Dilemma's
Hoe burgemeesters en journalisten worstelen met de oorlog tussen Israël en Hamas
1 februari 2024 · 14:00
Update: 2 februari 2024 · 08:55
In gesprek met
Femke Halsema
Burgemeester van Amsterdam
"Ik had het pijnlijk gevonden als je wel de Franse vlag hijst na de aanslag in de Bataclan en niet na zo’n grote aanslag in Israël."
Ahmed Aboutaleb
Burgemeester van Rotterdam
"We hangen geen vlag halfstok als het leidt tot verdeeldheid in de stad."
Jan van Zanen
Burgemeester van Den Haag
"Er moet bij demonstraties heel wat gebeuren voordat ik zeg: nu is het genoeg."
Sharon Dijksma
Burgemeester van Utrecht
"Er zit een soort sfeer in onze samenleving dat je met een druk op de knop maar dingen kan verbieden."
Pieter Klok
Hoofdredacteur van De Volkskrant
"We hebben hogere verwachtingen van Israël dan van andere landen in de regio."
Willem Nijkerk
Officier van justitie
"Of een uitspraak strafbaar is, zal altijd afhangen van wie het zegt, bij welke gelegenheid en hoe openbaar de uitspraak is."
In het kort
De oorlog tussen Israël en Hamas doet ook in Nederland de gemoederen hoog oplopen. Uit de praktijk blijkt dat Nederlanders voor of tegen zijn, daartussen lijkt weinig ruimte voor andere meningen. Ook burgemeesters en journalisten worstelen hiermee. Hoe nemen zij hun verantwoordelijkheid?
Wat denk jij?
Merk jij op straat iets van de oorlog tussen Israël en Hamas?
Dit is de situatie
Ook in Nederland is het onrustig
De oorlog tussen Israël en Hamas zorgt voor onrust in ons land. De gemoederen lopen soms hoog op. Dat brengt allerlei uitdagingen en vraagstukken met zich mee. Wat mag je bijvoorbeeld wel of niet zeggen? Hoe ver mag een demonstratie gaan? Hoe houd je mensen in verbinding? Hoe verifieer je feiten?
Afgelopen weekend werd ook in het onderwijs een uitdaging zichtbaar:
Hogeschool Utrecht in opspraak na uitstellen Holocaust-lessen
Na 7/10: Antisemitisme in Nederland
In de tweedelige documentairereeks ‘Na 7/10’ (EO/Joodse Omroep) gaat voormalig politicus en huisarts Rob Oudkerk, zelf van joodse afkomst, langs bij verschillende mensen die vanuit hun rol een verantwoordelijkheid hebben. Hoe nemen zij die? En hoe komen keuzes daarin tot stand?
Zo krijgen openbaar bestuurders te maken met concrete uitdagingen. Denk bijvoorbeeld aan het hijsen van de Israëlische vlag, vlak na de aanval. Doe je dat wel of niet? Met het hijsen van de Israëlische vlag toonden burgemeesters zich solidair met het joodse volk, terwijl het tegelijk veel gekwetste gevoelens opriep bij Nederlanders van Palestijnse origine.
Ook pro-Palestijnse demonstraties gaan er soms heftig aan toe. Dat levert spannende vraagstukken op: hoe zwaar weegt bijvoorbeeld de individuele vrijheid om iets te roepen, terwijl je tegelijk graag de boel bij elkaar wilt houden?
Dit is de discussie
Wel of geen vlag hijsen?
Femke Halsema, burgemeester van Amsterdam, koos ervoor om de Israëlische vlag te hijsen, ook al riep dit veel gekwetste gevoelens op bij Palestijnse Amsterdammers en Amsterdamse moslims. Dit was een moeilijk besluit, en toch zou ze het zo weer doen, vertelt ze.
"We hebben toch de vlag gehesen, omdat ik vond dat we solidariteit moesten betuigen met de joodse Amsterdammers en joodse bevolking in Israël. Het was ook een lastig besluit, omdat veel mensen het hebben opgevat als steun aan de Israëlische regering. Ik zou het zo weer doen. Ik had het pijnlijk gevonden als je wel de Franse vlag hijst na de aanslag in de Bataclan en je het niet doet als er zo’n grote aanslag wordt gepleegd in Israël waarbij ook veel inwoners in de eigen stad direct of indirect slachtoffer zijn geworden."
De Rotterdamse burgemeester Ahmed Aboutaleb maakte daar een andere afweging in: daar werd geen vlag gehesen na 7 oktober. Volgens lokaal beleid wordt er geen vlag gehesen als de situatie zich voordoet in een conflictgebied, vertelt hij.
"Ik respecteer ieders keuze. Zelf heb ik de vlag niet gehesen. De Israëlische vlag is al eens eerder halfstok gehangen, wat de gemeenteraad niet waardeerde. Ik heb toen een protocol opgesteld waarin staat dat we geen vlaggen halfstok hangen als er sprake van een conflictgebied. Bij Armenië en Azerbeidzjan doen we het ook niet. Ten tweede hangen we ook geen vlaggen halfstok als het leidt tot verdeeldheid in de stad. Bijna alle burgemeesters hebben gehandeld zoals ik heb. Het valt me op dat ik wel ondervraagd word en 330 andere burgemeesters niet. Dat zegt iets over het selectief benaderen van Rotterdam in de media, omdat daar een moslimburgemeester zit."
Verhitte discussies
Ook vinden er regelmatig betogingen plaats sinds de oorlog tussen Israël en Hamas is losgebarsten. Deze gaan er soms heftig aan toe. Zo leidt de leus ‘From the river to the sea, Palestine will be free’ ook in ons land tot veel onrust. Eerder sprak een Tweede Kamermeerderheid al uit dat dit een oproep is tot geweld.
Volgens de Grondwet heeft iedereen het recht om te demonstreren. Burgemeesters hebben vanuit hun verantwoordelijkheid voor de openbare orde de bevoegdheid om demonstraties te beperken of zelfs te verbieden.
Toch zal Jan van Zanen, burgemeester van Den Haag, een demonstratie niet snel stilleggen, vertelt hij.
"Mijn hoogste doel is om ervoor te zorgen dat ik mensen aan tafel uitnodig in tijden van crisis. En dat ze komen. Omdat ik niet meteen van de andere kant ben. We hebben hier veel pijnlijke en ingewikkelde demonstraties, de brandhaarden in de wereld demonstreren hier ook. Maar er moet heel wat gebeuren voordat ik zeg dat het genoeg is. Het is namelijk bij wet verboden dat ik iets over de inhoud zeg. Ik moet koel blijven en ik moet iedereen bedienen. Zo simpel is het. Er is maar één die uitspraken mag verbieden en dat is het Openbaar Ministerie."
Ook Sharon Dijksma, burgemeester van Utrecht, worstelt met haar mogelijkheden als burgemeester als de gemoederen hoog oplopen. Daarbij merkt ze dat er veel meer van haar verwacht wordt dan ze daadwerkelijk kan doen.
"Het is soms heel lastig omdat de samenleving van – met name mij als burgemeester - verwacht dat ik het shockeren begrens en dat kan ik soms niet. Ons rechtssysteem zit nou eenmaal zo in elkaar dat er veel ruimte is. In een tijd van toenemende polarisatie is dat lastig. Als burgemeesters staan we middenin de hitte van de samenleving, maar soms wel met een heel beperkte positie als het gaat om doorzettingsmacht. Er zit een soort sfeer in onze samenleving dat jij met een druk op de knop maar dingen kan verbieden en dat je wegkijkt als je dat niet doet. Maar dat is helemaal niet zo."
Feiten en fictie
De oorlog maakt ook berichtgeving ingewikkeld. Nieuwsmedia worstelen hiermee. Feiten kunnen bijvoorbeeld niet snel geverifieerd worden, omdat internationale journalisten Gaza niet in kunnen.
Zo vond er op dinsdagavond 17 oktober een raketaanslag plaats op een ziekenhuis in Gaza-stad. Volgens de autoriteiten van Hamas was er sprake van een Israëlische luchtaanval met 500 doden tot gevolg. Dit werd al snel door verschillende nieuwsmedia als een feit overgenomen, maar was niet te verifiëren.
Vanaf begin af aan vond Volkskrant-hoofdredacteur Pieter Klok de berichtgeving complex, vertelt hij.
"We wilden de ene gebeurtenis recht doen en tegelijkertijd was er alweer een ander drama aan het beginnen. Idealiter hadden we langer stilgestaan bij wat er in de kibboetsen was gebeurd. Maar we moesten vanaf het begin meteen ook naar de andere kant kijken. De krant is beperkt in omvang, dus je moet het verdelen. De empathie van de lezer is beperkt en die kan niet empathisch zijn met elk probleem over de hele wereld. Als je een krant maakt, houd je je continu bezig met de vraag: waar wil ik dat de empathie van de lezer vandaag heengaat?"
In dit conflict valt op dat het vrij zwart-wit is, ziet ook Klok. Iemands hart ligt bij de Palestijnen of in de eerste plaats bij Israël:
"Er wordt vaak gezegd dat Israël met een dubbele standaard wordt beoordeeld. Dat we milder zijn als het land iets vreselijks doet, dan wanne een ander regime iets vreselijks doet. Maar je kunt net zo goed betogen dat er ook andersom een dubbele standaard is. Dat we strenger zijn voor Israël dan voor Assad of andere machthebbers in de regio. We hebben hoge verwachtingen van Israël."
Daarbij is het moeilijk om betrouwbare, goede informatie in te winnen, legt Klok uit.
"In Gaza kunnen we niks verifiëren, dus je bent veel afhankelijker dan je lief is van communicatie van hulporganisaties. Die hebben toch altijd een belang, hoe je het ook wendt of keert. Ook het bestuur in Gaza heeft een belang. Op de grond kunnen we er ons werk niet doen, dat is heel erg onbevredigend."
Over de grens
Burgemeesters geven aan weinig mogelijkheden te hebben om in te grijpen bij haatzaaiende uitingen. Waar ligt eigenlijk de grens en past die nog bij de wereld van nu?
Volgens de wet mag je ver gaan in kritiek op Israël, legt Willem Nijkerk, officier van justitie, uit. “Sommige vergelijkingen doen veel pijn bij joodse mensen, maar worden gezien als kritiek op de staat Israël en niet op joden.”
"Van zichzelf hoeft polarisatie helemaal niet slecht te zijn. Het helpt ons ook om te zien waar bijvoorbeeld grenzen liggen en om een standpunt in te nemen over ingewikkelde kwesties. Het wordt ingewikkeld en strafbaar op het moment dat de grens wordt overgaan en dat er hele groepen mensen worden weggezet, beledigd of uitgesloten. Dan is er een taak voor het OM, voor mij als officier van justitie, om te zeggen: tot hier en niet verder. En dat is een constant proces van wegen, uitspraken erbij betrekken en het er met elkaar over hebben."
Daarbij is het belangrijk om altijd naar de context van uitspraken te kijken, zegt Nijkerk.
"Het zal altijd afhangen van wie het zegt, bij welke gelegenheid en hoe openbaar de uitspraak is. Wordt het tijdens een familiediner thuis gezegd of op een podium op de Dam? Daar moeten we allemaal naar kijken."
Dit is de uitzending
Na 7/10, antisemitisme in Nederland
Wil je de tweedelige documentaire terugkijken? Dat kan op NPO Start.
Wat denk jij?
Wat denk jij?
