Steeds meer meldingen van verward of onbegrepen gedrag: hoe is het om psychotisch te zijn?

Dit is de situatie

Verward gedrag: uitleg en cijfers

In Nederland is in de afgelopen tien jaar steeds vaker sprake van een signalement van 'verward' of 'onbegrepen' gedrag. Deze termen verwijzen naar situaties waarin iemand zichtbaar de grip op de realiteit kwijt is of gedrag vertoont dat voor de omgeving moeilijk te begrijpen is of zichzelf of anderen in gevaar kan brengen. Mensen kunnen bijvoorbeeld ontsporen door grote levensgebeurtenissen, zoals het verlies van werk, het hebben van schulden of het meemaken van een echtscheiding. Ze verliezen hun huis of komen financieel in de knel en raken dan de weg kwijt. Schulden en armoede kunnen bestaande psychische kwetsbaarheden verergeren en leiden tot crisisgedrag.

Onbegrepen of verward gedrag kan er op veel verschillende manieren uitzien. Zo kan iemand buiten hardop in zichzelf praten. Verwaarlozing van zichzelf en de woning kan ook wijzen op psychotische klachten. Soms uit het gedrag zich in veel geschreeuw of in het vernielen van dingen. Vaak gaat het om mensen met psychische problemen. De politie gebruikt hiervoor sinds 2013 de E33-code (overlast door een verward persoon).

Het aantal meldingen van incidenten met verward gedrag is in de afgelopen tien jaar fors toegenomen. In 2014 registreerde de politie rond de 60.000 incidenten met een verward persoon. In 2024 ging het om ongeveer 149.900 meldingen. Het aantal meldingen is dus ruim verdubbeld. Opvallend aan deze meldingen is dat een kleine groep mensen vaak in beeld komt, dus één verward persoon kan voor meerdere meldingen zorgen. In totaal vormen deze meldingen inmiddels een aanzienlijk deel van het werk van de politie: naar schatting wordt zo'n twintig procent van de politiecapaciteit opgeslokt door incidenten met verwarde personen.

Waardoor stijgt het aantal meldingen van verward gedrag?

Een mogelijke verklaring voor het stijgende aantal meldingen is dat het aantal beschikbare bedden en beschermde woonplekken in de geestelijke gezondheidszorg is verminderd in de afgelopen tien jaar. Daardoor moeten mensen die niet zelfredzaam zijn toch op zichzelf wonen, maar veel van deze mensen redden het niet alleen en raken in de problemen, wat kan leiden tot verward gedrag. De lange wachtlijsten en personeelstekorten in de GGZ zijn dus een belangrijke oorzaak. Als hulp uitblijft, is de kans groot dat een situatie kan escaleren.

Een andere oorzaak is dat het aantal dak- en thuislozen is toegenomen. Doordat er meer mensen zijn die in uitzichtloze situaties verkeren, zijn er ook meer verwarde mensen.

Ook sociale factoren spelen mee, zoals eenzaamheid en sociale isolatie. Zeker na de coronacrisis kampen meer mensen met eenzaamheid of depressieve klachten, wat bijdraagt aan verward gedrag. Zonder steunnetwerk of hulpverleners in de buurt kan de toestand van kwetsbare personen verslechteren tot het punt dat buren of omstanders 112 bellen.

Het feit dat de samenleving waarin we leven complexer wordt, is ook een oorzaak voor de stijging van het aantal meldingen van verward gedrag. Onderzoekers signaleren dat er een groeiende groep mensen is die moeite heeft om mee te komen in het huidige tempo en de digitalisering van de maatschappij. De overbelasting die mensen kunnen ervaren, kan zich uiten in onbegrepen gedrag.

Tot slot is er ook een praktische reden voor de toename in het aantal politiemeldingen te noemen: voorheen belden mensen naar regionale GGZ-meldpunten als ze getuige waren van verward gedrag, maar tegenwoordig bellen burgers sneller naar de politie. In 2020 is daarom het Landelijk Meldpunt Zorgwekkend Gedrag in het leven geroepen, waar burgers hun zorgen kunnen melden over iemand die verward gedrag vertoont, ook als het geen acute noodsituatie is. Het meldpunt zorgt ervoor dat de melding bij de juiste instantie terechtkomt, bijvoorbeeld het gemeentelijk wijkteam of de GGZ-crisisdienst.

Wat is er nodig voor betere hulp voor verwarde personen?

Wat er overduidelijk nodig is, zijn meer passende opvangplekken voor kwetsbare mensen. Maar het is misschien nog wel belangrijker om problemen te signaleren voordat ze escaleren. Daarom organiseren hulpverleners steeds vaker zogeheten 'bemoeizorg': actief contact zoeken met mensen die zorg mijden maar waarvan bekend is dat het niet goed met hen gaat. Diverse politici en psychiaters hebben gepleit om bemoeizorg landelijk te versterken. Tot slot moeten ook professionals beter ondersteund worden met de juiste middelen en opleiding.

Maar de ontwikkelingen staan niet stil, en er wordt in Nederland ingezet op een betere omgang met verwarde personen. Omdat veel verwarde personen niet thuishoren op het politiebureau, maar behoefte hebben aan hulp, bestaan er bijvoorbeeld zogeheten psycholances. Dit zijn rustige ambulances met GGZ-hulpverleners aan boord. Dankzij deze speciale vervoersmiddelen kan het overgrote deel van de meldingen over verwarde personen worden afgehandeld zonder inzet van de politie.

Dit is hun verhaal

Joost: 'Het ging tekeer in mijn hoofd'

Op het eerste gezicht lijkt Joost een heel gewone man. Hij is dol op de natuur en op zijn hond. Wat aan de buitenkant echter niet altijd te zien is, is dat er soms onrust dreigt in zijn hoofd. Daardoor kan hij verward of onbegrepen gedrag vertonen. Vijftien jaar geleden ging het helemaal mis. Hij had last van achtervolgingswanen, raakte ontregeld en eindigde met een gedwongen opname in de GGZ. Dat allemaal begon bij het nieuws over de tsunami in Japan.

000

scherm sluiten

000

Joost Dirks

Ervaringsdeskundige psychoses

"Ik schrok van wat er in de wereld gebeurde. Net na de ontregeling van de kernreactor in Japan, Fukushima, dacht ik: kan die kerncentrale - die zit te bulderen in complete ontregeling - niet zorgen voor weersverandering en wat gaat er dan nog meer gebeuren? Het ging tekeer in mijn hoofd. Je leest veel te veel, je wil een duiding: kan dan ook de oceaan kouder of warmer worden, kan die wereldwijde oceaanstroom niet ook veranderen? Ik maakte het veel te groot. Ik wilde het snappen, maar het viel niet te snappen. Dit was nog nooit meegemaakt."

000

Joost was bang om in het geheim een pionier te zijn geworden van de groep mensen die wel besefte wat er aan de hand was in de wereld. Het maakte hem extreem achterdochtig. Wat dus begon als nieuwsgierigheid, eindigde als een verlammende achterdocht die Joost achtervolgde en al zijn energie vroeg. Het zorgde voor verward en onbegrepen gedrag.

Om het verwarde gedrag in het heden te voorkomen gaat Joost bijna dagelijks het bos in.

000

scherm sluiten

000

Joost Dirks

Ervaringsdeskundige psychoses

"Ik werk in het bos om mijn bovenkamer op tijd leeg te houden. Er zijn genoeg dingen gebeurd, en als ik lekker fysiek bezig ben - kan ook met sport, fotografie of beeldhouwen - dan blijft het beter in evenwicht. Het evenwicht is vaak genoeg verspild, dat ik mezelf heb overschat. Ik heb meerdere opnames in een psychiatrische kliniek gehad. [...] Ik moet me bewust zijn van de prikkels die stimuleren en me doen stressen."

000

De bovenkamer in evenwicht houden, daar bedoelt Joost mee dat hij bewust omgaat met alle prikkels die er zijn. Hij heeft harde lessen door zijn leven heen moeten leren om te weten welke factoren invloed hebben gehad op zijn extreme ontregeling in het verleden.

000

scherm sluiten

000

Joost Dirks

Ervaringsdeskundige psychoses

"In de roerige tijden langer geleden, waarin ik gedoe had met mijn baas, uiteindelijk ontslag, opname in de psychiatrie, relatiestress met je partner, denken dat je het allemaal kan: werken, je huis opknappen en noem maar op. Toen was er nog een opname, waarna mijn vrouw zei: 'Nu is het klaar. We gaan scheiden'. Ik stond met 3-0 achter als het ging om de kinderen mogen zien, want je bent 'psychiatrisch kwetsbaar' of 'labiel'. Elke keer weer opkrabbelen, maar dan komt er toch weer een tegenslag, en dan val je weer naar beneden."

000

Als het evenwicht verstoord raakt, wordt Joost moe, slaapt hij slecht en is hij overprikkeld. In een vergevorderd stadium gaat dat samen met argwaan.

000

scherm sluiten

000

Joost Dirks

Ervaringsdeskundige psychoses

"Dan was ik bang dat ik meer wist dan een ander. Of dat de telefoon mij afluisterde. Ik weet best wat van techniek, dus ik weet dat het kan. Maar je maakt er dan een heel complot tegen jezelf van."

000

Op dit moment gaat het goed met Joost, al slikt hij wel serieuze medicatie om gewoon te kunnen blijven functioneren.

Dat hij wel eens veroordeeld werd door betrokkenen, snapt Joost wel.

000

scherm sluiten

000

Joost Dirks

Ervaringsdeskundige psychoses

"Dat oordeel is gemakkelijker als je excessief gedrag vertoont. Als je zo erg ruzie met je buren maakt dat je z'n auto beschadigt of een ruit ingooit. Dat is grensoverschrijdend gedrag, dat accepteert niemand. En er zullen mensen zijn met wie je het er later over kunt hebben. Maar het kan ook de boel verpesten voor jezelf en voor de toekomst."

000

Gelukkig heeft Joost nu mensen in zijn omgeving die van zijn verleden weten en hem accepteren.

000

scherm sluiten

000

Joost Dirks

Ervaringsdeskundige psychoses

"Ik maak er geen geheim van en kan ook niet liegen."

000

Harold: 'We voorkomen ernstige situaties'

Iemand die dagelijks te maken heeft met mensen die verward dreigen te raken, is Harold Brouwer. In Heerenveen zoekt hij als wijk-GGD'er kwetsbare personen op om erger te voorkomen. Op zijn telefoon ontvangt hij meldingen die hij beoordeelt. Gaat het om inhoud die opvallend is en geschreven is door iemand die onbegrepen overkomt, dan gaat Harold naar diegene toe.

000

scherm sluiten

000

Hardold Brouwer

Wijk-GGD'er

"Het doel is preventief bezig zijn - mensen niet dakloos laten worden en kijken of je mensen perspectief kunt bieden. Al is het maar heel klein."

000

Bij veel mensen die hij bezoekt heeft ook Harold zelf geen idee hoe het gaat aflopen. Voor organisaties is het lastig om grip te krijgen op mensen die al verward gedrag vertonen; zij kunnen meestal ook niet veel betekenen. Preventief te werk gaat, werkt volgens Harold wel.

000

scherm sluiten

000

Hardold Brouwer

Wijk-GGD'er

"We werken goed samen, we zien veel mensen. We voorkomen ernstige situaties."

000

Meer weten?

Kijk Dit is de Kwestie

In Dit is de Kwestie (EO) gaan Hans, Harold en Joost verder over dit onderwerp in gesprek. Bekijk de volledige uitzending zaterdag 8 november om 22.55 uur op NPO2.

Wil jij de aflevering liever streamen? Klik hier om de aflevering te bekijken via NPO Start.

Dit maakten we ook

• Jenny’s beperkte zoon kan nergens terecht: 'Ons leven draait volledig om zijn zorg'

  Jenny’s beperkte zoon kan nergens terecht: 'Ons leven draait volledig om zijn zorg'

• Jerne (16) is mantelzorger voor zijn broertje: 'Ik ben het gewend veel te helpen'

  Jerne (16) is mantelzorger voor zijn broertje: 'Ik ben het gewend veel te helpen'

• Aefke heeft een bipolaire stoornis: 'Ik kon niet accepteren dat ik het niet zelf kon oplossen'

  Aefke heeft een bipolaire stoornis: 'Ik kon niet accepteren dat ik het niet zelf kon oplossen'