KABOEM
Carbidschieten: veilig en vrolijk of te luid en gevaarlijk?
7 december 2023 · 12:17
Update: 18 december 2023 · 15:23
In gesprek met
Jonn van Zuthem
Schrijver boek 'Mut Kunn'n' en fan van carbidschieten (Kampen)
“Als je het niet leuk vindt is het overleven of de stad verlaten.”
Imre Gol
Carbid Academy en fan van Carbidschieten (Ruinerwold)
"Ik leer kinderen hoe ze op de juiste manier met carbid moeten omgaan."
Sander de Rouwe
Burgemeester van Kampen
"Ik zou zeggen, Den Haag, bemoei je er niet mee.”
Johan Ekkel
Politiechef in Kampen
"Er zijn er die gewoon doof zijn geworden."
In het kort
We kunnen bijna beginnen met aftellen... Nog minder dan een maand, en dan is het alweer oud en nieuw. Kaboem hier, een lichtspektakel daar: veel Nederlanders houden van knallen tijdens de jaarwisseling. Een van deze knallende tradities is het carbidschieten. Maar is dat wel zo'n goed idee?
Wat denk jij?
Is carbidschieten veilig en vrolijk of te luid en gevaarlijk?
Dit is de situatie
Hoe werkt carbidschieten?
Iemand uit de buurt, of misschien wel jijzelf, houdt een vuurtje bij een melkfles en 3... 2... 1... BOEM, de deksel of een bal vliegt weg. Maar hoe werkt carbidschieten eigenlijk?
Wat er gebeurt is dat je het acetyleengas dat vrijkomt wanneer carbid in contact komt met water laat exploderen. Daardoor neemt de druk in de melkbus toe, en bezwijken de zwakste delen, die met een knal wegschieten. Dat klinkt ingewikkeld, maar komt eigenlijk neer op dit: carbid in de melkbus, water erbij waardoor er gas ontstaat, bal of deksel erop, vuur bij het gaatje aan de onderkant van de melkbus houden, het gas ontploft en daar gaat de bal of deksel.
Waar komt carbidschieten vandaan?
Vanaf het begin van de twintigste eeuw schiet men met carbid, meldt Historiek. Jongeren deden dat toen als een vorm van 'burgerlijke ongehoorzaamheid' – een beetje rebels dus. De absolute oorsprong van het carbidschieten is enigszins onduidelijk. Een mogelijkheid is dat het uit de Germaanse tijd stamt. Hoewel carbid toen nog niet bestond, gingen hun midwinterfeesten ook gepaard met vuur en knallen.
Een andere mogelijke verklaring is dat oud en nieuw altijd een periode is geweest van vuur, geweld, agressie en afrekening. Dit meldt Jonn van Zuthem, schrijver van het boek 'Mut Kunn'n' over carbidschieten. De kerk probeerde destijds dit in te kapselen. Het begint met kerstmis, een vredig feest, en eindigt met Driekoningen. De periode daartussen, rond oud en nieuw, is altijd een werelds feest gebleven.
Verbieden?
De één vindt carbidschieten geweldig en heeft er goede herinneringen aan, de ander is er volledig op tegen. Het is al een tijdje een vraag die speelt in de maatschappij: moeten we carbidschieten misschien verbieden? Of het mag is aan de gemeente, maar de meeste gemeenten geven aan dat het zonder vergunning alleen mag van 31 december 2023 van 10:00 uur tot 1 januari 2024 02:00, buiten de bebouwde kom.
Maar volgens sommige mensen zou het helemaal niet legaal moeten zijn. De grootste reden die ze daarvoor noemen is dat het gevaarlijk is. Volgens Medisch Contact kan dat zeker zo zijn als het niet goed wordt gedaan. Zij schrijven dat bij een knal die je hoort bij carbidschieten, die ongeveer tot 120 dB (A) komt, je blijvende gehoorbeschadiging kan oplopen. Ook zeggen zij dat als de melkbus ontploft, er scherven of splinters in je ogen kunnen komen, of ergens anders in het lichaam. Zeker als er te veel carbid wordt gebruikt, dan "wordt de melkbus een bom". Als de gebruiker dus onervaren is en niet goed weet wat hij of zij moet doen, dan is het risico vele malen groter dan als er iemand bij is die weet hoe je het veilig kan doen.
Hoe kun je veilig carbidschieten?
- Het veroorzaakt natuurlijk een harde knal. Zorg dus voor je oren en die van de mensen om je heen en draag oorbeschermers.
- Het is belangrijk dat je geen beschadigde melkbus hebt, met roestplekken of dergelijke. Dan kan het zijn dat de bus de ontploffing niet kan houden en openbarst.
- De deksel of de bal gaat hard en ver. Hoe ver, dat kun je niet voorspellen. Zorg er dus voor dat niets en niemand geraakt kan worden. Je kunt ook een doek aan de deksel bevestigen of de deksel met een lang touw vastmaken aan de melkbus, zodat hij niet te ver kan vliegen. Een bal is sowieso veiliger dan een deksel.
- Het gas dat wordt gecreëerd is ontzettend licht ontvlambaar, en elk vonkje kan het laten ontploffen. Zelfs het erop slaan van de deksel met een ijzeren of stalen hamer kan het laten afgaan. Wees dus voorzichtig.
- De bus moet stabiel liggen. Je kunt de bus bijvoorbeeld in een pallet bouwen, hem deels ingraven, of op een autoband leggen. Zelf de bus vasthouden of erop zitten is niet altijd genoeg, omdat er een krachtige terugslag kan komen.
- Luister naar de gemeente, zo voorkom je overlast. Zij geven vaak aan wanneer en waar je carbid mag schieten.
Dit is de discussie
Is carbiedschieten wel een goed idee?
Veel mensen hebben er goede herinneringen aan, maar je moet ervan houden. En gevaren zijn er zeker. Is het een mooie traditie, of juist te gevaarlijk? En hoe kunnen we het zo veilig mogelijk doen?
Jonn van Zuthem komt uit Kampen, en daar is het carbidschieten erg groot. De Kampenaren schieten echt in de meest pure, ruwe vorm. En dat gaat hard. Dat is dus nog met de kont op de bus, en met de stalen deksel van de melkbus. Van Zuthem heeft er een boek over geschreven, genaamd 'Mut kunn’n'. Hij houdt er dus van. Maar niet iedereen is een fan van carbidschieten. Er zijn veel klachten over. Dat gaat vooral over de harde knallen. Ook Van Zuthem kwam dat vaak tegen. Zeker vroeger waren mensen hier erg uitgesproken over. In Kampen waren er decennia geleden veel rellen en vechtpartijen rondom de traditie. Nog steeds zijn er mensen die ertegen zijn, maar tegenwoordig is het vrediger en milder, en de meeste mensen zijn er minder stellig in.
“Enerzijds zegt men: ‘Daar begint die ellende weer,’ en dan vraag ik ze of ze het willen afschaffen, en dan zeggen ze: ‘Nee, ben je gek.’”
Of mensen het nou leuk vinden of niet, het hoort bij Kampen, zegt van Zuthem.
“Als je het niet leuk vindt is het is overleven of de stad verlaten.”
Zelfs de burgemeester van Kampen is zeer te spreken over het carbidschieten, en vertelt RTV Oost dat hij het voor geen goud zou willen missen.
“Ik vind het een hele mooie erkenning dat het hier in Kampen de titel heeft gekregen van immaterieel erfgoed voor de manier waarop we hier in Kampen al bijna 100 jaar melkbusschieten. Het is op een hele vreugdevolle manier een grote sociale activiteit waar heel veel inwoners van genieten. En ik zou zeggen, Den Haag, bemoei je er niet mee.”
Net als van Zuthem houdt ook Imre Gol uit Ruinerwold van carbidschieten. Daar schieten ze niet op dezelfde manier als in Kampen. Ze kiezen daar voor een bal, voor de veiligheid. Ook al is de techniek anders, het gevoel dat ze erbij krijgen is hetzelfde. Wat is volgens hem nou zo mooi aan de traditie?
“Het is een samenkomen van iedereen uit het dorp. Van jong tot oud. En daarmee sluiten wij het oude jaar af. De saamhorigheid en de juiste knallen vormen, denk ik, de juiste sfeer.”
Maar Gol ziet ook de andere kant. Om de traditie mooi te houden moet het wel veilig gebeuren. Imre weet als geen ander hoe belangrijk dat is. Bij hem is het namelijk een keer misgegaan. Daarom leert hij kinderen op basisscholen hoe carbidschieten veilig gaat.
“Ook kinderen zijn er tot in staat om er 110 decibel doorheen te jagen. Jongens en meiden van 10, 11, 12 jaar worden dan uitgenodigd, en dan geef ik even een lesje over carbid. Eerst theorie. Dan geef ik aan wat de risico's ervan zijn. En dan gaan we de praktijk in. Ik probeer ze toch op een juiste manier te leren hoe ze met carbid moeten omgaan.”
Want het gaat zeker niet altijd goed. Dat vertelt Johan Ekkel in Op1. Hij is politiechef in Kampen, waar ze het dus doen met de bal; een manier die voor veel mensen veel onveiliger lijkt dan met een deksel. Maar is dat ook zo?
“Kijk, steek je het aan met je handen bij de steekvlam, dan krijg je brandwonden aan de handen. En niet elke Kampenaar draagt gehoorbescherming. Er zijn er die gewoon doof zijn geworden, bij wijze van spreken. Dus er valt echt wel wat voor die methode te zeggen. Welke veiliger of onveiliger is cijfermatig wat lastig te zien, maar als je de verschillen ziet, kun je natuurlijk invullen dat de ene wel wat veiliger is dan de ander."
Wat denk jij?
Heb jij wel eens meegedaan met carbidschieten?
Dit is het debat
Wil je het hele gesprek tussen Ekkel en Gol bekijken? Dat kan hier!
Of ben benieuwd naar wat er wordt gezegd over carbidschieten in Op1? Bekijk hier de uitzending!
