Waarom mag Israël wél kernwapens hebben van Amerika en Iran niet? 'Van vrienden tolereer je meer dan van vijanden'

Israël valt Iran aan

Op 13 juni 2025 voerde Israël een grootschalige aanval uit op Iraanse doelen. Het doel was om Iraanse kerninstallaties, wetenschappers en militaire leiders uit te schakelen, zodat Iran geen atoombom kan bouwen en geen aanval op Israël kan voorbereiden. Volgens Israël was het een noodzakelijke actie om te voorkomen dat Iran kernwapens maakt. Israël benadrukte dat het om een preventieve aanval ging, ondersteund door diplomatie, en dat de Verenigde Staten daarmee akkoord gingen.

Iran reageerde direct na de aanval met raketten en drones richting Israël. Sindsdien vallen de twee landen elkaar dagelijks aan met raketten en zijn er al honderden doden en slachtoffers gevallen en de spanningen in het Midden-Oosten lopen hoog op. 

Premier Netanyahu verklaarde tijdens een persconferentie waarom Israël de nucleaire ambities van Iran wil dwarsbomen: "Wij zullen niet toestaan ​​dat het gevaarlijkste regime ter wereld het gevaarlijkste wapen ter wereld in handen krijgt." Ook Amerika wil niet dat Iran een nucleaire bom ontwikkelt.

Waarom mag Iran geen kernwapens hebben van Amerika, maar Israël wel?

Is het niet vreemd dat Iran aangevallen wordt omdat ze kernwapens aan het ontwikkelen zijn, als je bedenkt dat de VS en Israël ze zelf wél hebben? Waarom accepteert de internationale gemeenschap dit van het ene land wel en van het andere niet?

Niet ieder land mag zomaar een kernwapen ontwikkelen. Dat is vastgesteld in het non-proliferatieverdrag, dat eind jaren zestig werd gesloten. Hierin staat dat er maar vijf landen op de wereld een kernwapenprogramma mogen hebben: de Verenigde Staten, het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk, Rusland en China. Andere landen mogen dat niet, maar krijgen in ruil toegang tot het vreedzaam gebruiken van kernenergie, zoals voor elektriciteit.

Het verdrag is door 190 landen getekend, alleen India, Israël, Pakistan, Noord-Korea en Zuid-Sudan hebben dat niet gedaan. Die landen, behalve Zuid-Sudan, hebben nu ook kernwapens of zijn die aan het ontwikkelen.

Ondanks het verdrag heeft Israël tóch kernwapens. Waarom heeft de Verenigde Staten daar geen stokje voor gestoken?

Elmar Hellendoorn, strategisch adviseur die promoveerde op de geschiedenis van het nucleaire beleid, legt in Dit is de Dag (EO) uit dat het met veiligheid te maken heeft:

000

scherm sluiten

000

Elmar Hellendoorn

Strategisch adviseur

"De Verenigde Staten zegt: wij hebben nationale veiligheidsbelangen. De Israëli’s bedreigen die plannen van de VS en andere NAVO-landen niet. En ze zijn al vrij vergevorderd met hun eigen kernwapenprogramma, dus we moeten het maar oogluikend, voor een deel, accepteren wat ze in Israël doen."

000

000

scherm sluiten

000

Maar dat geldt niet voor Iran, want Amerika en Israël vinden het Iraanse regime te bedreigend. Zij denken: Die ayatollahs, die mullahs, hebben zulke heftige opvattingen dat we ze totaal niet kunnen vertrouwen. Misschien willen ze met die bommen zichzelf en daarmee de wereld wel opblazen, omdat ze denken dat ze zo in de hemel komen."

000

Volgens Rob de Wijk, hoogleraar internationale betrekkingen, komt het door het bondgenootschap van Israël en de Verenigde Staten:

000

scherm sluiten

000

Rob de Wijk

Hoogleraar internationale betrekkingen

"Voor je vrienden ben je geneigd iets meer te tolereren dan voor je vijanden. Ik denk dat het zo simpel is. We komen natuurlijk uit een wereld die lang werd gedomineerd door de Verenigde Staten. Die accepteerden makkelijker dat hun bondgenoten, waaronder Israël, bepaalde dingen deden, zoals het ontwikkelen van kernwapens."

000

Maar niet alle landen krijgen dezelfde behandeling als Israël, ook al hebben ze ook een speciale band met Amerika. India en Pakistan zijn geen formele bondgenoten van de VS, maar worden wel gezien als strategische partners. Na hun kernproeven in 1998 kregen beide landen sancties opgelegd door de Verenigde Staten, Japan en de EU om hun kernwapenprogramma's te stoppen. Al trokken ze zich er weinig van aan, de kernwapens kwamen er tóch.

Hoe kan dat? Als je het probeert en je wordt niet tegengehouden, kun je gewoon een kernwapenprogramma opstarten, vertelt De Wijk:

000

scherm sluiten

000

"Dat is het ingewikkelde aan het internationale recht. Er is geen wereldwijde autoriteit die landen kan dwingen zich eraan te houden. Je kunt natuurlijk in de VN-Veiligheidsraad resoluties aannemen, bijvoorbeeld om sancties op te leggen of een situatie te veroordelen. Maar als een land zich daar niet aan houdt… Tja, wat ga je dan doen?"

000

Ook Iran is dus bezig met een kernwapenprogramma. Daar heeft Iran verschillende redenen voor, vertelt Hellendoorn:

000

scherm sluiten

000

Elmar Hellendoorn

Strategisch adviseur

"Ten eerste willen ze Israël adequaat kunnen bedreigen. Ze hebben al heel lang geleden gezegd: ‘We moeten Israël van de kaart vegen. En daarna de Verenigde Staten.’ Ten tweede is Iran een grootmacht in de regio, ze vinden dat het bij hun prestige hoort dat ze een eigen nucleair arsenaal hebben. We hebben al eerder gezien wat voor middelen Iran gebruikt om Israël en de Verenigde Staten te bedreigen. Er zijn genoeg aanslagen gepleegd op tegenstanders van hun regime. Dat is een zeer vijandig regime, het zijn onze tegenstanders."

000

Maar nu knijpt Amerika géén oogje toe, ze willen dat Iran géén kernwapens ontwikkelt en vinden het daarom goed dat Israël Iran bombardeert. De Wijk staat daar niet achter:

000

scherm sluiten

000

Rob de Wijk

Hoogleraar internationale betrekkingen

"Mensen die uit die regio komen maken zich grote zorgen dat dit compleet uit de klauwen loopt en dat er een enorme oorlog gaat ontstaan in het Midden-Oosten. Dit is echt ongelooflijk risicovol. De vraag is of je het kernwapenprogramma überhaupt wel kan wegbombarderen. Dat is buitengewoon lastig. Weet je onder hoeveel meter beton die fabrieken zitten? Die krijg je er zelfs met een atoombom niet uit. Ook niet als Amerika je komt helpen."

000

000

scherm sluiten

000

"Ik denk dat Israël moet inzetten op een verandering van het regime, dat de ayatollahs moeten verdwijnen, en daarmee hopen dat ook het nucleaire programma verdwijnt."

000

Hellendoorn denkt dat het in ons voordeel is dat Iran geen kernwapens ontwikkelt. Maar of dat lukt met bombardementen, durft hij niet te zeggen:

000

scherm sluiten

000

Elmar Hellendoorn

Strategisch adviseur

"Ik denk dat het wel heel duidelijk is dat Israël een enorme slagkracht heeft. Het regime krijgt zware klappen, allerlei sleutelfiguren worden uitgeschakeld. Maar ik ben het eens met Rob de Wijk dat ik niet weet of het ze gaat lukken om dat kernwapenprogramma uit te schakelen."

000

• Geschiedenis in het kort: waarom zijn Iran en Israël in conflict?

  Geschiedenis in het kort: waarom zijn Iran en Israël in conflict?

• Israël valt Iran aan, maar hebben ze dat recht wel? 'Het is een illegale oorlog'

  Israël valt Iran aan, maar hebben ze dat recht wel? 'Het is een illegale oorlog'