Kun je in Nederland veilig islamkritiek uiten? 'We maken ons zorgen en houden ons in'

Islamcritici vrezen voor moord - en worden vermoord

"Ik houd er rekening mee dat ik niet oud word. Ik denk niet dat iemand met islamkritiek een lang leven kan leiden", zei Lale Gül (27) deze week in Dit is de Dag (EO). De schrijfster brak in 2021 door met haar boek Ik ben vrij, waarin ze vertelt over haar streng-islamitische opvoeding en haar keuze om het geloof te verlaten. Sindsdien wordt ze dagelijks bedreigd en vreest ze naar eigen zeggen dat haar hetzelfde lot te wachten staat als Theo van Gogh. Ze wordt streng beveiligd, ondanks het feit dat ze zich naar eigen zeggen nog inhoudt: "Ik heb eigenlijk nooit het geloof bespot. Dat wordt wel over mij gezegd, maar het valt wel mee."

Lees meer over het gesprek met Lale Gül uit Dit is de Dag (artikel gaat verder onder de link):

• Lale Gül: 'Ik houd er rekening mee dat ik niet oud word'

  Lale Gül: 'Ik houd er rekening mee dat ik niet oud word'

Eén dag na dat interview werd Gül's nachtmerrie een werkelijkheid voor een andere islamcriticus in Zweden. De anti-Koran-activist Salwan Momika (38) werd rond 23:00 's avonds vermoord in een woning in Södertälje, vlakbij Stockholm. De moord vond plaats terwijl Momika live uitzond op TikTok, volgens Zweedse media. De Zweeds-Iraakse activist raakte de afgelopen jaren in opspraak nadat hij meerdere keren een koran had verbrand. In veel landen braken rellen uit door zijn acties en Momika werd onder meer aangeklaagd voor opruiing en het aanzetten tot haat.

Het is nog niet duidelijk of Momika vermoord is vanwege zijn islamkritiek, en Momika woont bovendien niet in Nederland. Toch is het - zoals de moord op Theo van Gogh laat zien - niet onmogelijk dat er in Nederland ook weer een aanval wordt gedaan op islamcritici. Kun je in Nederland nog veilig islamkritiek uiten, of niet? En hoe ver mag die islamkritiek gaan, binnen de grenzen van onze vrijheid van meningsuiting?

Zijn we in Nederland vrij om islamkritiek te uiten?

Heeft Nederland een probleem? Kunnen critici zich vrij uitspreken over- en/of afstand nemen van de islam?

Volgens publicist Aylin Bilic valt er op dat vlak nog veel winst te behalen. De Turkse herkent de felle kritiek waar Lale Gül over spreekt en ziet dat Nederlanders zich vaak niet kritisch uit durven spreken over de islam. Ze vertelt in Dit is Tijs (EO):

000

scherm sluiten

000

Aylin Bilic

Publicist

"Ik was niet verrast door wat Lale Gül zei. Ik ben een kleine columnist, en ik schrijf meer over andere onderwerpen dan de islam... Maar ik herken de haatberichten wel. Wat ik herken, is dat op het moment dat je kritiek hebt op de islam, dat gelijk als anti-islam wordt vertaald. En dat is natuurlijk best problematisch."

000

000

scherm sluiten

000

"Wij Nederlanders uiten onze verontwaardiging niet [over deze bedreigingen, red.]. Dat heeft twee redenen. Reden één: we denken veelal dat we daarmee Geert Wilders in de kaart spelen - nota bene ook iemand die beveiligd moet worden... En reden twee: we vrezen dat we een grote groep wegzetten, namelijk alle moslims. We maken ons daar zorgen over, en houden ons daarom in."

000

De Palestijns-Nederlandse journalist Radi Suudi betreurt de haatberichten de Lale Gül krijgt, net als Bilic, en stelt dat het past in het "verziekte debat" over de islam dat we sinds de moord op Van Gogh voeren in onze maatschappij.

Hij is het echter niet met Bilic eens dat Nederlanders zich vaak inhouden met het uiten van islamkritiek. Hij reageert:

000

scherm sluiten

000

Radi Suudi

Palestijns-Nederlandse journalist

"We hebben het er juist veel te veel over. Het grote probleem achter wat men het ‘islamdebat’ noemt, is dat we in Nederland het onverdedigbare gedrag van een kleine groep moslims betrekken op de hele godsdienst, op de hele groep moslims. De grootste Nederlandse politieke partij van dit moment doet daar ook al twintig jaar flink aan mee. (...) Ga eens de deur uit, naar de supermarkt, de apotheek, het ziekenhuis, een onderwijsinstelling. Overal zijn Nederlandse moslims die meedoen, die een heel constructieve en belangrijke bijdrage leveren aan de samenleving."

000

Volgens Suudi zouden we anderen bovendien meer in hun waarde kunnen laten: als Nederlanders geen begrip hebben voor de leefstijl van een ander - bijvoorbeeld van een moslim - dan mag dat. Maar het feit dat we vrijheid van meningsuiting hebben, betekent niet dat we in Nederland lak moeten hebben aan het principe van ‘leven en laten leven’. Hij vertelt:

000

scherm sluiten

000

"Er zijn heel veel groepen waarvan ik persoonlijk denk, ik zou helemaal niet zo'n leven willen leiden, maar waarvan ik zeg ‘leven en laten leven’. We moeten dat besef hebben, dat als we onze buurman niet begrijpen, we die vervolgens niet gaan veroordelen. Dat zijn we met zijn allen behoorlijk verleerd in de Nederlandse samenleving. En dat is wel overigens een Nederlandse traditie; we hebben hier de verzuiling gehad. Daar kun je van alles over zeggen, maar dat was wel echt leven en laten leven, naast elkaar."

000

Bilic reageert op de standpunten van Suudi. Ze geeft toe dat er soms te makkelijk een etiket op een grote groep wordt geplakt. Tegelijkertijd is er volgens Bilic wel degelijk erg grote gevoeligheid voor islamkritiek in onze maatschappij:

000

scherm sluiten

000

Aylin Bilic

Publicist

"Er zijn natuurlijk ook situaties waarin grote groepen te makkelijk weggezet worden, maar je moet ook niet permanent de islamofobie-kaart trekken. (…) Ik denk dat moslims veel meer mogen reflecteren op hoe er over de islam gesproken mag worden. Ik denk even terug aan het Ezelsproces: Gerard Reve moest voor de rechter komen omdat hij God met een ezel had vergeleken. De rechtbank heeft toen geconcludeerd dat zulke godslastering in Nederland niet verboden is. Dat er ruimte moet zijn om grappen te maken. Maar als jij de profeet Mohammed nu met een ezel gaat vergelijken en daar een tekening van maakt… Dan zijn de poppetjes niet alleen in Nederland, maar over de hele wereld aan het dansen."

000

Bovendien passen Nederlanders het principe van 'leven en laten leven' wel degelijk toe in de omgang met moslims, aldus Bilic. Ze blikt terug op haar eigen jeugd als Turkse, en wat er sindsdien is veranderd:

000

scherm sluiten

000

"Ik vind dat we in de publieke ruimte juist veel mogelijkheden hebben geschapen om te ‘leven en laten leven’, dat mensen echt wel zichzelf kunnen zijn. Klein voorbeeld: op mijn basisschool kreeg iedereen met schoolreis een varkensschnitzel. De Turkse en Marokkaanse kindjes aten dan niet. Nu kom ik bij kerstdiners op school en zie ik köftes, falafels, hummus, al die dingen. Nog een voorbeeld: voor het Suikerfeest moest je vroeger verlof opvragen op school, nu kan iederéén bij wijze van spreken vrij nemen. De vraag is of we steeds maar opnieuw moeten kijken hoe we met elkaar kunnen samenleven. Als een jongere bijvoorbeeld voor een bestuurskamer op school gaat bidden om te provoceren dat er een gebedsruimte moet komen, zeg ik dat we daarover moeten spreken. Maar het is heel ingewikkeld voor mensen, ook in bestuurlijke kringen, om dit goed ter sprake te brengen."

000

Suudi stelt dat er wel degelijk harde opmerkingen mogen worden gemaakt, ook over de islam. Daar moet alleen ook een tegenreactie op kunnen komen:

000

scherm sluiten

000

Radi Suudi

Palestijns-Nederlandse journalist

"In zijn algemeenheid is de vrijheid van meningsuiting een groot goed. Dus ook als mensen dingen gaan zeggen waar je het absoluut niet mee eens bent, dan moet je dat kunnen accepteren. Maar je moet ook voortdurend een appel op elkaar kunnen doen van: ‘Ho vriend, wat is eigenlijk het nut om iemand een christenhond te noemen, moslims dit, moslims dat?’ Dat is misschien ook gewoon een kwestie van innerlijke beschaving."

000

Kijk Dit is Tijs terug

In Dit is Tijs (EO) gaat presentator Tijs van den Brink verder over dit onderwerp in gesprek met publicist Aylin Bilic en Palestijns-Nederlands journalist Radi Suudi. Ondernemer Bert Schouwstra en CDJA-voorzitter Joanne Sloof reageren ook op de kwestie vanuit het Van den Brink-Burger-Beraad. Bekijk de uitzending hieronder. 

Wil jij de aflevering liever streamen? Klik hier om de aflevering te bekijken via NPO Start.

Luister Dit is Tijs terug als podcast

Je kunt Dit is Tijs (EO) hier terugluisteren als podcast of via jouw favoriete podcast-app.

• Moet religie weer achter de voordeur? Yeşilgöz (VVD) en Bikker (CU) in debat

  Moet religie weer achter de voordeur? Yeşilgöz (VVD) en Bikker (CU) in debat

• Voelen moslims zich nog thuis in Nederland? 'Zoon snapt niet waarom mensen hekel aan hem hebben'

  Voelen moslims zich nog thuis in Nederland? 'Zoon snapt niet waarom mensen hekel aan hem hebben'

• Nederlandse jonge meiden bekeren zich tot de islam: 'Ik was bang dat ze zou radicaliseren'

  Nederlandse jonge meiden bekeren zich tot de islam: 'Ik was bang dat ze zou radicaliseren'