De signalen van seksuele uitbuiting: 'Ga af op je on­der­buik­ge­voel'

Julie Willems is zorgcoördinator bij het Expertisecentrum mensenhandel en (jeugd) prostitutie Lumens (EMP), regio Zuid- Nederland. Zij richt zich samen met een team specifiek op slachtoffers van seksuele uitbuiting, een van de vormen van mensenhandel. “We staan slachtoffers bij die via via bij ons komen of door ons outreach- of veldwerk.”

Dit EMP-team is geregeld te vinden op vliegveld Eindhoven. Hier komen bijvoorbeeld veel Oost-Europese slachtoffers van mensenhandelaren het land binnen. “Maar ook online doen we 'veldwerk', op chat- en sekssites bijvoorbeeld. Het is eigenlijk tweeledig: wij gaan actief op zoek naar slachtoffers, maar maken ook professionals, zoals de marechaussee op het vliegveld, alert op de signalen zodat zij ons weer kunnen inschakelen als dat nodig is. Binnenkort geef ik weer voorlichting op een bijeenkomst voor hotelmanagers. Hoe herken je prostitutie in je hotel?”

Julie Willems

Zorgcoördinator Expertisecentrum Mensenhandel en (jeugd)prostitutie, Lumens

"Er wordt gewoon geronseld bij de poorten van AZC's."

Voor seksuele uitbuiting geldt net als voor de andere vormen van mensenhandel dat het van levensbelang kan zijn om op tijd de signalen te herkennen. Maar het EMP is ook reëel: “De kans is best wel klein, dat je een slachtoffer op tijd op het juiste moment aantreft, bijvoorbeeld nog op het vliegveld. Dat gebeurt echt heel weinig, moet ik zeggen. Ik ben daar vooral om contact te leggen en zichtbaar te zijn voor andere mensen die daar werken.”  

Verstrikt in seksuele uitbuiting

Zo zijn er meer sectoren waar het EMP de professionals toerust. “AZC’s bijvoorbeeld. Daar hebben we veel contact mee. Mensen die daar binnenkomen zijn soms onderweg naar Nederland al slachtoffer geworden, maar ook hier blijven ze kwetsbaar. We krijgen vaak te horen dat er aan de poorten van AZC’s mensen worden geronseld. Dat gebeurt gewoon.” En zo kan Willems nog wel even doorgaan: “De jeugdzorg en speciaal onderwijs. Ja, eigenlijk alle takken waar kwetsbare mensen zitten waar misbruik van gemaakt kan worden.”

Ook de reguliere scholen zijn plaatsen waar slachtoffers van mensenhandel, en dus ook seksuele uitbuiting, kunnen rondlopen. In het programma Dit is de Kwestie komen twee vrouwen aan het woord die als scholier verstrikt raakten in seksuele uitbuiting.  

Zachte signalen

De vraag is dan ook; Wat zijn de signalen dat iemand in jouw omgeving, wellicht slachtoffer is en wat kan je dan doen?  “Het is in eerste instantie meestal je onderbuik. Iemand is aan het veranderen. En dat kan natuurlijk echt op verschillende manieren; dat iemand angstig is, of dat iemand agressief wordt, terwijl diegene het voorheen niet was. Dat iemand vaak moe is. Ook op school, als we het over jongeren hebben. Teruggetrokken gedrag, moeilijk in contact." Ze voegt daaraan toe: "Het begint vaak met het gevoel dat er iets niet pluis is. Die ‘zachte’ signalen waar je niet gelijk de vinger op kan leggen.” Ze licht toe: ““Dat zijn signalen die nog vrij vaag zijn. Maar waarvan je wel moet denken: wat speelt hier?"

Julie Willems

Zorgcoördinator Expertisecentrum Mensenhandel en (jeugd)prostitutie, Lumens

"Wij worden liever te veel gebeld dan te weinig"

Bij jongeren en scholieren is het best wel moeilijk om die signalen op te vangen. Elke jongere spijbelt bijvoorbeeld wel eens, ook als er niks aan de hand is. "Maar wij hameren toch altijd op: blijf signaleren, blijf doorvragen en ga het contact aan. Ga er niet te snel vanuit dat er niets aan de hand is. Dat iemand even niet zo lekker in zijn of haar vel zit.”

• Daniela (16) zat gedwongen in de prostitutie: 'Op school werd ik niet gemist'

  Daniela (16) zat gedwongen in de prostitutie: 'Op school werd ik niet gemist'

Bij twijfel over uitbuiting

Julie Willems benadrukt nogmaals dat het volgen van je gevoel in dit geval de beste weg is. “Je mag afgaan op het onderbuikgevoel. En als je twijfelt over iemand in je omgeving kan je altijd bellen met CoMensha, dat is landelijke organisatie waar je informatie kunt krijgen en die je ook weer in contact kan brengen met een zorgcoördinator in je eigen regio. Je mag altijd bellen om te sparren of vragen te stellen. Veel mensen vinden dat spannend want ze zijn bang dat ze iets over iemand zeggen dat niet waar is. Maar het mag ook anoniem. En onthoud goed: wij worden liever te veel gebeld dan te weinig. En het liefst zo vroeg mogelijk, zodat we kunnen meedenken en samen kunnen uitpluizen, wat er speelt.”

Van loverboy naar online chantage

Naast de zachte signalen en onderbuikgevoelens zijn er ook de hardere signalen: “Heb je wel eens gezien dat iemand twee telefoons heeft? Er ’s nachts tussenuit piept? En met name voor docenten: wanneer spijbelt een leerling? Is dat altijd op dezelfde tijd of dezelfde dag? Raakt een leerling in paniek als hij of zij niet gelijk naar het toilet mag? Is het hoge nood of moet diegene reageren op een berichtje. Wordt de leerling altijd afgezet en opgehaald door dezelfde auto? Heeft diegene opeens veel merkkleding terwijl ze het niet breed hebben thuis? Dat zijn signalen waar je als school echt wel iets mee moet. Alleen: één signaal is geen signaal. Juist die opeenstapeling van signalen maakt iets verdacht.”

Julie Willems

Zorgcoördinator Expertisecentrum Mensenhandel en (jeugd)prostitutie, Lumens

"Iemand ligt gewoon boven op bed ligt te appen, maar niemand weet wat er zich allemaal op die telefoon afspeelt.”

Het verdrietige is wel dat het kwaad meestal al is geschied als de eerste signalen door de buitenwereld worden opgevangen. “Want het gebeurt tegenwoordig heel snel, online. Er gaan niet zoals vroeger maanden overheen voordat iemand in uitbuiting belandt. Het idee van de ouderwetse loverboy waarop iemand verliefd gemaakt wordt, cadeautjes krijgt enzovoort, dat gebeurt veel minder. Er wordt volop ingezet op kwetsbaarheden, bijvoorbeeld chantage met online naaktmateriaal, waarna ze binnen no time in de uitbuiting belanden. Juist als het om jongeren gaat, zien we veel online misbruik.”

En dat kan ook heel onopvallend doorgaan. Niemand komt met blauwe plekken of een blauw oog thuis. Iemand ligt gewoon boven op bed te appen, niemand weet wat er zich allemaal op die telefoon afspeelt.”

De truc van mensenhandelaren

Maar het gaat niet altijd zo geruisloos: “Soms komt er wel geweld aan te pas. We hebben ook meegemaakt dat een meisje met het vliegtuig binnenkomt, meteen in de auto in elkaar geslagen wordt en twee uur later achter het raam zit. Maar ook in dit soort gevallen is niet eens geweld nodig; iemand komt al in een vreemd land, kent de weg niet en is beloofd om in een hotel te kunnen werken. Dat blijkt vervolgens iets anders te zijn. En dan, ja, wat dan? Ze zijn als het ware gevangen. Soms wordt gedreigd de familie in het thuisland iets aan te doen. Veel fysiek geweld is er dan niet meer nodig om iemand 'aan het werk' te krijgen.”

Julie Willems

Zorgcoördinator Expertisecentrum Mensenhandel en (jeugd)prostitutie, Lumens

"Dat meisje bleef maar volhouden dat zij echt van hem hield."

Dreiging of chantage is ook precies de reden waarom slachtoffers zelf de weg niet durven te gaan naar de hulpverlener of de politie. Ze zijn bang en soms ook nog eens in een vreemd land. “Dat is natuurlijk de hele truc, zou ik bijna zeggen: je komt hier niet uit, er is niemand die jou helpt en als je hier uitstapt dan…. Dus is er wel hulp van buitenaf nodig om diegene weer hoop te geven zodat hij of zij eruit durft te stappen. Dus daarom blijft het zo belangrijk om proactief op zoek te gaan en voorlichting te geven zodat meer mensen de signalen leren te herkennen: de slachtoffers komen niet naar jou toe.”

Ongezonde relatie

Goed voor je mensbeeld is dit werk dus niet echt: “Nee, je komt er met dit werk wel achter dat er heel veel speelt waar de meeste mensen geen weet van hebben. Heel veel narigheid. En het draait bijna altijd om geld.”

Sommige zaken laten Willems als zorgcoördinator niet onberoerd. “Bijvoorbeeld een zaak van een slachtoffer van een klassieke loverboy. Dat meisje bleef volhouden dat zij toch echt van hem hield. Dat ze een relatie hadden en samen een toekomst zouden opbouwen, maar ondertussen spatte het misbruik er vanaf. Dat is een zaak die me altijd bijblijft, omdat zij zo vastzat in die relatie en van hem hield. Tegelijkertijd voelde zij zelf ook wel aan dat het niet klopte en dat ze het eigenlijk niet wilde. Ze moest bepaalde dingen doen, midden in de nacht opstaan en dan binnen drie minuten klaarstaan, anders werd hij boos. Dat is heel pittig, vooral om dan bij zo iemand de juiste woorden te vinden, om haar het inzicht geven dat dit ongezond is. Maar wel zonder dat ze gekrenkt wordt in haar verliefdheid zodat ze niet meer met je wil praten. Dan raak ik haar kwijt en ik wil juist een band opbouwen om te kunnen helpen.”

Meer weten?

Kijk Dit is de Kwestie

In Dit is de Kwestie (EO) gaat Rachel Rosier over dit onderwerp in gesprek met twee slachtoffers van seksuele uitbuiting. Bekijk de volledige uitzending zaterdag 20 december om 22.55u op NPO2.

Wil jij de aflevering liever streamen? Klik hier om de aflevering te bekijken via NPO Start.

Dit maakten we ook

• Daniela (16) zat gedwongen in de prostitutie: 'Op school werd ik niet gemist'

  Daniela (16) zat gedwongen in de prostitutie: 'Op school werd ik niet gemist'

• Schokkend dichtbij: honderden meisjes jaarlijks slachtoffer van seksuele uitbuiting

  Schokkend dichtbij: honderden meisjes jaarlijks slachtoffer van seksuele uitbuiting