Op je achtste al slimmer dan je ouders: kunnen ver­stan­de­lijk beperkte ouders hun kinderen wel opvoeden?

Op je achtste al slimmer dan je ouders

Naar schatting groeien 23.560 kinderen in Nederland op met verstandelijk beperkte ouders. En dat zijn de kinderen waarvan we het weten: want veel verstandelijk beperkte ouders leven buiten het zicht van de hulpverlening.

Als je ouder een verstandelijke beperking heeft

Er zijn in Nederland ruim 1 miljoen mensen met een licht verstandelijke beperking volgens een schatting van het SCP. Dit zie je meestal niet aan de buitenkant van mensen. Een licht verstandelijke beperking komt terug in een IQ-score tussen de 50 en 70. Vaak kunnen mensen met een (licht) verstandelijke beperking niet al te goed voor zichzelf zorgen. Ze hebben moeite om zich in anderen te verplaatsen, hun emoties te beheersen en te plannen. Soms kunnen ze niet lezen of schrijven.

Voor kinderen vormt dit een uitdaging. Vaak zijn zij op hun achtste al slimmer dan hun ouders en moeten ze eigenlijk veel dingen zelf uitzoeken. De zorg en aandacht van ouders ontbreekt simpelweg. Dit kan hun ontwikkeling in de weg staan. 

Een onveilig thuis

Ook lopen deze kinderen een groter risico op een onveilige thuissituatie. Volgens het Trimbos-instituut spelen er in gezinnen waar één of beide ouders een verstandelijke beperking hebben vaak nog andere dingen zoals armoede, verslaving, sociale isolatie en huiselijk geweld.

Zo is de kans is groter dat ouders traumatische ervaringen en psychische problemen hebben. Vaak hebben ze zelf verstandelijk beperkte ouders en littekens van geweld en verwaarlozing. Bovendien ontbreekt vaak een vriendenkring en hulp van capabele familieleden. Doordat er in de samenleving veel vooroordelen zijn, houden verstandelijk beperkte ouders hun problemen liever uit het zicht van buurtbewoners en volwassenen op het schoolplein.

Mentale problemen en hechtingsproblemen

Tot ver in hun volwassen leeftijd kunnen kinderen van verstandelijk beperkte ouders (mentale) problemen ervaren. Ook ervaren veel kinderen hun hele leven lang hechtingsproblematiek en tegenstrijdige gevoelens over de loyaliteit richting hun ouder.

Gelukkig zijn er in Nederland verschillende manieren waarop deze speciale gezinnen hulp kunnen krijgen. Dat hangt af van de situatie: de ene ouder gaat het makkelijker af dan de ander. Er kan intensieve zorg geboden worden, een oudercursus of bijvoorbeeld een videotraining.

Kunnen verstandelijk beperkte ouders hun kinderen wel opvoeden?

Elvira Grabijn is een moeder met een verstandelijke beperking. Ze woont samen met haar jongste zoon Davy, een derdejaars HBO-student. Hij is eigenlijk zonder grote problemen thuis opgegroeid. Maar haar oudere twee zoons werden uit huis geplaatst toen ze 24 jaar was. Zelf vond ze dit niet nodig, vertelt ze in Dit is de Kwestie (EO). 

Elvira Grabijn

Moeder met verstandelijke beperking

"Ze kwamen van Jeugdzorg kijken hoe het ging. De jongste at niet goed, ze zeiden: hij is ondervoed en je kan niet voor hem zorgen. Ze kwamen hem toch weghalen. Jeugdzorg heeft Raoul uit school gehaald. Ik moest een koffer voor hem inpakken. Ik was helemaal overstuur. Het is heel zwaar geweest, ik ben erg depressief geweest. (...) Ik heb via Jeugdzorg en de rechter alles geprobeerd om ze terug te krijgen. Maar ze zeiden: je kunt er toch niet voor zorgen."

000

Nadat haar zoons uit huis geplaatst worden, gaat Elvira door een moeilijke tijd. Na veertien jaar raakt ze onverwachts weer in verwachting van haar nieuwe vriend, die ook verstandelijk beperkt is. Ze vindt het spannend tijdens de zwangerschap: kan ze dit kind wel opvoeden?

"In het begin was ik wel angstig, dat het kind gelijk weer weggehaald zou worden. Ik wilde er nu alles aan doen om gewoon te kunnen gaan zorgen voor het kind. (...) In het begin kreeg ik een paar keer per dag gespecialiseerde thuiszorg. Ze hielpen met het huishouden en een gezinsbegeleider hielp met Davy. Ze leerde ons samen spelletjes te doen en ook leerde ze ons goed met conflicten om te gaan. Dat heeft me erg geholpen."

000

Een moeder die verstandelijk beperkt is: het is anders, maar tegelijk weet Davy niet beter, vertelt hij.

Davy

Zoon van moeder met verstandelijke beperking

"Dit is het. Het is niet dat ik minder heb kunnen doen doordat mijn ouders een verstandelijke beperking hebben. Ik heb altijd kunnen sporten, ben naar school geweest. Ik heb vrienden gehad en kon daar naartoe. Andere familieleden hielpen ons, bijvoorbeeld met mijn schoolwerk."

000

Dat was heel anders voor Davy’s broer Raoul. Die was 5 jaar toen hij van de één op de andere dag uit huis werd geplaatst, omdat moeder Elvira niet voor hem kon zorgen.

Raoul

Zoon van moeder met verstandelijke beperking

"Het ging thuis niet meer. Naast de verstandelijke beperking van mijn moeder waren er een hele hoop problemen. Dat waren er te veel om met professionals op te lossen. Ik denk dat ik goed terecht ben gekomen. Dankzij mijn pleegouders hield ik het contact met Elvira. Elke week op vrijdag na het avondeten belde ze, soms moest ik dan snel eten. Ik vond het leuke gesprekken. En ze bleef altijd kaartjes sturen met duizenden kusjes."

000

Raoul is trots op zijn moeder dat het haar jaren later wél lukte om zijn broertje Davy op te voeden:

"Nu heeft mijn moeder meer levenservaring waardoor ze wel een kind kan opvoeden. Ook heeft ze meer steun van mensen om haar heen, die ze om hulp kan vragen. Ik ben er trots op dat ze nooit heeft opgegeven, maar altijd is doorgegaan met ontwikkelen. Ze heeft het vuur gehouden."

000

Vaak voelen ouders met verstandelijke beperkingen hun kinderen minder aan, vertelt klinisch psychologe Marja Hodes van ASVZ. Dit is een zorgaanbieder die gezinnen met ouders met een verstandelijke beperking ondersteunt. Ze promoveerde op de problematiek van verstandelijk beperkte ouders. Ze legt uit dat deze ouders dingen minder begrijpen van hun kind. Ook ziet ze dat armoede vaak een grote rol speelt: dat brengt stress in de gezinnen.

Met behulp van de videotraining VIPP-LD helpt ze hen om hun kinderen beter te begrijpen. Er worden video-opnames gemaakt van alledaagse situaties: spelen, eten of een situatie die ouders lastig vinden. Daarna worden deze besproken en wordt er op opbouwende wijze feedback gegeven.

Marja Hodes

Klinisch psychologe

"Het in de huid leren kruipen van je kind is een hele belangrijke vaardigheid. Je leert vanuit het koppie van je kind de dingen te zien, te beleven en te voelen. Dat helpt enorm met het opbouwen van de relatie, om sensitiever naar het kind te zijn en goed te reageren."

000

Het is belangrijk dat ouders met een verstandelijke beperking hulp vragen bij de opvoeding, zegt Hodes. Maar vaak is het moeilijk om hulp te durven vragen én te accepteren.

"Als mensen denken dat jij je kind wellicht niet kan opvoeden op het moment dat je om hulp vraagt, dan kijk je wel uit. Er zijn ook nog steeds hulpverleners die in paniek raken. En dan kun je zomaar je kind kwijtraken. Zoals hulpverlening op dit moment georganiseerd is, moet het ook hoog zitten voor je hulp krijgt. Maar eigenlijk is de ondersteuning nodig vanaf het moment dat een kind geboren wordt totdat het uit huis gaat."

000

De huidige manier van hulpverlening slaat de plank helemaal mis bij deze doelgroep, stelt psychologe Hodes. Ze wijst erop dat het eerst mis moet gaan voordat je kortdurende hulp krijgt. Na de tweede of derde escalatie komt er geen geld meer voor hulp en is het wachten tot een uithuisplaatsing. Het mooiste zou zijn als je verstandelijk beperkte ouders langdurige hulp kan bieden die je makkelijk op- en af kan schalen, zegt ze.

"Als hulpverleners een goede relatie opbouwen met ouders, kan je op momenten dat het minder goed gaat, echt heel veel doen in zo’n gezin. Zo houden ouders een anker, waardoor ze niet elke keer opnieuw hun verhaal hoeven te vertellen. Het zou niet moeilijk moeten zijn om dat te regelen, maar dat iswe het geval door hoe Jeugdzorg nu is georganiseerd. We vechten er hard voor."

000

Als consulent bij belangenvereniging Sien hoort Jolanda den Hartog veel verhalen van kinderen die zijn opgevoed door ouders met een verstandelijke beperking. Kinderen komen volgens haar op sociaal-emotioneel terrein tekort, zegt ze tegen DIT (EO).

Jolanda den Hartog

Consulent belangenvereniging Sien

"Terwijl het heel belangrijk is dat je ouders emotioneel beschikbaar zijn en zich kunnen afstemmen op jouw behoeftes en verlangens. Ervaringsdeskundigen geven bij mij aan dat het missen van hulp bij huiswerk niet het grootste probleem was, maar dat ze het vooral zwaar vonden dat hun ouders er emotioneel niet voor hen waren. Kinderen voelen zich niet echt gezien en worden niet geholpen om zich emotioneel te ontwikkelen."

000

"In de hechting gaat hierdoor veel mis. Want voor een veilige en goede hechting heb je iemand nodig die jou goed kent en echt ziet en bij wie je je altijd veilig voelt. Door veilige hechting leer je: ik mag er zijn en wat ik ook doe, ik ben geliefd. Bij kinderen van ouders met een verstandelijke beperking zie je veel onveilige hechting. Het is namelijk de omgekeerde wereld: je zorgt als kind voor je ouders in plaats van dat ze voor jou zorgen."

000

Ook Den Hartog pleit - net als Hodes - voor langdurige hulp en daarin moet oog zijn voor zowel ouders als kinderen:

"Ouders hebben in iedere fase een ander soort hulp nodig. Daarnaast moet er voor het kind een steunfiguur zijn. Dat hoeft niet per se een professional te zijn, maar kan ook iemand vanuit het sociale netwerk of de buurt zijn. Wij zijn als vereniging niet per definitie voor of tegen uithuisplaatsing van kinderen. Onze missie is dat er voldoende en structurele steun is voor de ouders én voor het kind. Want het heeft het recht om, net als ieder ander kind, goed, gezond en veilig op te groeien, zodat het optimaal tot ontwikkeling kan komen."

000

Benieuwd wat de gevolgen op lange termijn zijn voor kinderen die opgevoed worden door een ouder met een verstandelijke beperking?

• ‘Als kind zorgen voor je ouders: dat is de omgekeerde wereld.’ Wat als je ouder verstandelijk beperkt is?

  ‘Als kind zorgen voor je ouders: dat is de omgekeerde wereld.’ Wat als je ouder verstandelijk beperkt is?

Lizzy moest veel zelf uitzoeken

Tot haar negentiende groeide Lizzy Rothert op bij verstandelijk beperkte ouders. Dat drukte een grote stempel op haar jeugd. Nog altijd mist ze de steun van haar ouders: dat ze er echt voor haar zijn. “Al voordat ik geboren werd, waren er zorgen", vertelt ze. "Op dat moment had ik al een voogd. Toen ik in groep 1 zat, merkte ik dat het bij ons thuis anders was dan bij vriendjes en vriendinnetjes. Zo kwamen er bij ons hulpverleners over de vloer. Ook waren er geen regels en er was weinig toezicht. Dat klinkt misschien leuk, maar het is ook heel onveilig."

Thuis was er gebrek aan regels, structuur en hygiëne: gebrek aan veel van wat een kind nodig heeft. Ze miste de duidelijkheid: wat mag er wel en niet? Wat hoort wel en wat hoort niet? "Er was geen duidelijkheid", blikt ze terug. "Dat uitte zich later bij mij in woede, ik kon echt heel lelijk doen. Maar achteraf gezien, miste ik grenzen. Ik heb bijvoorbeeld alle sociale gedragsregels bij anderen gespiekt en gekopieerd. Dat je denkt: oh, zó doe je dat dus."

Toen ze een jaar of 15 was, raakte Lizzy’s moeder opnieuw en ongepland zwanger. Zusje Lindsey werd geboren. Vanaf dat moment waakte ze over haar zusje, terwijl leeftijdsgenoten bezig waren met heel andere dingen. "Ik dacht gelijk: dit kan niet. Een kindje mag niet meemaken wat ik heb meegemaakt. Vanaf dag één heb ik haar bijna als een leeuwin beveiligd, ook al droeg mijn moeder haar. Vanuit een bepaald moederinstinct ben ik vanaf dag één voor Lindsey gaan zorgen, vijf jaar lang. Ze voelt soms echt als mijn eigen kindje. Ze komt elke maand logeren. Ik vind het moeilijk om haar achter te laten."

Vorig jaar zomer werd Lizzy opgeschrikt door het nieuws dat haar moeder opnieuw in verwachting was. Ze maakt zich daar wel zorgen om en noemt het onverantwoord: er moet meer en betere hulp komen. Daarom doet ze uiteindelijk, met lood in haar schoenen, een melding bij Veilig Thuis. “Ik maak me zorgen dat mijn zusje Lindsey straks de rol krijgt die ik ook heb gehad: dat ze al jong de verantwoordelijkheid voelt om voor haar zusje te zorgen. Het meest bang ben ik dat er een keer echt iets misgaat. Ik zie dat het voor mijn moeder uitputtend is om alle ballen hoog te houden."

Of ze zelf moeder wil worden, weet ze niet. "Want kan ik het wel, als ik geen goed voorbeeld heb gehad?"

Lees hier hoe het nu met Lizzy en haar nieuwe zusje Luna gaat:

• Lizzy's moeder is verstandelijk beperkt en kreeg nog een baby: hoe gaat het nu met Luna?

  Lizzy's moeder is verstandelijk beperkt en kreeg nog een baby: hoe gaat het nu met Luna?

Kijk Dit is de Kwestie (EO)

In Dit is de Kwestie (EO) gaat presentator Margje Fikse verder over dit onderwerp in gesprek met klinisch psychologe Marja Hodes, Lizzy Rothert (kind van ouders met verstandelijke beperking) en Elvira (moeder met een verstandelijke beperking) en haar zoons Raoul en Davy. Bekijk de uitzending hier:

Wil jij de aflevering liever streamen? Klik hier om de aflevering te bekijken via NPO Start.

• Wel of geen pleegkind in huis? 'Ik haal zoveel uit een kind dat lacht'

  Wel of geen pleegkind in huis? 'Ik haal zoveel uit een kind dat lacht'

• Overplaatsing van een kind naar een pleeggezin: hoe verzachten we de klap?

  Overplaatsing van een kind naar een pleeggezin: hoe verzachten we de klap?