Hoe voorkomen we een nieuwe toeslagenaffaire?
27 februari 2024 · 16:30| Leestijd: 5 min
Update: 9 augustus 2024 · 15:53
In dit artikel aan het woord
"Mensen moeten kunnen rekenen op een rechtvaardige behandeling door de overheid."
"Cruciaal is dat de mentaliteit van beleidsbepalers en bestuurders moet veranderen."
"De overheid kan het nu niet oplossen. Die moet echt even een stapje terugdoen en het geven aan de ouders."
"Burgers zien als tegenstander, denken dat iedereen de overheid probeert op te lichten: dat is wantrouwen."
In het kort
Het onderzoek van de parlementaire enquêtecommissie naar de toeslagenaffaire is klaar en de conclusies liegen er niet om. 'De Tweede Kamer heeft gefaald', zeggen de onderzoekers. In Dit is de Dag (EO) en Geld of je Leven (EO) gaat het over de vraag: hoe voorkomen we nog meer schandalen zoals de toeslagenaffaire?
Wat denk jij?
Stelling: 'Het systeem met de toeslagen moet worden afgeschaft'
Aantal reacties: 0
'Tweede Kamer faalde met slechte wetten'
Je hebt het waarschijnlijk wel meegekregen: er is weer nieuws over de toeslagenaffaire. Deze week presenteerde de parlementaire enquêtecommissie namelijk de conclusies van haar onderzoek naar de toeslagenaffaire. Dat deed ze in het rapport Blind voor mens en recht.
De parlementaire enquêtecommissie onderzocht hoe de overheid fraude bestrijdt. Daarbij heeft de commissie gekeken naar wat er in de dienstverlening aan burgers fout ging en of burgers de mogelijkheid hadden om op te komen tegen beslissingen van de overheid.
Hoe zit het ook alweer met de toeslagenaffaire?
Wie kinderen heeft, kan van de Belastingdienst geld krijgen om de kinderopvang te betalen: kinderopvangtoeslag. Tussen 2005 en 2019 heeft de Belastingdienst daarmee fouten gemaakt. Ouders kregen te horen dat ze geld moesten terugbetalen, terwijl ze wel recht hadden op het geld. In sommige gevallen ging het om bedragen van tienduizenden euro's.
De toeslagenaffaire heeft enorme gevolgen gehad voor gezinnen die hiermee te maken kregen. Daar was vaak lange tijd weinig geld en veel stress. Er was geen geld om te sporten of op vakantie te gaan, jongeren liepen studievertraging op en in een aantal gevallen zijn er zelfs kinderen uit huis geplaatst.
Vanaf 2020 is de overheid bezig om alle getroffen gezinnen terug te betalen. Nog lang niet alle gezinnen zijn daadwerkelijk geholpen.
Artikel gaat verder onder de uitlegvideo van NOS op 3.
De weergave van deze video vereist jouw toestemming voor social media cookies.
Toestemmingen aanpassenWat staat er in het rapport over de toeslagenaffaire?
De enquêtecommissie zegt dat de Tweede Kamer medeverantwoordelijk is voor het leed van mensen die zijn getroffen door het strenge fraudebeleid van de overheid. Volgens de commissie heeft de Kamer gefaald in haar taken. Er zouden slechte wetten zijn aangenomen die het harde fraudebeleid hebben veroorzaakt.
Ook vindt de commissie dat de Tweede Kamer niet als één geheel te werk gaat. Kamerleden gaan soms wel tegen de stroom in en kaarten belangrijke problemen aan, maar pakken dan meestal niet door. De wetgeving wordt vaak oppervlakkig behandeld, zelfs als het ingewikkelde wetten zijn met grote gevolgen voor mensen, zo staat in het rapport.
Om een schandaal als de toeslagaffaire in de toekomst te voorkomen, adviseert de commissie aan de Kamer om haar taken serieuzer te nemen.
Wat is een parlementaire enquête?
Een parlementaire enquête is het zwaarste middel dat de Kamer kan inzetten als zij de onderste steen boven wil krijgen in een bepaalde zaak. Nederlandse burgers zijn verplicht te verschijnen als de enquêtecommissie hen oproept als getuige. Zij staan onder ede. Dat betekent dat ze strafrechtelijk kunnen worden vervolgd als blijkt dat ze niet de waarheid spreken. De verhoren zijn openbaar.
De afgelopen jaren waren er onder meer parlementaire enquêtes over de aardgaswinning in Groningen en de treinverbinding Fyra. Op dit moment loopt er nog een parlementaire enquête over de aanpak van de coronapandemie.
Hoe nu verder na het enquêterapport?
Er ligt nu een rapport met harde conclusies en duidelijke aanbevelingen. Maar wat betekent dit voor de toekomst? Want in het rapport staat ook dat een schandaal als de toeslagenaffaire zomaar nog een keer zou kunnen gebeuren. Gaat er, nu het enquêterapport is verschenen, iets veranderen om dat in de toekomst te voorkomen?
Een van de aanbevelingen in het rapport is dat mensen die in de problemen zijn gekomen het recht moeten krijgen op persoonlijk contact met de overheid. Volgens Michiel van Nispen, voorzitter van de parlementaire enquêtecommissie, is dat cruciaal, zegt hij in Dit is de Dag (EO).
"We moeten de rechtsstaat versterken, maar het gaat verder dan dat. Mensen moeten kunnen rekenen op een rechtvaardige behandeling door de overheid. Dat betekent dat mensen voortaan ondersteund en geholpen moeten worden. Ook bij de aanvraag van een toeslag of uitkering. Dat is soms best ingewikkeld, er zijn complexe regels en wetten. In plaats van dat de overheid voortaan controleert of je alle vinkjes juist hebt gezet, moet er geen sprake zijn van beoordeling of veroordeling, maar juist van hulp of ondersteuning. Wij denken dat je zo veel problemen zou kunnen voorkomen."
Volgens David Davidson, journalist bij Follow the Money, is persoonlijk contact tussen overheid en burgers inderdaad heel belangrijk. Hij zegt dat het precies daarmee fout is gegaan bij de toeslagenaffaire. Maar er is nog iets dat moet veranderen, vindt Davidson.
"Die systemen heb je nodig omdat je de mensen niet kent. Je weet niet wie er fraudeert en wie niet, dus ga je het maar op basis van data doen. Meer persoonlijk contact zou voor een groot deel een hele goede oplossing zijn. Daarnaast moet de mentaliteit van de beleidsbepalers en de bestuurders veranderen. Cruciaal in het hele verhaal is dat zij grondrechten opzij zetten, op het moment dat ze even niet uitkomen. Dat heeft te maken met mentaliteit, maar je moet het ook kunnen snappen."
Natasja Dipai, een van de gedupeerden van de toeslagenaffaire, zegt dat ze de afgelopen jaren is gaan geloven in het collectief en dat ze daarom hoop houdt. Die hoop baseert ze op een plan van aanpak, dat er al lag voordat het rapport van de enquêtecommissie verscheen. Een plan dat nu niet zomaar opzij geschoven mag worden, vindt ze.
"Als we het hebben over slachtoffers, want zo worden wij gezien, is er ergens ook een dader. De dader, in dit geval de overheid, kan het nu niet oplossen. Die moet echt even een stapje terugdoen en het geven aan de ouders. Er is een aanpak gemaakt voor en door de ouders en die mag ons niet afgenomen worden. Die moet gewoon doorgaan."
Volgens rechtssocioloog Paulien de Winter moet de manier van denken bij de overheid veranderen. Waar vroeger gedacht werd vanuit vertrouwen naar de burger, schoof dat de laatste jaren op naar denken vanuit wantrouwen naar de burger. In Geld of je Leven (EO) zegt ze dat het vertrouwen weer centraal moet komen te staan.
"De burger zien als tegenstander, dat is wantrouwen hebben: denken dat iedereen de overheid probeert op te lichten. Er is gedacht dat als ouders een foutje maakten, dat het opzettelijk gebeurde. Daarbij is niet gedacht aan hoe complex de wet is."
Luister naar Dit is de Dag (EO)
Ben je benieuwd naar het hele gesprek in Dit is de Dag (EO)? Luister hieronder naar de podcast, waarin presentator Tijs van den Brink in gesprek gaat met Michiel van Nispen (voorzitter parlementaire enquêtecommissie), David Davidson (journalist bij Follow the Money) en Natasja Dipai (benadeelde van de toeslagenaffaire).
De weergave van Spotify vereist jouw toestemming voor social media cookies.
Toestemmingen aanpassenLuister naar Geld of je Leven (EO)
En wil je het hele gesprek horen dat presentator David Boogerd voerde met rechtssocioloog Paulien de Winter? Luister dan hieronder naar de podcast Geld of je Leven (EO).
De weergave van Spotify vereist jouw toestemming voor social media cookies.
Toestemmingen aanpassen
- Kun je uit de schulden komen door jezelf autonoom te verklaren?
Kun je uit de schulden komen door jezelf autonoom te verklaren?
Praat mee
Heb jij wel eens onverwacht een ontvangen toeslag moeten terugbetalen?
