ons vertellen wat wij in de toekomst kunnen en mogen doen, ook al werken we in balans met de natuur. Daardoor voel je je gedwongen, want je voelt je beperkt in je mogelijkheden."
Maar Ingrid en Jan Peter hebben nieuwe plannen, hun boerderij moet omgebouwd worden tot een zorgboerderij. Ze besloten hun ideeën voor de toekomst te delen met hun omgeving.
Ingrid Lok
Biologisch melkveehouder"We hebben een heel lang bericht gestuurd waarin we uitlegden waarom we deze keuze hebben gemaakt. We kregen heel veel hartverwarmende reacties, bezoekjes en brieven. In onze omgeving wordt natuurlijk wel gevoeld hoe moeilijk en onmogelijk zo'n keuze is."
Eind 2024 zetten Jan Peter en Ingrid hun handtekening onder de goedgekeurde lbv-aanvraag. Ze hadden nu echt een deal met de overheid. Maar een uitspraak van de Raad van State een maand later gooit roet in het eten. Voor alle activiteit op een boerenerf moet een nieuwe vergunning worden aangevraagd. En zolang die vergunning er niet is, kunnen Ingrid en Jan Peter niks doen.
Jan Peter Lok
Biologisch melkveehouder"We kunnen nu dus niets nieuws neerzetten voor een nieuw verdienmodel. En om aan de regeling te kunnen voldoen, moeten we de stal gesloopt hebben, maar om de stal te slopen hebben we een vergunning nodig. De overheid helpt ondernemingen helemaal om zeep, door zo onbetrouwbaar te zijn. Je hebt altijd een stip op de horizon nodig en nu is er geen weg meer. De overheid heeft een verantwoordelijkheid voor ondernemers om een toekomstvisie te kunnen hebben, dat wordt ze nu helemaal ontnomen. We zien gebrek aan perspectief op lange termijn."
"Dan kies je om mee te doen met de stoppersregeling en dan worden je nieuwe plannen ook onderuitgehaald. Dan kun je eigenlijk niks meer als ondernemer. Wij zoeken altijd naar mogelijkheden, zijn redelijk vindingrijk en proberen nieuwe wegen te bewandelen. Maar als er echt geen knoppen zijn om aan te draaien... Mensen zeggen ook: 'Maar dit kan toch niet kloppen? Want nu kunnen jullie niks.' Nee, dat klopt."
Inmiddels gloort er weer wat hoop aan de horizon voor Jan Peter en Ingrid. Boeren die meedoen aan de opkoopregeling kunnen nu tóch een vergunning aanvragen bij de provincie om nieuwe plannen te realiseren. Het is alleen nog de vraag of die vergunning er ook komt. Voor veel boeren geldt: eerst zien en dan geloven. Jan Peter zegt over deze nieuwe vergunning dat hij huiverig is voor "de houdbaarheid in de praktijk".
Rudi neemt boerderij van zijn vader over
Vader en zoon, Bert en Rudi de Wilde, denken niet aan stoppen. Hun melkveebedrijf is al generaties lang in de familie en Rudi staat op het punt het bedrijf van zijn vader over te nemen. Hij heeft er zin in, ondanks de onzekere tijden:
Rudi de Wilde
Melkveehouder"Ik zie het als een mooie uitdaging. Ons bedrijf is denk ik wel toekomstbestendig. Ik vind het een prachtig mooi vak om te doen. Met dieren werken en met de natuur is echt mijn passie. Als ik het niet zou voortzetten, zouden mijn ouders een andere keuze maken. Maar wij hebben met z'n drieën gezegd: we gaan ervoor."
Vader Bert is hoopvol over de toekomst van de Nederlandse boeren, maar maakt zich wel zorgen over zijn eigen boerderij:
Bert de Wilde
Melkveehouder"Ik kan me niet voorstellen dat er een platteland in Nederland zal bestaan zonder boeren. Maar of wij bij die boeren horen, dat is voor mij wel de vraag. Daar kan ik me ook best wel zorgen over maken. Want er hangt ons veel boven het hoofd. En dat geeft mij op dit moment geen enkele garantie dat wij over een aantal jaren nog boer zijn."
Zijn zorgen deelt hij ook met Rudi, maar toch denkt hij dat het uiteindelijk goed zal komen met het voortbestaan van hun familiebedrijf.
"We zijn zo gemotiveerd en zo gevormd door het boer zijn, dat ik me niet voor kan stellen dat we het niet zijn. En dat komt ook door de mooie dingen en inspiratie die we dagelijks krijgen uit ons beroep en het samen doen. Ik hoop ook nog een poosje mee te draaien, zodat hij de toekomst aankan. Hij zal het anders moeten gaan invullen in de toekomst dan ik en mijn vrouw gedaan hebben."
Aan die andere invulling heeft de familie deels al vorm gegeven. Ruim tien jaar geleden besloten ze twaalf hectare boerengrond terug te geven aan de natuur.
"Je kunt alles als bedreiging, maar ook als kans zien. Wij moeten ook gewoon onze boterham verdienen. Daarom hebben we nu vleesvee in het natuurgebied lopen. Op die manier hangen we er een verdienmodel aan. Het is een heel mooi gebied, heel veel mensen genieten ervan. Van de wandel- en fietspaden die we hebben aangelegd, wordt ontzettend veel gebruik gemaakt. Maar het is wel heel moeilijk geweest om het van de grond te krijgen."
Praat mee
Hoe voel jij je na het lezen van dit artikel? En wil je nog iets kwijt?
Kijk Dit is de Kwestie
In Dit is de Kwestie (EO) gaat Hans van der Steeg verder over dit onderwerp in gesprek met Tom Grevengoed (kalverhouder), Jan Peter Lok (biologisch melkveehouder), Ingrid Lok (biologische melkveehouder), Rudi de Wilde (melkveehouder, zoon), Bert de Wilde (melkveehouder, vader). Je ziet de uitzending hier:
Wil jij de aflevering liever streamen? Klik hier om de aflevering te bekijken via NPO Start na de uitzending.
Dit maakten we ookBoeren willen stoppen: hoeveel veehouders verdwijnen er bij jou in de buurt?
Boeren willen stoppen: hoeveel veehouders verdwijnen er bij jou in de buurt?Plattelandscoach Dorine Zwaan: 'Ik zie boeren die er finaal aan onderdoor gaan'
Plattelandscoach Dorine Zwaan: 'Ik zie boeren die er finaal aan onderdoor gaan'De Noordzee is vol: 'Zeehonden zwemmen maanden met visnet om hun nek'
De Noordzee is vol: 'Zeehonden zwemmen maanden met visnet om hun nek'
