Gij zult stemmen
Moeten we weer verplicht naar de stembus met verkiezingen?
7 juni 2024 · 13:26
Update: 12 juni 2024 · 14:53
In gesprek met
"Stemmen bij verkiezingen is een burgerplicht. Stem je niet, dan mag je ook geen kritiek leveren."
“Ik vind dat het ook bij een democratie hoort dat je mag zeggen: ‘Ik ga niet stemmen.’"
"Ik heb een ontzettende hekel aan verplichtingen, maar ik neig toch naar een opkomstplicht."
In het kort
Niet iedere Nederlander staat te trappelen om zijn stem te laten horen bij verkiezingen. Bij de Europese verkiezingen kwam maar 47% van de kiezers opdagen. Zou het goed zijn om mensen te verplichten om naar de stembus te gaan en de opkomstplicht weer in te voeren?
Wat denk jij?
Stelling: Nederlanders moeten weer verplicht naar de stembus
Dit is de situatie
We kiezen zelf of we gaan stemmen
Gisteren konden we naar de stembus om te kiezen welke Nederlanders ons mogen vertegenwoordigen in het Europees Parlement. De opkomst in Nederland was vrij laag, volgens onderzoeksbureau Ipsos I&O was het opkomstpercentage ongeveer 47% . Maar er kwamen meer mensen stemmen dan in 2019, toen kwam nog geen 42% van de kiezers opdagen bij de Europese verkiezingen. Daarmee had Nederland de laagste opkomst van alle Europese landen.
Dat was tot 1970 wel anders. Tot februari dat jaar was je in Nederland namelijk verplicht om te gaan stemmen. Kwam je niet, dan kreeg je een boete. Maar in de praktijk bleek dat het moeilijk was om de opkomstplicht te handhaven. En ook werd gevonden dat de plicht afbreuk deed aan het vertrouwen in de democratie. Daarom werd in 1970 de opkomstplicht afgeschaft.
Wat is het verschil tussen opkomstplicht en stemplicht?
Stemplicht: naast dat je verplicht bent om naar een stemhokje te gaan, ben je ook verplicht om daadwerkelijk een stem uit te brengen. Blanco stemmen mag dus niet.
Het opkomstpercentage bij verkiezingen schommelde tot 1970 rond de 94%. Dat percentage is nu gemiddeld 80%. Het dieptepunt was een opkomst van 73,3% van de stemgerechtigden bij de Tweede Kamerverkiezingen in 1998. Bij de verkiezingen in november 2023 bracht 77,8% van de kiezers een stem uit.
Wat denk jij?
In welk Europees land ben je verplicht om naar de stembus te gaan?
Het juiste antwoord vind je onderaan dit artikel
Dit is de discussie
Moeten we stemmen verplichten?
Het opkomstpercentage bij verkiezingen is dus soms erg laag, zou het goed zijn om kiezers te verplichten naar de stembus te gaan? Campagnestrateeg Frits Huffnagel is tegen zo'n plicht, zegt hij in Dit is Nederland (EO).
“Ik vind ook dat het bij een democratie hoort dat je mag zeggen: ‘ik doe niet mee’ of ‘ik ga niet stemmen’. Je kan heel ontevreden zijn en niet gaan stemmen, maar je kan ook heel tevreden zijn en daarom niet gaan stemmen. Als je mensen dan toch gaat verplichten… Misschien verdiepen ze zich wel niet. Misschien denken ze wel: oké, ik doe maar wat.”
"Ik vind wel dat als je dan niet meedoet, dan moet je ook vijf jaar lang in het geval van Europa en vier jaar lang in het geval van Nederland niet meepraten. Dan laat je het aan anderen over.”
Als mensen Europa echt interessant zouden vinden, dan zouden ze echt wel komen stemmen, denkt Huffnagel.
“Als mensen echt het idee hebben: dit gaat ergens over en ik wil meepraten, dan komen ze wel. Iedereen op televisie kan zeggen dat het [Europese verkiezingen red.] heel belangrijk is. Maar mensen thuis kunnen denken: het is een ver-van-mijn-bedshow en het zijn 31 zetels in een parlement van 720, dus wat maakt het uit.”
Mensen verplichten om te gaan stemmen, oud-Kamervoorzitter Wim Deetman laat aan DIT (EO) weten dat hij dat een goede zaak zou vinden.
“We hebben het altijd over goed burgerschap. Voor mij houdt dat in dat je ook moet stemmen bij verkiezingen. Zie het als een burgerplicht. Als je niet stemt, is de consequentie dat je ook geen kritiek mag leveren op de politiek."
Het argument dat je een opkomstplicht moeilijk kan handhaven, maakt geen indruk op de oud-Kamervoorzitter.
“Door rood rijden mag ook niet. De meeste mensen houden zich er desalniettemin aan. De kans dat je gepakt wordt als je het wel doet is klein, maar het gaat om het principe, dat staat voorop."
Daarnaast is bij een hogere, verplichte opkomst, de legitimiteit van de verkiezingen groter, zegt Deetman.
“Als er meer mensen naar de stembus gaan, neemt het gezag van die verkiezingen toe. Bij de huidige lage opkomst bij de Europese verkiezingen heeft dat zijn weerslag op hoe mensen naar het Europees Parlement kijken. We maken ons zorgen om de democratische rechtsstaat, maar de keerzijde ervan is dat kiezen daar onderdeel van uitmaakt."
De Rotterdamse stadsgids Eveline van Wanrooij woont in een wijk waar het opkomstpercentage bij de Tweede Kamerverkiezingen 39% was. Ze twijfelt, maar laat in Dit is Nederland (EO) weten toch voor een plicht te zijn.
“Ik heb aan de ene kant een ontzettende hekel aan verplichtingen en aan dwang al helemaal. Maar aan de andere kant, Nederland is wel echt een geweldig goed land om te wonen. En als je dan de vraag krijgt of je een beetje mee wil denken over wie dat land bestuurt, dan vind ik het niet meer dan normaal dat je dat doet. Dus ik neig naar een stemplicht.”
Dit is de community
Dit zegt ons WhatsApp-panel
We vroegen ons WhatsApp-panel om te reageren op de stelling: Nederlanders moeten weer verplicht naar de stembus. Dit zijn een paar van de reacties:
"Verplicht? Er is al zo ontzettend veel verplicht of verboden. Laat mensen een vrije keus hebben."
"Ik ben het daar wel mee eens. Anders werkt de democratie ook eigenlijk niet, als de helft niet stemt."
"Verplichten zal toch niet werken. Beter is om met educatie mensen aan te sporen om te gaan stemmen!"
"Een echte afspiegeling krijgen van de ‘mening van Nederland’ kan alleen als ook echt iedereen z’n mening/stem gehoord is."
"Ik heb nog verplicht gestemd. Volgens mij lost verplicht stemmen niets op."
"Ik voel het als een morele plicht, maar als je het verplicht krijg je nog meer proteststemmen en dat helpt het land ook niet verder."
Wil jij ook meepraten over actuele onderwerpen en je mening laten horen? Meld je dan aan voor het DIT-WhatsApp-panel door op het blokje hieronder te klikken. Je WhatsApp-applicatie opent dan automatisch. Stuur 'DIT AAN', en je bent aangemeld!
Wat denk jij?
Ben jij voor een herinvoering van de opkomstplicht?
Meer weten?
Kijk naar Dit is Nederland
Meer weten over dit onderwerp? Kijk naar Dit is Nederland (EO). Dat kan hier of via NPO Start.
Meer lezen?
Dit schreven we eerder
Antwoord kennisvraag: in België geldt een opkomstplicht bij alle Europese, federale en regionale verkiezingen
