Dianne organiseert retreats voor Oekraïense oor­logs­we­du­wen: 'Deze vrouwen krijgen zelfs nare opmerkingen naar hun hoofd'

Dianne haast zich erbij te zeggen dat ze dit samen doet met haar Oekraïense man, schoonzussen en zwagers. Een family-effort dus. En dat was tot voor kort geen vanzelfsprekendheid, want ook Diannes man Petro werd opgeroepen om te vechten. Ook zou de dienstplichtige leeftijd mogelijk verlaagd worden en moest hun zoon zich al laten registreren toen hij achttien werd.

Uitstel voor het Oekraïense front

Dianne vertelde dit een jaar geleden in een artikel bij Eva. Toen waren ze net begonnen met de retraites voor weduwen, maar ze wisten dus niet of ze dit samen zouden kunnen blijven doen. Haar man die tot dan toe elke maand uitstel voor het leger kreeg, juist omdat hij zoveel vrijwilligerswerk deed, moest zich uiteindelijk toch melden. Na de stress van elke maand net weer uitstel, mocht de lokale rekruteringscommandant hem op basis van zijn vrijwiligerswerk geen uitstel meer geven. Het zwaard van Damocles leek te vallen.

Omdat Petro ook mantelzorger is van Dianne, die multiple sclerose heeft (een chronische ziekte van het zenuwstelsel), kon hij op basis daarvan wel opnieuw uitstel aanvragen, maar dat bleek een papieren proces van maanden te zijn.

Dianne: "Gelukkig heb ik momenteel niet heel veel symptomen maar mijn rechterbeen en -arm hebben weinig kracht dus ik loop moeilijk en kan veel dingen niet meer. En juist stress is heel slecht bij deze ziekte. Nou, daar heb ik de afgelopen maanden wel wat van gehad…"

De administratieve molen in Oekraïne was voor de oorlog al een uitdaging, maar nu in oorlogstijd gaan de papieren helemaal traag van bureau naar bureau. De ene handtekening wordt nog langzamer gezet dan de andere en de ene dokter wil wel en de andere weer niet meewerken. Dus brak onverbiddelijk de dag aan waarop Petro zich moest melden, zonder geldige uitstelpapieren. Samen met een groep andere mannen werd hij daarop drie dagen vastgehouden op het rekruteringskantoor in afwachting van transport naar een trainingskamp en het front.

Raketinslag

"We hebben zoveel gebeden, en ook in Nederland is er zoveel gebeden." De laatste, verlossende handtekening, kwam geen dag te vroeg: terwijl de andere mannen weggevoerd werden, kreeg Petro op de valreep het definitieve stempel voor twee jaar uitstel van het front. "En dat terwijl twee jaar echt uitzonderlijk lang is. Meestal is het niet meer dan een jaar." Inmiddels is ook de dienstplichtige leeftijd definitief op 25 jaar vastgesteld. Opluchting alom.

Het mag terecht een Godswonder heten dat Dianne haar man nog aan haar zijde heeft om samen dit bijzondere project te kunnen voortzetten. "Het is voor ons een bevestiging dat ook God wil dat we dit werk samen met de rest van de familie kunnen voortzetten."

Petro en Dianne

Afgezien van een raketinslag af en toe -"laatst weer, hier tien kilometer vandaan"- is het relatief rustig waar zij wonen. Juist die rust en de prachtige omgeving van de Karpaten kunnen ze inzetten voor dit werk. "De weduwen komen bij ons voor vier dagen pure ontspanning en verwennerij. Ze gaan naar de bronbaden hier in de buurt, de sauna en maken wandelingen in de natuur. Even niet koken, niet zorgen voor anderen, even niet nadenken over alles wat je moet thuis."

Via een Canadese stichting van haar schoonzus -zij is met een Canadees getrouwd- hebben ze een huis kunnen opknappen dat nu helemaal beschikbaar is voor de retraites. Het is afgelopen oktober officieel geopend. "En sindsdien hebben we al veel groepen gehad. We doen het echt als familie samen. De een is chauffeur, de ander kookt. Een ieder heeft zijn eigen taak."

Gesneuveld

Dianne vertelt hoe het in zijn werk gaat: "We ontvangen maximaal vijftien vrouwen uit een en dezelfde plaats. In die steden, meestal in het oosten, stelt een lokale contactpersoon uit een kerk daar een groep samen van vrouwen die hun man of zoon verloren hebben. Deze vrouwen hebben meestal niemand in de buurt die ze begrijpt en weten wat ze doormaken."

"Vanaf de reis hiernaartoe en de dagen dat ze bij elkaar zijn, leren ze elkaar kennen. En dan ontdekken ze bijna allemaal hoe belangrijk het is dat je contact met lotgenoten hebt. Vaak blijkt dat ze al die tijd in hun eentje met hun verdriet rondliepen." 

Oorlogsweduwe

"Ik wilde die tattoo zien, want dan wist ik dat het echt zo was."

Dat alle vrouwen uit dezelfde stad of plaats komen, is dan ook niet voor niets: "Dan kunnen ze achteraf met elkaar af blijven spreken. En ze hebben een contactpersoon van de plaatselijke kerk naar wie ze altijd toe kunnen als er wat is. En elke groep heeft voor de reis een whatsappgroep, voor de praktische zaken, en die appgroep blijft vaak actief. Dat dat blijft bestaan. Dat is eigenlijk het mooiste." Ze geeft een voorbeeld: "Zo was bij de laatste groep een vrouw die vertelde dat haar man was gesneuveld toen het busje waarin hij en acht andere soldaten zaten, werd geraakt door een drone. Die mannen waren allemaal verbrand. Zij vertelde dat verhaal en tegelijk zegt iemand in de groep: 'Oh, was dat bij die en die plek op die en die datum? Mijn neef zat ook in de dat busje!'. Twee vrouwen uit dezelfde stad. Ze kennen elkaar niet, je zet ze bij elkaar en in één keer zie je iets moois ontstaan. Die twee hebben elkaar gevonden.'

Samen eten en wandelen in de Karpaten

Ongeziene oorlogsweduwen

Dianne vertelt dat ze verder dan ook weinig hoeven te doen met de vrouwen: "'s Avonds zitten we gewoon met elkaar en vanaf de eerste avond, wanneer we een voorstelrondje doen, komt het al los. Dan zeggen ze wie ze zijn, hoe hun man is gesneuveld en waar en wanneer. Als je dat rondje alleen al doet, komen de verhalen los. Voor de een is het drie maanden geleden. Voor de ander drie jaar. En zo kunnen ze er voor elkaar zijn."

Na het voorstelrondje wordt er altijd een minuut stilte gehouden. "Dat doen we altijd heel bewust, en dat doet zoveel met ze. En dan denk je: een minuut stilte. Wat is dat nou?"

Oorlogsweduwe

"Het is je eigen schuld, je had hem nooit moeten laten gaan."

De verhalen maken vaak diepe indruk op Dianne. Ze weet dan ook amper waar ze moet beginnen als ze probeert uit te leggen wat ze op deze bijeenkomsten hoort: "De meesten vrouwen kunnen vaak voor het eerst hun verhaal kwijt en worden heel open. Eindelijk zijn er mensen die echt geïnteresseerd zijn. Blij dat ze kunnen praten omdat ze dat heel erg missen."

"Veel weduwen hebben er moeite mee hebben dat de maatschappij hen niet ziet. Sterker nog: ze krijgen soms zelfs nare opmerkingen naar hun hoofd. Bijvoorbeeld als hun zoon of man vrijwillig in dienst is gegaan. Dan zeggen mensen soms letterlijk: 'Het is je eigen schuld, je had hem nooit moeten laten gaan' of 'Nou, je hebt gelukkig de financiële vergoeding gekregen’. Dat is omgerekend 20 duizend euro. Soms doen we een rondje nare reacties. Dan weet je dus niet wat je hoort. Dan snap je waarom het hen zo raakt als er echt naar ze geluisterd wordt en er met ze meegeleefd wordt. Na een rondje negatieve opmerkingen doen we dan ook een positieve rondvraag: welke karaktereigenschap van je man helpt jou om verder te leven? Wij doen dus verder niets bijzonders. We halen er geen psycholoog bij. Dat ze elkaar vinden als lotgenoot is genoeg. Ze zeggen ook: ‘Niemand begrijpt ons. Wij begrijpen alleen elkaar.’”

Oorlogsweduwe

"Er is mij verteld dat het een verzameling botten was die ik begraven heb."

DNA-test

In de vele verdrietige verhalen ziet Dianne dat er een tweedeling is het verdriet. "Als het gaat om de begrafenis, dan zie je een verschil tussen degenen die dat konden met een open kist, dus die hun man of zoon nog hebben kunnen zien, en degenen die, zoals de vrouw van die soldaat uit dat busje, een dichte kist kregen. Zij zegt: 'Ik moet maar geloven dat het m’n man was, er is mij verteld dat het een verzameling botten was die ik begraven heb.' En zo zijn meer: vrouwen die niet meer konden kijken omdat het te gruwelijk was of vrouwen die maar een lichaamsdeel kregen. Sommigen stonden er toch op om die te zien: ‘Ik weet dat hij daar een tattoo had. Ik wilde die tattoo zien, want dan weet ik dat het echt zo was.’

Hoewel de indentiteit altijd met DNA-testen wordt vastgesteld, is dat voor veel vrouwen die een dichte kist krijgen toch niet voldoende. "Sommigen laten nog een extra test doen bij een privékliniek. Maar dan nog duurt het heel lang voordat het besef indaalt dat hij er echt niet meer is. Ik sprak een vrouw die zei dat ze ondanks de dna-test nog steeds hoopte dat het niet haar man was in die kist. 'Het zijn er zoveel, er wordt zoveel verwisseld, misschien is hij toch krijgsgevangen genomen'."

Het zijn verhalen die voor de meeste van ons hier niet voor te stellen zijn. En dan zijn er nog de vele vermisten. Dianne: "Hier in Oekraïne hebben ze een gezegde dat zoiets betekent als ‘de hoop sterft als laatste’. Dan zegt zo’n vrouw van wie de man al twee jaar vermist was voordat ze eindelijk een gesloten kist kreeg om te begraven: 'Soms denk dat ik gek word, maar alsnog zit er 1% hoop in mij dat hij nog leeft’. Hoe sterk is die hoop dan wel niet?"

"Hoe mooi zou het zijn als een Nederlandse vrouw een schoenendoos vult met leuke dingetjes voor een weduwe hier."

Nederlandse vrouwen voor Oekraïense vrouwen

Dianne is even stil: "Met zo'n kringgesprek 's avonds staan er overal van die doosjes met tissues. Die zijn echt leeg aan het einde van de avond. Maar naast huilen, wordt er ook veel gelachen samen. Er is ook zeker ruimte voor lol en ontspanning. Je ziet ze gewoon op een leuke manier kennis maken." En zo hoopt ze nog veel vrouwen met elkaar in contact te brengen:  "En dan zijn dit telkens maar vijftien vrouwen. Er zijn in Oekraïne tienduizenden vrouwen die er zo bij zitten."

Het lijkt een druppel -of beter: traan- op een gloeiende plaat maar Dianne hoopt hiermee door te gaan zolang het nodig is. Ze vindt de kracht en de drive voor dit werk in haar geloof en ze merkt dat dat ook deze vrouwen niet onberoerd laat. “We dringen niets op maar voor wie daar behoefte aan heeft, wordt gebeden of een stukje uit de bijbel gelezen. En hoewel deze vrouwen bijna allemaal een orthodoxe achtergrond hebben, hebben ze meestal zelf nooit echt in de bijbel gelezen. Zo was er een vrouw die verbaast uitriep toen ze een psalm las: 'Hè!? Dat is voor mij geschreven!'." 

De vrouwen pakken hun cadeaus uit

Dianne krijgt ook veel steun vanuit kerken in Nederland: “Daarbij krijg ik vaak het verzoek van vrouwen of zij iets concreets kunnen betekenen voor de vrouwen in Oekraïne. Toen dacht ik aan die actie voor kinderen, actie schoenendoos. Hoe mooi zou het zijn als een Nederlandse vrouw een schoenendoos vult met leuke dingetjes voor een weduwe hier?"

Inmiddels heeft Dianne de eerste dozen binnengekregen en mogen uitdelen en dat is een groot succes: "Ze waren echt in tranen bij het idee dat er ergens in Nederland een vrouw is die aan hen denkt en voor hen allemaal leuke cadeautjes in een schoenendoos doet. Een kaars, een fotolijstje, een geurtje of chocola. Een kindertekening. Een kaartje met iets liefs erop. Kleine dingen. Van vrouw tot vrouw. Het maakt echt indruk."

Dit maakten we ook

• De Nederlandse Dianne woont in Oekraïne: ‘Er komt een dag dat ze zeggen: nu hebben we jouw man nodig’

  De Nederlandse Dianne woont in Oekraïne: ‘Er komt een dag dat ze zeggen: nu hebben we jouw man nodig’

• Oekraïense Pavlo brengt gesneuvelde soldaten thuis

  Oekraïense Pavlo brengt gesneuvelde soldaten thuis