'Peilingen zijn als crack': Moeten we ermee stoppen, zo vlak voor de verkiezingen?

Dit is de situatie

Peiling, peiling en nog eens peiling

De verkiezingscampagne lijkt bijna niet meer te draaien om ideeën, maar om cijfers. Iedere dag verschijnen er nieuwe peilingen: van Ipsos, I&O Research, EenVandaag of Maurice de Hond. Media brengen ze als breaking news, partijen passen hun toon aan, en kiezers krijgen het gevoel dat de uitslag al bijna vaststaat.

In de meest recente peiling van Ipsos I&O groeien de grote partijen naar elkaar toe. PVV, GroenLinks-PvdA, D66 en CDA staan nu op maximaal zes zetels van elkaar.

Toch is het de vraag hoe betrouwbaar die peilingen zijn. Want weet je nog dat de uitslag van de Tweede Kamerverkiezingen in 2023 heel anders was dan de peilingen voorspelden?

Daarnaast is het de vraag wat peilingen doen met het politieke klimaat. Want ze meten niet alleen de stemming onder kiezers, ze beïnvloeden die ook. Wie ziet dat een partij stijgt, wil erbij horen. Wie ziet dat zijn partij daalt, kan ontmoedigd raken. Zo ontstaat een zelfversterkend effect dat campagnes onder druk zet.

Ook kunnen mensen er dankzij de peilingen voor kiezen om strategisch te stemmen. Ze kiezen dan voor een andere partij dan de partij die eigenlijk het beste bij ze past.

Peilingvrije periode

De kritiek is niet nieuw. Al jaren pleiten politicologen voor een 'peilingvrije periode' vlak voor de verkiezingen, zoals in sommige andere landen al gebruikelijk is. Daar mogen onderzoeksbureaus in de laatste week voor de stembusgang geen cijfers meer publiceren, om kiezers niet te sturen. In Nederland blijft dat een taboe, ook omdat media en politici er gretig gebruik van maken.

En dus is het peilingcircus in volle gang. Elke zetel erbij of eraf wordt geduid als winst of verlies, en lijsttrekkers worden in interviews niet meer alleen bevraagd op hun plannen, maar vooral op hun positie: "U stijgt in de peilingen, voelt u zich al premier?"

Dit is de discussie

Geen peilingen meer vlak voor verkiezingen?

De peilingkoorts is groot, maar de meningen over het nut ervan lopen uiteen. In De Spindoctors (EO) gaan Raymond Mens en Julia Wouters een stap verder: ze vragen zich af of het misschien beter is om vlak voor de verkiezingen helemaal te stoppen met peilingen.

Raymond Mens, voormalig campagnestrateeg van de VVD, ziet peilingen als een verslaving. "Peilingen zijn als crack", klonk het onlangs aan tafel bij Eva Jinek en dat klopt, vindt Mens.

000

scherm sluiten

000

Raymond Mens

Voormalig VVD-campagnestrateeg

"Ik vind dat je peilingen vanaf drie weken, of een maand, voor de verkiezingen niet meer moet doen. Omdat er heel erg in gestuurd wordt, ook door de journalistiek. Maar ze zijn er. En ik kan nu al niet wachten op de peiling van vanavond. Ik vind dat heel spannend, maar ik vind ook dat het niet zou mogen kunnen."

000

Volgens oud-PvdA-adviseur Julia Wouters ligt het probleem vooral bij die journalistiek. Peilingen zouden het politieke gesprek vernauwen tot één simpele vraag: wie wint en wie verliest?

000

scherm sluiten

000

Julia Wouters

Oud-PvdA-adviseur

"Jij zegt: óók door de journalistiek. Ik vind: voornamelijk door de journalistiek. Die peilingen zijn er, maar ze worden zo ontzettend belangrijk gemaakt in de manier waarop je een lijsttrekker bevraagt. Het is heel veel leuker om te mogen beantwoorden waarom je het zo goed doet en of je al klaar bent voor het torentje."

000

000

scherm sluiten

000

"We zien nu dat Bontenbal weer een beetje naar beneden gaat in de peilingen. Nu krijgt Jetten weer die vraag: 'Ben je al klaar om premier te worden?' Maar het slaat nergens op. Dat zijn niet de vragen die je moet stellen. Daarmee versterk je iets heel erg. Ik vind dat niet de taak van de journalist."

000

Mens zegt dat peilingen bovendien een verkeerd beeld geven van wat er écht toe doet in de Nederlandse politiek.

000

scherm sluiten

000

Raymond Mens

Voormalig VVD-campagnestrateeg

"Wie de grootste partij wordt is helemaal niet relevant in ons systeem. Het enige wat relevant is, is de vraag: hoe kom je op 76 zetels uit? En dat maakt die peilingen, die alleen maar gaan over hoe groot iedereen is, des te ernstiger. Het gaat daar helemaal niet over in ons bestel."

000

Ook Wouters vindt dat peilers hun rol soms te ver oprekken.

000

scherm sluiten

000

Julia Wouters

Oud-PvdA-adviseur

"Ik vind dat je als opiniepeiler wel moet weten dat je tendensen peilt. En je kan verklaren wat mensen voor redenen geven voor een bepaalde stem. Maar je kan niet peilen en politiek duiden door elkaar heen. Dan wordt het heel modderig."

000

Meer weten?

Luister onze podcast

Benieuwd naar het hele gesprek? Luister hier naar De Spindoctors (EO) waarin presentator Guido van Dijk in gesprek gaat met Raymond Mens (voormalig VVD-campagnestrateeg) en Julia Wouters (oud-PvdA-adviseur). Tussen minuut 15.30 en minuut 25.03 gaat het gesprek over politieke peilingen. Luister jij liever via een ander kanaal? Klik hier om het gesprek af te spelen op jouw favoriete podcast-app.

Of bekijk de aflevering op YouTube:

Dit maakten we ook

• Gaat de achterban van Geert Wilders (PVV) wel stemmen?

  Gaat de achterban van Geert Wilders (PVV) wel stemmen?

• Ga jij stemmen op de lijsttrekker of een voorkeursstem uitbrengen?

  Ga jij stemmen op de lijsttrekker of een voorkeursstem uitbrengen?