Is Amerika met Donald Trump als president, nog wel een democratie of gaat het meer richting een dictatuur?. — © ANP

Staat de Amerikaanse democratie op het spel? 'Soort dictatuur'

vandaag · 14:07| Leestijd:4 min

Update: vandaag · 14:36

Geschreven doorMarinka Wagemans

In dit artikel aan het woord

Frans VerhagenAmerikadeskundige

"Ik aarzel eigenlijk niet om Amerika op dit moment een soort dictatuur te noemen."

Marijn KrukJournalist en schrijver

"Ik vind dat er te snel over het einde van de Amerikaanse democratie wordt gesproken."

In het kort

De Verenigde Staten is geen echte democratie meer, schrijven drie belangrijke politicologen van Harvard in de New York Times. Volgens hen zijn mensen bang om kritiek te geven op Trump of zijn regering. Ook media en andere organisaties houden zich soms in, omdat ze bang zijn voor problemen. Grote woorden, maar hoe serieus moeten we dat nemen?

Samenvatting van DIT artikel

Volgens drie politicologen van Harvard zijn de Verenigde Staten geen volwaardige democratie meer, omdat het voeren van oppositie tegen Trump risico’s met zich meebrengt. Burgers, journalisten en politici zouden zich vaker inhouden uit angst voor represailles. Amerikadeskundige Frans Verhagen noemt het land "een soort dictatuur" en wijst erop dat het Congres zijn controlerende rol niet meer vervult. Journalist Marijn Kruk is iets voorzichtiger: volgens hem is de democratie in de VS onder druk komen te staan, maar nog niet verdwenen. Hij ziet de situatie vooral als een waarschuwing en een oproep tot actie.

Wat denk jij?

Maak jij je zorgen over de staat van de democratie in de Verenigde Staten?

Nee

Dit is de situatie

Van democratie naar autocratie?

"Als burgers twee keer moeten nadenken voordat ze de regering bekritiseren of zich daartegen verzetten, uit angst voor vergelding, dan kun je niet meer spreken van een volwaardige democratie. Volgens die maatstaf is de Verenigde Staten over de grens naar competitief autoritarisme heen", schrijven Steven Levitsky, Lucan Way and Daniel Ziblatt. Zij zijn politicologen die onderzoeken hoe democraties eindigen.

De onderzoekers geven voorbeelden van hoe de regering-Trump overheidsinstanties heeft ingezet tegen critici. Zo zijn er onderzoeken gestart naar personen die zich uitspraken tegen de president, en zijn mediaorganisaties onder druk gezet. Ook universiteiten en bedrijven die als kritisch worden gezien, kregen te maken met sancties of dreigingen daarvan.

Deze acties hebben geleid tot een klimaat van angst, stellen zij. Burgers, journalisten en politici denken twee keer na voordat ze zich uitspreken. Zelfcensuur neemt toe, en instellingen die normaal gesproken de macht controleren, trekken zich terug. Volgens de politicologen is dit een duidelijk teken dat de democratie in gevaar is.

Dit is de discussie

Zijn de Verenigde Staten nog een volwaardige democratie?

Is de democratie inderdaad in gevaar?

Amerikadeskundige Frans Verhagen geeft aan dat de Verenigde Staten grondwettelijk nog een democratie zijn. Maar:

Frans Verhagen

Amerikadeskundige

"Waar deze auteurs voor waarschuwen is dat er een drift is in de richting van autoritair leiderschap. Als we zien wat er gebeurt, de manier waarop Trump mensen, media en advocatenbureaus onder druk zet, dat hij mensen die tegen hem zijn vervolgt. (...) Trump is de hele overheid aan het oprollen. Hij doet precies wat hij wil, straft iedereen die niet doet wat hij wil en omringt zich met ja-knikkers. Ik aarzel eigenlijk niet om het op dit moment een soort dictatuur te noemen, die pas gecontroleerd gaat worden als bij de volgende verkiezingen zal blijken dat de kiezers hiertegen opstand komen."

Verhagen wijst op de situatie rondom de Turkse student Rumeysa Ozturk. Zij werd opgepakt en met uitzetting bedreigd nadat ze meeschreef aan een artikel in de universiteitskrant Tufts Daily. Ze was kritisch op de manier waarop de universiteit met het protest tegen de Israëlische oorlog in Gaza omging.

Hij vervolgt:

"Het grootste probleem is dat het Congres, de controlerende macht van de uitvoerende macht, zijn taak niet meer vervult. De Republikeinen in het Congres laten Trump zijn gang gaan, omdat ze bang zijn voor de man. Daar wordt de democratie echt bedreigd. Als de uitvoerende macht geen controle meer heeft, is die democratie aan het glijden. Als zijn eigen partij al bang is om de mond open te doen om Trumps beleid te kritiseren, heb je gewoon een dictatoriaal regime."

Waaruit blijkt dat het Amerikaanse Congres de controlerende macht niet meer vervult?

1. Impeachment-procedures

In 2019 en 2021 werd Trump twee keer aangeklaagd (impeachment), onder meer vanwege het onder druk zetten van Oekraïne en zijn rol in de bestorming van het Capitool op 6 januari 2021.
In beide gevallen stemde de meerderheid van de Republikeinse senatoren tegen veroordeling, ondanks sterke aanwijzingen van machtsmisbruik. Velen gaven toe dat ze overtuigd waren van wangedrag, maar vreesden voor hun politieke carrière of voor dreiging van Trumps aanhangers.

2. Angst voor represailles

In de Axios- en New York Times-artikelen wordt beschreven dat Republikeinse senatoren fysiek zijn bedreigd, onder andere tijdens de hoorzittingen in 2025.
Senator Lisa Murkowski zei publiekelijk: "We zijn allemaal bang. Retaliatie is real." Daarmee gaf ze aan dat haar collega's terughoudend zijn om Trump te bekritiseren uit angst voor gevolgen.

3. Belemmering van toezichthoudende instanties

Onder Trump werden pogingen van congresleden om informatie op te vragen of ministers te ondervragen vaak tegengewerkt.
Daarnaast politiseerde Trump de controle-instanties, zoals het ministerie van Justitie, om tegenstanders te intimideren (bijv. de strafrechtelijke onderzoeken naar Letitia James en democratische donoren).

4. Zelfcensuur bij Republikeinen

Steeds minder Republikeinse leiders spreken zich publiekelijk uit tegen Trump, zelfs als zij het inhoudelijk met hem oneens zijn.
Dit versterkt het beeld dat het checks and balances-systeem (waarbij het Congres de uitvoerende macht hoort te controleren) niet meer goed functioneert.

"Het is niet voor niets dat de regering Trump dol is op Turkije, India en Hongarije. Dat zijn regimes die zij als een soort voorbeeld nemen en je ziet precies hetzelfde gebeuren. In die landen worden cultuuroorlogen gevoerd. Mensen worden geïntimideerd. De democratie wordt uitgehold, van binnenuit. Democratie is meer dan alleen maar een grondwettelijk systeem. Het is ook een manier van denken en met elkaar omgaan."

Marijn Kruk is schrijver van het boek Opstand: De populistische revolte en de strijd om de ziel van het Westen. Volgens hem is er in de VS zeker nog een democratie, maar:

Marijn Kruk

Schrijver en journalist

"Dit is eigenlijk een stresstest voor de democratie. Ze zeggen eigenlijk: we zijn op het punt gekomen dat oppositie voeren iets kost. (...) Dus kan je je afvragen: in wat voor veld van die democratie zijn we terechtgekomen? (...) De democratie in Amerika staat onder druk. We zien ook een erkenning van het feit dat een liberale democratie niet iets permanents is. Het is nooit een gegeven, het is altijd iets waar we voor moeten vechten. En ik zie het stuk van die auteurs van Harvard als een oproep daartoe. Het is een soort mobilisatie."

Maar ‘een soort dictatuur’, zoals Verhagen het noemt?

"Dat vind ik toch wel hele grote woorden. Ik ben het op zich helemaal eens met Frans over het Congres dat zijn rol niet vervult. Maar als je kijkt naar de publieke opinie, is er wel een belangrijke kentering geweest. Daar zie je dat de populariteit van Trump echt dramatisch is gedaald. De Amerikaanse burgers zijn helemaal niet blij met de chaos en eigenlijk ook niet met dat klimaat van intimidatie. Daar kijkt het Congres ook naar. Er komt echt wel een punt dat hun angst voor de publieke opinie groter wordt dan voor Trump. En dan heb je een nieuwe dynamiek."

"We zitten nu 3 of 4 maanden in Trump II. Ik vind wel dat er al te snel over het einde van de Amerikaanse democratie wordt gesproken. Ik denk dat het heel terecht is om je zorgen te maken, maar ik denk ook niet dat we in een soort verlammende modus moeten schieten."