Impact van social media op jongeren groter dan gedacht: 'Enorme toename van mentale problemen'

2 mei 2024 · 14:00| Leestijd: 7 min

Update: 14 oktober 2024 · 14:45

Geschreven doorMariska

In dit artikel aan het woord

Esther van FenemaPsychiater

"Het is eigenlijk alsof je een generatie laat opgroeien met cocaïne in hun zak."

Jan BruinCommunicatiestrateeg

"Ik was verslaafd aan social media en raakte 'rock bottom'."

Stefan PaasTheoloog

"De smartphone als de grote oorzaak van alle mentale problemen onder jongeren, dat is te makkelijk."

In het kort

De negatieve impact van social media op de mentale gezondheid van jongeren is veel groter dan we dachten. Dat zegt psycholoog Jonathan Haidt in zijn boek 'Generatie angststoornis'. Sinds de introductie van social media zijn jongeren volgens Haidt angstiger en depressiever. Zijn social media echt zo schadelijk?

Wat denk jij?

Kan jij zonder social media?

Nee

Aantal reacties: 0

Dit is de situatie

Je scrollt door Instagram, Facebook of TikTok en als je je telefoon weglegt, vraag je je af waar de tijd gebleven is. Het blijkt dat we meer tijd doorbrengen op social media dan we willen en we worden er ook niet altijd gelukkig van. Vooral jongeren hebben last van de negatieve gevolgen van social media.

Hoeveel tijd besteden we aan social media?

Nederlanders gebruiken social media gemiddeld bijna twee uur per dag. Nederlandse tieners zitten gemiddeld drie uur per dag op social media.

Uit onderzoek blijkt dat meer dan vier miljoen Nederlanders ontevreden zijn over hun socialmediagebruik. Daarbij geven 2,2 miljoen mensen aan zich minder gelukkig te voelen door het gebruik van social media. 6,3 miljoen Nederlanders denken dat social media een gevaar vormen voor ons mentaal welzijn.

De onderzoekers zien daarnaast een sterk verband tussen intensief gebruik van social media en het minder gelukkig worden van social media. En daarbij valt iets op: "Juist de jongere generaties (Gen-Z en Millennials) besteden er veel tijd aan, maar zijn relatief ook degenen die er minder gelukkig van worden."

Waar kunnen jongeren last van hebben door social media?

Een onrustig gevoel door sociale druk, sociale controle en FOMO (fear of missing out)
Zorgen maken over (negatieve) reacties en de sociale status op social media
Problematisch socialmediagebruik is gerelateerd aan lagere levenstevredenheid, slechter slapen, slechtere schoolprestaties en pijn in pols, duim en nek
Structureel online pesten, bijna 2% van middelbare scholieren geeft aan hier slachtoffer van te zijn

Bron: TeamAlert

Generatie angststoornis

Dit is ook de boodschap van de Amerikaanse psycholoog Jonathan Haidt. In zijn boek The Anxious Generation (Generatie Angststoornis) stelt hij dat jongeren angstiger en depressiever zijn dan de generaties voor hen en dat dit samenhangt met de introductie van de smartphone en social media.

1 op de 3 jongeren heeft last van psychische problemen

1 op de 3 Nederlandse jongeren heeft psychische problemen, dat blijkt uit onderzoek van de GGD en het RIVM. Jongeren hebben last van: stress, angst, eenzaamheid, slaapproblemen en depressieve gevoelens. 47% van de jongeren voelt zich vaak gestresst, 45% voelt zich weleens eenzaam en 14% heeft weleens serieus gedacht aan zelfdoding.

En uit onderzoek van het Trimbos instituut blijkt dat social media een van de oorzaken is van mentale problemen. Het percentage jongeren dat intensief gebruikmaakt van social media is in vergelijking met 2017 flink gestegen. De projectleider van het Trimbos-onderzoek zegt dat een toename in intensief social media gebruik op de langere termijn bij sommige jongeren leidt tot een toename in problematisch socialmediagebruik en daarmee tot een stijging in mentale problemen.

De jongeren van nu bevinden zich volgens hem in een geestelijke gezondheidscrisis. Die crisis startte, aldus Haidt, op het moment dat steeds meer jongeren toegang kregen tot een smartphone. Een paar van de problemen die veroorzaakt worden door de smartphone: minder slaap, minder focus, minder echt persoonlijk contact, toename van eenzaamheid en een lager zelfbeeld.

Wat denk jij?

Kennisvraag: op welk social medium (los van WhatsApp) brengen jongeren de meeste tijd door?

Snapchat

Instagram

TikTok

Aantal reacties: 0

Dit is de discussie

Toen psychiater Esther van Fenema het boek van Jonathan Haidt las, dacht ze: hadden we als samenleving dit boek maar tien jaar eerder gekregen. Ze ziet opvallend veel jongeren in haar praktijk die het zwaar hebben, vertelt ze in De Ongelooflijke Podcast (EO).

Esther van FenemaPsychiater

"Het valt ons als psychiaters op dat we heel vaak te maken hebben met jongeren die in de problemen zitten en dat zijn jongeren met een geboortejaar rond 2000. Dat zien we niet alleen bij de crisisdienst. Maar dat zie je ook in studentenkringen. Iedereen kent wel iemand die psychisch aan de grond zit. Dat valt mij en collega's absoluut op. Ik zie heel veel angst, depressie, suïcidaliteit, leegte, onzekerheid en verlatenheid. Veel jongeren missen geborgenheid, ergens bijhoren. Het lijkt een beetje een ronddolende generatie."

De reden voor de toename van mentale problemen onder jongeren is volgens Jonathan Haidt de smartphone. De generatie die rond 2000 geboren is, is namelijk de eerste generatie die opgroeit met een smartphone. Van Fenema hoorde van iemand een bijzondere vergelijking:

Esther van FenemaPsychiater

"Het is eigenlijk alsof je een generatie laat opgroeien met cocaïne in hun zak. Ik vond dat een beetje heftig, maar toen ik er langer over nadacht vond ik het best moeilijk om het te ontkrachten. Het gaat om de enorme verslavende effecten. Voor je brein maakt het niet uit of het cocaïne, seks, gamen of een smartphone is. Het is hetzelfde mechanisme."

"Social media is cocaïne voor je beloningssysteem. En zodra je beloningssysteem wordt gehackt, zijn we gevoelig voor verslaving. En als we verslaafd zijn, dan is er geen land met ons te bezeilen. Verslaving is een vreselijk lastig probleem."

Een van de gevolgen van social media is dat jongeren elkaar minder in het echt ontmoeten. Terwijl de puberteit volgens Van Fenema een hele belangrijke socialisatiefase is.

"De vraag is natuurlijk wat de gevolgen zijn als je dat [elkaar fysiek ontmoeten red.] niet op een gezonde manier ontwikkelt en je isoleert met je smartphone. En elkaar niet ruikt, proeft en af en toe mept. We zijn een sociale soort, waarbij het fysieke contact leidt tot allerlei prettige stofjes en betere hersenontwikkeling. Spelen met elkaar beschermt tegen depressie en angst. Als we fysieke interactie uitbannen uit de samenleving, doordat mensen zich bezighouden met hun telefoon, dan missen we een stuk van onze handleiding."

Theoloog Stefan Paas vraagt zich af of we niet te makkelijk de smartphone als de oorzaak van al die mentale problemen aanwijzen.

Stefan PaasTheoloog

"Het is heel verleidelijk om te denken dat er één grote oorzaak is van alle mentale problemen onder jongeren: de smartphone. En dan te denken: als we dat nou oplossen. Maar het zou ook kunnen dat dat toenemende vluchtgedrag in smartphones een symptoom is van iets wat dieper ligt. Mensen worden angstiger en gaan daardoor misschien juist meer op hun smartphone."

Dat jongeren steeds meer de realiteit willen ontvluchten, herkent Van Fenema. Dat ziet ze onder andere in de toename van het drugsgebruik onder jongeren en dus ook in het wegvluchten in social media op de telefoon. En dat is niet alleen een probleem bij jongeren.

Esther van FenemaPsychiater

"Dat hebben we denk ik zelf ook. Als je een vervelende dag hebt gehad en je zit op social media te surfen, dan ben je gewoon even helemaal verdoofd. En dan ben je opeens een paar uur kwijt van je dag, van je levenstijd. Maar het dempt wel lekker. Je hebt altijd afleiding."

Jongeren zoeken naar zingeving

In Generatie angststoornis schrijft Haidt ook dat jongeren een gebrek aan zingeving ervaren. Jongeren vinden sinds 2012 het leven minder betekenisvol. Dat hoort Van Fenema ook van jongeren. We laten jongeren daarin volgens haar in de steek.

Esther van FenemaPsychiater

"Ik denk dat je betekenis ook niet kan vinden als je alleen naar je eigen leven kijkt. Je moet onderdeel zijn van iets. We moeten nadenken over de rol die we jongeren kunnen geven, dat ze ertoe doen door betekenis te hebben in de gemeenschap, in de samenleving. Dat ze denken: ik heb een taak, een opdracht, een verantwoordelijkheid, ik doe ertoe. Door social media wordt dat in mijn beleving behoorlijk weggevaagd."

Religieuze jongeren zijn beter beschermd tegen de negatieve gevolgen van social media, zegt Haidt. Een van de redenen daarvoor is dat die jongeren onderdeel uitmaken van een stabiele gemeenschap en dat maakt ze minder eenzaam. Paas vindt het mooi dat Haidt daarbij ook noemt dat religieuze gemeenschappen ritme geven aan het leven.

Stefan PaasTheoloog

"Je hebt een wekelijkse viering, je hebt een paar keer per jaar feesten. Een leven dat gebaseerd is op continu op je smartphone zitten, heeft die ritmes niet. Alles is onmiddellijk overal toegankelijk en daardoor kost het ook niets. Je hoeft niet samen in een soort ritme te komen om daar te zijn. De smartphone is grenzeloos en ongestructureerd en dat gaat meestal niet goed samen met betekenis beleven."

Hoe komen jongeren van hun verslaving af?

Je kan als ouders je kinderen leren om op een gezonde manier met mobiel en social media om te gaan. Haidt geeft in zijn boek verschillende tips.

Wat zijn de tips voor gezond mobielgebruik?

Geef je kind geen smartphone voor de middelbare school. Wil je wel een telefoon geven, geef ze dan een basistelefoon, denk aan een oude Nokia.
Laat je kind geen eigen accounts aanmaken op social media voor zestiende
Maak scholen telefoonvrij, laat kinderen telefoon in kluisje leggen
Laat kinderen meer spelen zonder toezicht en geef ze meer vrijheid, zo ontwikkelen ze sociale vaardigheden, overwinnen ze angst en worden ze zelfstandige jongvolwassenen

Van Fenema denkt dat veel jongeren zelf ook wel capabel genoeg zijn om op een goede manier met hun mobiel om te gaan.

Esther van FenemaPsycholoog

"Ik denk dat jongeren ook wel echt in staat zijn om creatief te zoeken naar 'the way out’. Hoe moeten we hiermee omgaan? Ik denk dat wij somberder zijn, dan jongeren die allang weten hoe ze algoritmes moeten omzeilen om te zorgen dat ze niet de hele tijd worden 'gevoed' met allerlei onzin."

Dit is zijn verhaal

'Ik was de controle kwijt'

Jan Bruin (bedenker Mei Social Vrij) — © NPO Radio 1

Een maand zonder social media, dat is het idee achter Mei Social Vrij. Communicatiestrateeg Jan Bruin bedacht de campagne. Hij ervoer zelf hoe schadelijk social media kan zijn, zegt hij in Geld of je Leven (EO).

Verslaafd

Zijn schermtijd lag zeven jaar geleden tussen de twaalf en veertien uur per dag. "Dat was wel echt een dieptepunt." Jan was tijdens zijn werk meer bezig met social media als Facebook, LinkedIn en datingapps dan met zijn werktaken: "Dan zit je continu in een stroom van dopamine."

Hij voelde zich in die periode opgejaagd en hij had het gevoel dat hij: "Continu in een soort oppervlakkige interactie zat met van alles en nog wat." Op het moment dat hij voelde dat hij de controle kwijt was, besloot hij zijn verslaving aan te pakken met "harde maatregelen".

Afkicken

Jan ging op zoek naar manieren om zichzelf zonder beeldscherm te vermaken. "Je moet er wel iets voor in de plaats stellen, anders zit je opeens met heel veel vrije tijd." Hij ging wandelen zonder telefoon en hij ging boeken lezen. De eerste wandelingen waren niet per se leuk: "Dat duurde wel even, maar zo weekte ik mij los van social media."

Afkicken van social media heeft hem "zonder twijfel" een gelukkiger mens gemaakt. Nu heeft hij dus de campagne Mei Social Vrij bedacht. "Ik wil mensen bewust maken van de gevaren van social media voor de mentale gezondheid en voor de informatievoorziening."

Mensen die zichzelf iets minder verslaafd vinden, hoopt Jan ook wakker te schudden. "Ik heb een bepaalde 'rock bottom' geraakt en ik hoop dat heel veel mensen die niet raken."

Meer weten over Mei Social Vrij? Hier lees je meer!