Verandert Nederland in een controlestaat zoals China?
14 september 2023 · 16:35| Leestijd: 7 min
Update: 8 augustus 2024 · 15:57
In dit artikel aan het woord
"We lachen soms om Rusland, waar de overheid streng controleert, maar hier kan het ook gebeuren."
"Wij zetten drones in om onze inwoners te controleren op illegale bouwactiviteiten."
"Als er een verdenking is, dan kan je ook gewoon aanbellen en kijken."
In het kort
Beveiligingscamera's, mobiele telefoons en cashloos betalen. Het is allemaal bijna niet meer weg te denken uit ons leven. We zijn eraan gewend en het maakt veel dingen een stuk eenvoudiger dan vroeger. Maar door al deze digitale snufjes laten we ook overal data achter. Kan Nederland hierdoor veranderen in een controlestaat zoals China?
Wat denk jij?
Weet jij hoeveel digitale sporen je achterlaat?
Aantal reacties: 0
Zoveel kruimels laat je achter
Je loopt door de winkelstraat, je rekent die leuke broek af met je pinpas en in de tussentijd beantwoord je nog snel een appje. Op de terugweg naar huis rij je met je auto over de snelweg. Zonder dat je het door had, heb je tijdens een middagje shoppen enorm veel informatie over jezelf achtergelaten. In de winkelstraat ben je namelijk gefilmd door bewakingscamera's met gezichtsherkenning, je betaling is geregistreerd door je bank en ANPR-camera's boven de snelweg hebben je kenteken vastgelegd. Oh ja, allerlei apps op je telefoon hielden al die tijd ook nog je locatie in de gaten.
Ben jij je bewust van alle digitale sporen die je achterlaat? Veel mensen zijn daar in ieder geval niet zo mee bezig. Als je inzoomt op alle systemen die jou in de gaten houden, zijn ze ook allemaal best wel uit te leggen. Ze hebben allemaal een functie, maken het leven net even wat makkelijker of helpen de politie bij het opsporen van criminelen. Veiligheid voor alles toch? Maar wat zijn eigenlijk de risico's van alle informatie die je ongemerkt deelt met overheidsinstanties? Zijn we op weg om een controlestaat te worden?
Hoeveel camera's hangen er in Nederland?
In Nederland hangen in 2023 in totaal 313.354 camera's. Dat blijkt uit onderzoek van VPNGids.nl. Die zijn op deze manier verdeeld:
- Overheid: 22.773
- Particulieren: 54.651
- Bedrijven: 235.930
- Totaal: 313.354
Het aantal camera's stijgt snel, want een jaar geleden waren het er 'nog maar' 302.890 en in 2019 telde ons land er 228.530. De gemeente met de meeste overheidscamera's is Haarlemmermeer: 4.678 stuks. Niet gek, want in die gemeente ligt Schiphol. In 105 Nederlandse gemeenten is niet één camera van de overheid geregistreerd.
Zo doet China het
Sommige deskundigen zijn er bang voor dat Nederland een controlestaat wordt. Ze denken dat Nederland in de toekomst op China gaat lijken. In dat land gebruikt de overheid de modernste technieken om burgers goed in de gaten te houden. In een aantal regio's in China is al jaren een proef bezig met een sociaal kredietsysteem. Mensen kunnen daar punten verdienen op basis van hun gedrag.
Als ze bijvoorbeeld hun afval op de juiste manier weggooien of hun fiets netjes parkeren, krijgen ze punten. Maar als ze foutparkeren of problemen hebben met betalen van een rekening, verliezen ze punten. Dit gebeurt allemaal met een handige app op hun smartphone. Voor veel Chinezen lijkt het een soort leuk spelletje, terwijl ze niet in de gaten hebben dat hun land op deze manier een controlestaat is geworden.
Wat is een controlestaat?
Een controlestaat is een samenleving waarin de overheid erg streng oplet wat de burgers doen, zeggen en denken. De overheid heeft veel macht en houdt scherp in de gaten wat er in het land gebeurt. In zo'n samenleving hebben burgers meestal weinig vrijheid en rechten. Hun privéleven wordt sterk beïnvloed, en ze hebben weinig controle over hun persoonlijke informatie en communicatie. Ook kunnen ze problemen krijgen als ze hun politieke mening uiten of protesteren tegen de overheid.
In een controlestaat kan de overheid mensen onderdrukken en hun vrijheid van beweging beperken. De overheid kan ook de media controleren (in plaats van andersom) en bepaalde informatie tegenhouden. Het idee van een controlestaat zorgt vaak voor bezorgdheid, omdat het de rechten van burgers schendt en de vrijheden die horen bij een democratie.
Wat denk jij?
Zou jij een sociaal kredietsysteem in Nederland willen?
Aantal reacties: 0
Nieuwsuur (NOS-NTR) dook in 2018 al in de Chinese plannen van een sociaal kredietsysteem. Het artikel gaat verder onder de video.
De weergave van deze video vereist jouw toestemming voor social media cookies.
Toestemmingen aanpassenLater werd bekend hoeveel Chinezen in datzelfde jaar 2018 de directe gevolgen hebben gemerkt van het puntensysteem. Maar liefst 17,5 miljoen Chinezen hadden te weinig punten om een vliegticket te kunnen kopen en nog eens 5,5 miljoen mochten om diezelfde reden geen ticket voor de hogesnelheidstrein kopen. Er kwam volop kritiek op de Chinese overheid, maar die gaat stoïcijns door met het uitrollen van haar plannen.
Toeslagenschandaal
De vraag is hoever een overheid mag gaan bij het registreren van data van burgers. Wanneer mogen gegevens van verschillende databanken bijvoorbeeld aan elkaar gekoppeld worden? Want daarbij is het nog al eens misgegaan, ook in Nederland. Het bekendste voorbeeld daarvan is het Toeslagenschandaal. Daarbij bestempelde de Belastingdienst duizenden mensen onterecht als fraudeur, doordat ze op basis van data op een zwarte lijst waren beland. Het zorgde voor schrijnende situaties, zoals in het ergste geval zelfs gedwongen huisuitzettingen.
Onderzoek: "Verbetering nodig bij gemeenten en ministeries"
Sinds 2016 zijn overheden bezig om beter op te letten met persoonlijke gegevens. In dat jaar werd namelijk de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG) ingevoerd. Maar er is nog meer werk te doen, vooral bij gemeenten en ministeries. Dat blijkt uit een onderzoek dat is gedaan in opdracht van het ministerie van Justitie en Veiligheid.
In het onderzoeksrapport uit 2022 staat dat de AVG nog vaak overtreden wordt, doordat instanties niet goed genoeg letten op gegevensbescherming. Gemeenten en ministeries springen soms slordig om met persoonsgegevens, omdat ze politieke belangen (zoals het opsporen van criminaliteit) belangrijker vinden dan privacy.
Wat onderzoekers ook ontdekten is dat het organisaties niet altijd even goed lukt om de ideeën die op papier zijn bedacht voor de privacy-organisatie, ook daadwerkelijk toe te passen. De manier waarop de organisatie wil omgaan met privacy is niet altijd bij iedereen binnen de organisatie bekend.
Hoever mag de overheid gaan?
Er zijn steeds meer mensen die zich zorgen maken over de hoeveelheid data die de overheid van de inwoners registreert. Ook politici zijn met het onderwerp bezig, een van hen is Pieter Omtzigt. Kort geleden hield hij de jaarlijkse Binnenhoflezing in perscentrum Nieuwspoort in Den Haag. Omtzigt waarschuwde in zijn toespraak dat de overheid vaak weet wanneer iemand op welke plek is. En als die informatie gekoppeld wordt aan bijvoorbeeld belastinggegevens, we binnen de kortste keren in een controlestaat leven.
Die vrees wordt gedeeld door privacydeskundige Maria Génova. Zij vindt dat de overheid niet elke stap van iemand mag bijhouden, zolang diegene niet ergens van verdacht wordt. Nu is het zo dat ambtenaren zomaar even kunnen kijken in verschillende systemen en dan allerlei persoonlijke informatie kunnen zien. Dat zou moeten veranderen, zegt Génova tegen DIT (EO).
"Het gevaarlijke is dat het zo’n glijdende schaal is. Er komen steeds meer databanken die persoonsgegevens registreren en die worden allemaal aan elkaar gekoppeld. Het gaat zo geleidelijk, dat de gewone burger het totaal niet doorheeft. We lachen soms om Rusland of Turkije, waar de overheid de burgers streng controleert, maar in Nederland zou hetzelfde kunnen gebeuren. Een sociaal kredietsysteem zoals in China zie ik hier niet snel voor me. Daar is de controle zó zichtbaar. Als de Nederlandse overheid dat gaat doen, verwacht ik dat er wel heel veel protesten komen."
Het zijn onder meer gemeenten die databanken bijhouden met persoonlijke informatie. Een voorbeeld van een gemeente die voor gefronste wenkbrauwen zorgde bij haar inwoners, is Deventer. Die stad maakte eerder dit jaar bekend drones in te zetten om vanuit de lucht te kijken of inwoners zich wel houden aan het bestemmingsplan. Bijvoorbeeld om te controleren of iemand zonder toestemming een dakterras bouwt of zonnepanelen aanlegt.
"Wij zetten drones in om te controleren op bestemmingsplannen en bouwactiviteiten. Dat is in de stad heel handig, want daar zijn vaak hoge gebouwen. Als we nu toezicht willen houden, moeten we soms steigers bouwen of ladders en hoogwerkers inzetten. Onhandig en soms ook gevaarlijk, drones zijn veel efficiënter. Doordat de drone heel hoog vliegt, zorgen we ervoor dat mensen niet herkenbaar in beeld komen. We bekijken geen mensen in hun persoonlijke levenssferen. We controleren het bestemmingsplan en zijn niet op zoek naar wat mensen allemaal doen."
Guido Visman van privacywaakhond Privacy First vindt de inzet van drones wel een erg zwaar middel om een overtreding van het bestemmingsplan op te sporen. Wat hem betreft stoppen gemeenten er direct mee. Er worden al jaarlijks luchtfoto’s gemaakt door een samenwerking tussen gemeenten en andere overheden, vertelt hij, dus drones zijn helemaal niet nodig.
"Waarom zou je drones inzetten, terwijl er ook andere middelen beschikbaar zijn? Dan krijg je vaak als reactie: 'Maar als je niets crimineels doet, dan heb je toch niets te verbergen?' Dat is de klassieker. Maar je hebt altijd wat te beschermen. Als ik door jouw foto's op je telefoon scroll, over door jouw WhatsApp-gesprekken, dan voelt dat toch niet prettig. Met een drone is het precies zo. Die komt langs vliegen en kan zomaar foto's maken van jou in je bikini op het balkon. Dan kan de burgemeester wel zeggen dat het niet gaat gebeuren, maar technisch gezien kan het wel. Als er een verdenking is, dan kan je ook gewoon aanbellen en kijken."
Luister naar Dit is de Dag (EO)
Daarin hoor je het gesprek tussen burgemeester Ron König van Deventer, Guido Visman van privacywaakhond Privacy First en Roel van der Wal van de Drone Flight Academy.
De weergave van Spotify vereist jouw toestemming voor social media cookies.
Toestemmingen aanpassenWe vroegen in onze WhatsAppgroep naar jullie mening!
"Ben inderdaad bang dat er stiekem steeds meer van onze gegevens worden gebruikt, opgeslagen of doorverkocht. Al dan niet onder het mom van Europese regels. Big Brother wordt steeds meer realiteit. Ook de vreemde drang om alles met een app te kunnen zien of bedienen werkt hier aan mee van energie tot aan wasmachine, alles moet en zal met app."
"Ik geloof niet dat er iemand is bij onze overheid die de kennis heeft om AI en data deskundig te beheren en gebruiken. Ze hebben geen idee… zelfs een eenvoudig naw-bestand kan een UWV (bijvoorbeeld) afschermen en onnozel cookies gebruiken zonder toestemming van een cliënt (illegaal) zegt voor mij slechts dat er digibeten aan de knoppen zitten."
"Ikzelf vind het aardig ver gaan, dat in principe alles digitaal bijgehouden worden kan, en privacy inmiddels meer een schijnveiligheid geworden is. Anonimiteit is online zowel als in de echte wereld inmiddels non-existent. Door op iedere straathoek camera’s te hebben, kan eenieder gevolgd worden op ieder moment van de dag, zeker in een dichtbebouwd land als Nederland. Zelfs bij de belastingdienst moet je contanten in waarde van €500+ declareren bij de aangifte, en hoeveel er op je digitale rekening staat kunnen ze ook gemakkelijk achter komen. Ik denk dat er in Nederland evenveel, mogelijk zelfs meer, informatie wordt bijgehouden als in China. Het verschil zit hem er in dat wij dit anders inzetten en het momenteel niet in onze cultuur ligt om een bewakingsstaat met een puntensysteem in te voeren, waardoor dit niet snel zal gebeuren. Een dergelijke controle zou in Nederland stiekemer en geniepiger gaan, omdat we ons als een vrij en liberaal land beschouwen. Als de massa niet doorheeft dat er gecontroleerd wordt, kan er ook geen bezwaar tegen komen. Maar, in Nederland zijn dus naar alle handvaten aanwezig om een dergelijk systeem op te zetten."
"Ik neem elke maand geld van mijn rekening op om van te leven de rest laat ik staan voor de rekeningen. Ik betaal bijna overal contant omdat het de regering geen bal aangaat waar ik mijn geld aan uitgeef. Nou besef ik ook wel dat wat je ook doet met al die technologie die er tegenwoordig zijn dat er weinig nog geheim blijft. Daar heb ik wel zorgen over. Nou valt erbij mij weinig te halen, AOW en super klein pensioentje maar toch.... En dat we China achterna gaan is wel zeker, waar bemoeit het rijk zich nu al allemaal niet mee. Ongelooflijk veel regeltjes en het volk zo moeilijk mogelijk maken. Dit zal niet meer veranderen, wie er ook premier wordt. Ik denk dat we volgend jaar een stuk armer zullen worden, dat de voedselbanken het niet meer aankunnen. Dat autorijden niet meer te betalen zal zijn, de zorg onbetaalbaar is enz enz. Dat wat in de bijbel staat aan rampen komt nu toch aardig aan het licht. Vroeger dacht ik dat we nog een toekomst hadden en dat we het wel zouden redden, maar dat geloof ik al heel lang niet meer."
"Ik denk persoonlijk dat Nederland niet zal veranderen in een controlestaat. Ik zou ‘t óók écht niet willen: zo’n sociaal kredietsysteem! Hoewel het voor sommigen (die het absoluut niet nauw nemen met de wet, als je begrijpt wat ik bedoel!) wellicht niet verkeerd zou zijn!"
"Zolang er een democratische regime is in ons land, zal het niet zo snel gebeuren. Maar liever geen sociaal krediet systeem natuurlijk."
"Ik hoop op een kritisch parlement waardoor dat niet gaat gebeuren. Ik vind dat de politie te weinig middelen heeft om dieven op te sporen. Overigens zegt de wet dat je iemand mag pas oppakken als er een verdenking is. De grondwet geeft ons wel de vrijheid. En de Europese wetgeving ook."
"Ja het gaat absoluut die kant op en nee ik zou het absoluut niet willen. Het ziet ernaar uit dat er een nieuwe digitale euro komt genaamd cbd. Dit geld is volledig en per persoon programmeerbaar, zo kan dit geld dus misbruikt worden voor een totalitair systeem om mensen in de pas te laten lopen. Dit geld wordt gekoppeld aan je digitale id en dan krijg je net als in China punten aftrek als je iets doet dat niet mag en straf als je punten te laag zijn. Hiermee verkrijgt de overheid of de centrale bank of de macht daar achter alle controle. Dan kunnen zij bepalen wat wenselijk is of niet en als je bijvoorbeeld demonstreert tegen beleid wordt dat afgestraft door je geld te blokkeren."
"Ik hoop dat wij als Nederlanders (van alle kleur en herkomst) dat niet gaan pikken. Revolutie! Ik ben eventueel wel voor een beloningssysteem. In elke volwassene zit nog altijd een kind. Belonen werkt beter dan straffen. Dus korting op vakantie en leuke uitjes, witgoed enz. Ivm het milieu liever niet op vliegen."
"Ach, wat een onzin. China (en Rusland) zijn het autoritaire deel van de wereld. De cultuur is daar veel collectivistischer dan hier: de samenleving is belangrijker dan het individu. Het westen heeft een cultuur waarin juist het individu centraal staat. Zo’n controlestaat komt er daarom niet."
Praat mee
Denk jij dat Nederland straks China achterna gaat en een controlestaat wordt?
