Je verdiende loon krijgen
Moet jouw loon meestijgen met de inflatie? 'Er is dan geen taart meer om te verdelen'
1 augustus 2023 · 11:45
Update: 1 augustus 2023 · 14:54
In gesprek met
Arjo Klamer
Professor humane economie VU
"Wie houdt geld aan de inflatie over, en wie moet ervoor betalen? Nu wordt de rekening vaak gelegd bij de kwetsbaarsten."
Marc de Vos
Professor arbeidsrecht aan de Universiteit Gent
"Er is dan geen taart meer om te verdelen, want de taart is al op voorhand verdeeld."
In het kort
Alles werd in het afgelopen jaar duurder, maar je salaris bleef achter. Dat voelt niet helemaal eerlijk. Moeten onze salarissen vanzelfsprekend meestijgen wanneer het leven duurder wordt, of is dat een slecht plan?
Wat denk jij?
Is jouw salaris meegestegen met de inflatie?
Dit is de situatie
Inhalig door inflatie
Dat de prijzen het afgelopen jaar flink gestegen zijn, is niemand ontgaan. Het woord inflatie vloog ons om de oren sinds het begin van de oorlog in Oekraïne. En hoewel de inflatie de afgelopen maanden over het algemeen wel zakt (de energieprijzen dalen bijvoorbeeld flink), blijven boodschappen duur.
Wat is inflatie eigenlijk?
Inflatie betekent dat geld minder waard wordt. Een briefje van 10 euro blijft een briefje van 10 euro, maar je koopt er nu minder voor dan bij de invoering in 2002.
De inflatie verschilt van jaar tot jaar. Normaal gesproken ligt deze rond de 2%. In 2022 stegen de prijzen van goederen en diensten met 10%, blijkt uit cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek. In 2021 ging dat om 2,7%. Die 10% was het hoogste inflatiecijfer sinds 1975. In 2023 lijkt die torenhoge inflatie af te zwakken: in juni was het 5,7%, en in juli 4,6%.
Het CBS baseert het inflatiepercentage op de gemiddelde prijsstijging van alles waar we als consument ons geld uitgeven. Die lijst wordt ieder jaar herzien. Zo staan daar nu ook abonnementen op streamingdiensten op bijvoorbeeld, waar dat 50 jaar geleden uiteraard nog niet het geval was.
Vakbond FNV wil nu dat de lonen voortaan automatisch meestijgen met de prijsstijgingen. Tot de jaren 80 gebeurde dit al. Toen heette dit de automatische prijscompensatie (apc). Die apc stond vrijwel in alle cao's opgenomen. Nu is dat zeldzaam: zo kun je het nog vinden in de cao van schilders, en de Rotterdamse haven. Het idee is dus dat het CBS een inflatiepercentage vaststelt, en dat je salaris een maand later daarop aangepast is.
De weergave van deze video vereist jouw toestemming voor social media cookies.
Toestemmingen aanpassenSamen met werkgeversorganisaties en werknemersorganisaties zijn er in het afgelopen jaar al veel nieuwe cao-onderhandelingen geweest naar aanleiding van de inflatie. De cao-loonstijging bereikte in het eerste kwartaal van 2023 dan ook een nieuw hoogtepunt van 5%, de grootste cao-loonstijging in 40 jaar. Dat berekende ABN AMRO.
Niet verplicht voor bedrijven
Maar ondanks dit record, heeft niet iedereen een loonsverhoging gekregen via zijn of haar cao. Op dit moment zijn bedrijven niet verplicht een 'inflatiecorrectie' toe te passen, oftewel: hun werknemers meer te betalen door de inflatie. Sommigen doen dit dan ook niet, of - in de ogen van de werknemers - niet voldoende. En dan wordt er gestaakt. Zo hebben leraren van basisscholen en middelbare scholen aangekondigd op 5 oktober te gaan staken voor een hoger loon. Personeel van Etos legde ook al het werk neer, net als medewerkers van de Albert Heijn.
Dit is de discussie
Loonflatie
Dat staken zou misschien niet meer nodig zijn wanneer gewoon vastgesteld wordt dat zo'n inflatiecorrectie ín je cao vaststaat. Volgens Elzinga zijn veel werkgevers pas bereid hun werknemers te compenseren voor de inflatie als ze daarvoor "knokken", dus door te demonstreren. En dat terwijl er in het bedrijfsleven vorig jaar in elk kwartaal recordwinst geboekt.
“Het is bizar dat wij elk jaar economische groei hebben en dat er elk jaar meer geld wordt verdiend. En wij worden elk jaar automatisch dankzij de inflatie op een achterstand gezet. Wij moeten elk jaar opnieuw de strijd aangaan voor hetzelfde tientje.”
Maar is dat nu echt zo'n goed idee, als werkgevers deze keuze niet zelf meer hebben? In België is al sprake van zo'n regeling. Volgens Marc de Vos is dit systeem niet zo ideaal als het lijkt. De Vos is professor arbeidsrecht aan de Universiteit Gent en wijst er onder meer op dat wanneer de lonen blijven meestijgen met de inflatie, je de inflatie ook deels voedt. Daardoor zullen de prijzen altijd blijven stijgen. Dat staat ook wel bekend als de loon-prijsspiraal.
Hoe zit het met België en de inflatiecompensatie?
Mede door dat argument zijn bijna alle landen gestopt met automatische loonindexering, maar België niet. En volgens De Vos zorgt deze automatische loonindexering ervoor dat de loonontwikkeling bij onze zuiderburen heel beperkt blijft. Met andere woorden: de béloning wordt hier ook een beetje mee afgevlakt. Want iedereen gaat immers op dezelfde manier vooruit. En dat terwijl er wel verschillen tussen werknemers zijn: sommigen werken harder dan anderen. Dat noem je ook wel een verschil in productiviteit.
Regionaal zijn er bijvoorbeeld ook verschillen in productiviteit, maar de loonsverhoging blijft hetzelfde, legt De Vos uit. In België gaat het dan om het verschil tussen Wallonië en Vlaanderen. Vlaanderen is veel rijker, schaarser qua talent en veel lager in werkloosheid. Daarmee zouden de Vlaamse lonen eigenlijk hoger moeten zijn dan de Waalse lonen, redeneert hij.
"Als je gecentraliseerde, gestandaardiseerde evolutie van de lonen in uw economie zet, creëer je vormen van rigiditeit [afvlakken, red.] in de arbeidsmarkt die je eigenlijk niet zo graag hebt voor het optimaal benutten van uw talenten in uw economie."
Volgens De Vos moeten lonen wel meestijgen met een leven wat duurder wordt, maar moet onderhandeling mogelijk blijven. Anders komen werknemers er volgens hem juist in sommige gevallen slechter vanaf, iets dat volgens hem al terug te zien is in België.
"Er is geen taart meer om te verdelen, want de taart is al op voorhand verdeeld. Dat leidt tot een soort polarisering van het overleg."
Klamer ziet het plan van FNV wel zitten. Hij geeft aan dat de rigiditeit die De Vos aanhaalt een argument is dat typisch wordt gebruikt voor het temperen van de loonstijgingen, dus hij vindt dat we daarmee moeten uitkijken.
"We moeten bedenken dat inflatie altijd een verdelingsvraagstuk is. De vraag is: wie zijn de winnaars en wie zijn de verliezers? Als je de lonen minder laat stijgen dan de inflatie, dan zijn de werknemers die die lonen verdienen, de verliezers. Maar er moeten anderen dan winnaars zijn. Want er moet altijd iemand die prijzen incasseren. En dat zijn nu de aandeelhouders."
"Je zou dit toch een vorm van klassenstrijd kunnen noemen die zich hier afspeelt. En dat is de strijd tussen degenen die weinig hebben tegenover degenen die veel hebben. Met inflatie is er altijd het risico dat degene die veel hebben meer krijgen en degenen die weinig hebben ervoor gaan boeten.?
Wat denk jij?
Moeten de lonen volgens jou voortaan meestijgen met de inflatie, en waarom wel of niet?
2 augustus 2023 · 09:29
Ik twijfel eraan of gekoppelde loonstijging bijdraagt aan een structurele oplossing van duurder wordend leven. De genoemde spiraalwerking lijkt me een risico. Ik zou de economische structuur wat betreft het systeem van aandeelhouderschap graag eens geanalyseerd willen zien. Functioneert dat systeem nog steeds zoals ooit bedoeld? Welke verantwoordelijkheid nemen aandeelhouders, behalve hun eigen portemonnee? Zit in dit systeem niet een angel, wat het economisch leven ten kwade beïnvloedt maar ten goede kan beïnvloeden? (En eventueel: (hoe) hangt dit systeem samen met de politieke keuze van markteconomie? Ik heb hier als burger te weinig zicht op, maar lijkt me ook belangrijk ivm op handen zijnde verkiezingen.)
Luister deze uitzending van Geld Of Je Leven nu terug als podcast:
De weergave van Spotify vereist jouw toestemming voor social media cookies.
Toestemmingen aanpassen