Kun je in Nederland veilig islamkritiek uiten? 'We maken ons zorgen en houden ons in'

1 februari 2025 · 22:00| Leestijd: 7 min

Update: 1 februari 2025 · 22:28

Geschreven doorRedactie DIT

In dit artikel aan het woord

Aylin BilicPublicist

"Ik denk dat moslims veel meer mogen reflecteren op hoe er over de islam gesproken mag worden."

Radi SuudiPalestijns-Nederlandse journalist

"Het grote probleem achter wat men het ‘islamdebat’ noemt, is dat we in Nederland het onverdedigbare gedrag van een kleine groep moslims betrekken op de hele godsdienst, op de hele groep moslims."

In het kort

Deze week vertelde schrijver Lale Gül dat ze bang is om vermoord te worden, nu ze afstand heeft genomen van de islam. Een dag later werd een Zweedse islamcriticus daadwerkelijk doodgeschoten. Hoe gevaarlijk is het om forse kritiek te uiten op de islam? En houden Nederlandse critici zich in, of gaan ze juist te ver?

Samenvatting van DIT artikel

Schrijfster Lale Gül vreest voor haar leven vanwege haar islamkritiek en wordt streng beveiligd. Ze vergelijkt haar situatie met die van Theo van Gogh. Kort na haar uitspraken werd de Zweeds-Iraakse islamcriticus Salwan Momika vermoord, hoewel nog onduidelijk is of dat vanwege zijn kritiek was. Kan islamkritiek in Nederland veilig geuit worden? En hoe ver kan die kritiek gaan binnen de vrijheid van meningsuiting?

In Dit is Tijs (EO) gaan publicist Aylin Bilic (Turks-Nederlands) en journalist Radi Suudi (Palestijns-Nederlands) met elkaar in gesprek. Een kort overzicht:

Volgens Aylin Bilic uiten Nederlanders zich te weinig kritisch over de islam uit angst Geert Wilders in de kaart te spelen of moslims over één kam te scheren. Er heerst bovendien een grote gevoeligheid als het op islamkritiek aankomt, terwijl godslastering sinds de uitspraak van het Ezelsproces in Nederland toegestaan is.
Volgens Radi Suudi is het probleem is juist dat er té veel islamkritiek is en dat het gedrag van een kleine groep extremisten vaak wordt toegepast op alle moslims. Vrijheid van meningsuiting is belangrijk, maar mag niet leiden tot onnodige belediging. Je hoeft geen begrip te hebben voor elkaar, maar we moeten niet afdwalen van het principe van 'leven en laten leven.' En: kritische opmerkingen over iemands geloof mogen, maar daar mag ook een (beschaafde) tegenreactie op komen.
Aylin Bilic: De Nederlandse samenleving heeft zich al veel aangepast aan moslims, bijvoorbeeld met halal eten op scholen en verlof voor islamitische feestdagen. Het principe van 'leven en laten leven' passen Nederlanders dus wel degelijk toe. We moeten vandaag de dag vooral kritisch kunnen blijven praten over hoe ver aanpassingen moeten gaan, want daar zijn Nederlanders - ook in bestuurlijke kring - volgens Bilic nu terughoudend in.

Wat denk jij?

Kun je in Nederland veilig in het openbaar islamkritiek uiten?

Ja, dat denk ik wel

Nee, dat denk ik niet

Aantal reacties: 0

Dit is de situatie

Islamcritici vrezen voor moord - en worden vermoord

In Dit is de Dag (EO) deed Lale Gül (27) deze week een sombere uitspraak: 'Ik houd er rekening mee dat ik niet oud word. Ik denk niet dat iemand met islamkritiek een lang leven kan leiden." De schrijfster brak in 2021 door met haar boek Ik ben vrij, waarin ze vertelt over haar streng-islamitische opvoeding en haar keuze om het geloof te verlaten. Sindsdien wordt ze dagelijks bedreigd en vreest ze naar eigen zeggen dat haar hetzelfde lot te wachten staat als Theo van Gogh. Ze wordt streng beveiligd, ondanks het feit dat ze zich naar eigen zeggen nog inhoudt: "Ik heb eigenlijk nooit het geloof bespot. Dat wordt wel over mij gezegd, maar het valt wel mee."

Wie was Theo van Gogh?

Theo van Gogh was een Nederlandse filmmaker, columnist en televisiepresentator, bekend om zijn provocerende stijl en kritische uitspraken over religie, met name de islam. In 2004 werd hij in Amsterdam vermoord door de radicale moslim Mohammed Bouyeri, nadat hij samen met Ayaan Hirsi Ali de film Submission had gemaakt, die kritiek leverde op de onderdrukking van vrouwen in de islam.

Bouyeri schoot Van Gogh neer en stak hem meerdere keren, waarna hij een brief met een dreigement aan Hirsi Ali op het lichaam achterliet. De moord schokte Nederland en leidde tot een nationaal debat over vrijheid van meningsuiting en religieus extremisme.

Lees meer over het gesprek met Lale Gül uit Dit is de Dag (artikel gaat verder onder de link):

Lale Gül: 'Ik houd er rekening mee dat ik niet oud word'
Lale Gül: 'Ik houd er rekening mee dat ik niet oud word'

Eén dag na dat interview werd Gül's moord-nachtmerrie een werkelijkheid voor een andere islamcriticus in Zweden. De anti-Koran-activist Salwan Momika (38) werd rond 23:00 's avonds vermoord in een woning in Södertälje, vlakbij Stockholm. De moord vond plaats terwijl Momika live uitzond op TikTok, volgens Zweedse media. De Zweeds-Iraakse activist raakte de afgelopen jaren in opspraak nadat hij meerdere keren een koran had verbrand. In veel landen braken rellen uit door zijn acties en Momika werd onder meer aangeklaagd voor opruiing en het aanzetten tot haat.

Het is nog niet duidelijk of Momika vermoord is vanwege zijn islamkritiek, en Momika woont bovendien niet in Nederland. Toch is het - blijkens de moord op Theo van Gogh - niet onmogelijk dat er in Nederland ook weer aanval wordt gedaan op islamcritici, zoals Lale Gül. Kun je in Nederland nog veilig islamkritiek uiten, of niet? En hoe ver mag die islamkritiek gaan, binnen de grenzen van onze vrijheid van meningsuiting?

Dit is de discussie

Zijn we in Nederland vrij om islamkritiek te uiten?

Heeft Nederland een probleem? Kunnen critici zich vrij uitspreken over- en/of afstand nemen van de islam?

Volgens publicist Aylin Bilic valt er op dat vlak nog veel winst te behalen. De Turkse herkent de felle kritiek waar Lale Gül over spreekt en ziet dat Nederlanders zich vaak niet kritisch uit durven spreken over de islam. Ze vertelt in Dit is Tijs (EO):

Aylin BilicPublicist

"Ik was niet verrast door wat Lale Gül zei. Ik ben een kleine columnist, en ik schrijf meer over andere onderwerpen dan de islam... Maar ik herken de haatberichten wel. Wat ik herken, is dat op het moment dat je kritiek hebt op de islam, dat gelijk als anti-islam wordt vertaald. En dat is natuurlijk best problematisch."

"Wij Nederlanders uiten onze verontwaardiging niet [over deze bedreigingen, red.]. Dat heeft twee redenen. Reden één: we denken veelal dat we daarmee Geert Wilders in de kaart spelen - nota bene ook iemand die beveiligd moet worden... En reden twee: we vrezen dat we een grote groep wegzetten, namelijk alle moslims. We maken ons daar zorgen over, en houden ons daarom in."

De Palestijns-Nederlandse journalist Radi Suudi betreurt de haatberichten de Lale Gül krijgt, net als Bilic, en stelt dat het past in het "verziekte debat" over de islam dat we sinds de moord op Van Gogh voeren in onze maatschappij.

Hij is het echter niet met Bilic eens dat Nederlanders zich vaak inhouden met het uiten van islamkritiek. Hij reageert:

Radi SuudiPalestijns-Nederlandse journalist

"We hebben het er juist veel te veel over. Het grote probleem achter wat men het ‘islamdebat’ noemt, is dat we in Nederland het onverdedigbare gedrag van een kleine groep moslims betrekken op de hele godsdienst, op de hele groep moslims. De grootste Nederlandse politieke partij van dit moment doet daar ook al twintig jaar flink aan mee. (...) Ga eens de deur uit, naar de supermarkt, de apotheek, het ziekenhuis, een onderwijsinstelling. Overal zijn Nederlandse moslims die meedoen, die een heel constructieve en belangrijke bijdrage leveren aan de samenleving."

Wat denk jij?

Stel, jij hebt felle kritiek op de islam. Durf jij je daar in het openbaar over uit te spreken, of houd jij je in?

Ik durf me vrij uit te spreken

Ik houd me in

Aantal reacties: 0

Volgens Suudi zouden we anderen bovendien meer in hun waarde kunnen laten: als Nederlanders geen begrip hebben voor de leefstijl van een ander - bijvoorbeeld van een moslim - dan mag dat. Maar het feit dat we vrijheid van meningsuiting hebben, betekent niet dat we in Nederland lak moeten hebben aan het principe van ‘leven en laten leven’. Hij vertelt:

"Er zijn heel veel groepen waarvan ik persoonlijk denk, ik zou helemaal niet zo'n leven willen leiden, maar waarvan ik zeg ‘leven en laten leven’. We moeten dat besef hebben, dat als we onze buurman niet begrijpen, we die vervolgens niet gaan veroordelen. Dat zijn we met zijn allen behoorlijk verleerd in de Nederlandse samenleving. En dat is wel overigens een Nederlandse traditie; we hebben hier de verzuiling gehad. Daar kun je van alles over zeggen, maar dat was wel echt leven en laten leven, naast elkaar."

Bilic reageert op de standpunten van Suudi. Ze geeft toe dat er soms te makkelijk een etiket op een grote groep wordt geplakt. Tegelijkertijd is er volgens Bilic wel degelijk erg grote gevoeligheid voor islamkritiek in onze maatschappij:

Aylin BilicPublicist

"Er zijn natuurlijk ook situaties waarin grote groepen te makkelijk weggezet worden, maar je moet ook niet permanent de islamofobie-kaart trekken. (…) Ik denk dat moslims veel meer mogen reflecteren op hoe er over de islam gesproken mag worden. Ik denk even terug aan het Ezelsproces: Gerard Reve moest voor de rechter komen omdat hij God met een ezel had vergeleken. De rechtbank heeft toen geconcludeerd dat zulke godslastering in Nederland niet verboden is. Dat er ruimte moet zijn om grappen te maken. Maar als jij de profeet Mohammed nu met een ezel gaat vergelijken en daar een tekening van maakt… Dan zijn de poppetjes niet alleen in Nederland, maar over de hele wereld aan het dansen."

Toelichting: Wat is het 'Ezelsproces'?

In 1966 schreef Gerard Kornelis van het Reve een boek met een verhaal waarin God verscheen als een ezel. Een politicus vond dit beledigend en klaagde hem aan voor godslastering. Van het Reve wilde duidelijkheid en vroeg de rechter om een uitspraak. De rechtbank vond hem schuldig, maar gaf geen straf. Van het Reve was het daar niet mee eens en ging in hoger beroep.
In 1967 verklaarde het Gerechtshof hem onschuldig, omdat zijn bedoeling niet was om God te beledigen. De uitspraak zorgde ervoor dat godslastering moeilijker te bewijzen werd, maar zorgde er ook voor dat de vrijheid van meningsuiting beter werd beschermd; dat kun je op twee manieren zien. De zaak werd bekend als het ‘Ezelsproces’. Later probeerde de Hoge Raad de uitspraak nog aan te vechten, maar zonder succes.

Bovendien passen Nederlanders het principe van 'leven en laten leven' wel degelijk toe in de omgang met moslims, aldus Bilic. Ze blikt terug op haar eigen jeugd als Turkse, en wat er sindsdien is veranderd:

"Ik vind dat we in de publieke ruimte juist veel mogelijkheden hebben geschapen om te ‘leven en laten leven’, dat mensen echt wel zichzelf kunnen zijn. Klein voorbeeld: op mijn basisschool kreeg iedereen met schoolreis een varkensschnitzel. De Turkse en Marokkaanse kindjes aten dan niet. Nu kom ik bij kerstdiners op school en zie ik köftes, falafels, hummus, al die dingen. Nog een voorbeeld: voor het Suikerfeest moest je vroeger verlof opvragen op school, nu kan iederéén bij wijze van spreken vrij nemen. De vraag is of we steeds maar opnieuw moeten kijken hoe we met elkaar kunnen samenleven. Als een jongere bijvoorbeeld voor een bestuurskamer op school gaat bidden om te provoceren dat er een gebedsruimte moet komen, zeg ik dat we daarover moeten spreken. Maar het is heel ingewikkeld voor mensen, ook in bestuurlijke kringen, om dit goed ter sprake te brengen."

Suudi stelt dat er wel degelijk harde opmerkingen mogen worden gemaakt, ook over de islam. Daar moet alleen ook een tegenreactie op kunnen komen:

Radi SuudiPalestijns-Nederlandse journalist

"In zijn algemeenheid is de vrijheid van meningsuiting een groot goed. Dus ook als mensen dingen gaan zeggen waar je het absoluut niet mee eens bent, dan moet je dat kunnen accepteren. Maar je moet ook voortdurend een appel op elkaar kunnen doen van: ‘Ho vriend, wat is eigenlijk het nut om iemand een christenhond te noemen, moslims dit, moslims dat?’ Dat is misschien ook gewoon een kwestie van innerlijke beschaving."

Praat mee

Hoe voel jij je na het lezen van dit artikel? En wil je nog iets kwijt?

Meer weten?

Kijk Dit is Tijs terug

In Dit is Tijs (EO) gaat presentator Tijs van den Brink verder over dit onderwerp in gesprek met publicist Aylin Bilic en Palestijns-Nederlands journalist Radi Suudi. Ondernemer Bert Schouwstra en CDJA-voorzitter Joanne Sloof reageren ook op de kwestie vanuit het Van den Brink-Burger-Beraad. Klik hier om de aflevering te bekijken via NPO Start.