Feit of fabel?
Hoe herken je nepnieuws tussen alle berichten over Israël en Gaza?
11 oktober 2023 · 12:30
Update: 11 oktober 2023 · 12:32
In gesprek met
Peter Olsthoorn
Journalist
"Twitter is één groot open riool de afgelopen dagen. Het is verschrikkelijk wat daar allemaal passeert wat niet waar is."
Yorick de Vries
Online onderzoeker
"Het is ook een beetje de eigen verantwoordelijkheid van mensen om te controleren of iets wel of niet klopt."
In het kort
Je kan er op dit moment eigenlijk niet omheen: de vreselijke oorlog tussen Israël en de Palestijnen. Op het journaal, in de krant, op nieuwsapps en op social media verschijnen er ontzettend veel berichten over. Maar hoe herken je welk nieuws klopt en wanneer iets nepnieuws is?
Wat denk jij?
Kan jij echt nieuws onderscheiden van nepnieuws?
Dit is de situatie
Volop nepnieuws verspreid over Israël en Gaza
Sinds zaterdagochtend is de oorlog tussen Israël en de Palestijnse terreurbeweging Hamas in volle gang. Op social media verschijnen ontzettend veel berichten over wat er allemaal gebeurt, daar in de Gazastrook en Israël. Die berichten komen voor een deel van professionele journalisten, zij werken voor bekende nieuwsorganisaties. Maar de updates komen óók van 'gewone burgers'. En die kloppen niet altijd. Afhankelijk van wie je precies volgt op social media, staan deze berichten meestal gewoon door elkaar op je tijdlijn. Daardoor kan het lastig zijn om echt nieuws te onderscheiden van nepnieuws.
Hoe herken je nepnieuws?
- Controleer de bron. Kijk altijd naar waar het nieuws vandaan komt. Als het van een betrouwbare nieuwsorganisatie komt, zoals de NOS of de BBC, is de kans groot dat het waar is. Pas op voor onbekende websites of bronnen die je nog nooit hebt gehoord.
- Dubbelcheck de feiten. Als je iets leest dat te mooi of schokkend lijkt om waar te zijn, is het verstandig om de feiten te controleren. Zoek naar meerdere betrouwbare bronnen die hetzelfde verhaal bevestigen.
- Let op de datum. Soms wordt oud nieuws opnieuw verspreid als nieuw. Controleer altijd de publicatiedatum van een artikel om er zeker van te zijn dat het nog steeds relevant is.
- Kijk goed naar foto's en video's. Foto's en video's kunnen worden gemanipuleerd. Als iets er te sensationeel uitziet, zoek dan naar andere bronnen of controleer de echtheid van de beelden.
- Gebruik je gezonde verstand. Als een nieuwsbericht je erg boos of bang maakt, kan dat een teken zijn dat het nepnieuws is. Nepnieuws wordt soms verspreid om emoties op te wekken. Neem even de tijd om rustig na te denken voordat je het nieuws gelooft of deelt.
Zo ging er deze week een video rond op social media waarin kinderen te zien waren die worden vastgehouden in kooien. Hamas zou deze kinderen opgesloten houden, was daarbij de boodschap. Maar wat bleek? Deze video is vier jaar oud. Ook werden er beelden gedeeld van raketaanvallen die al jaren oud zijn.
Waarom maken mensen eigenlijk nepnieuws? Daar kunnen ze verschillende redenen voor hebben. Een daarvan is geld verdienen. Hoe meer kliks op een artikel of een video, hoe meer geld de makers krijgen voor advertenties. Een andere belangrijke reden waarom mensen nepnieuws verspreiden, is omdat ze meningen willen beïnvloeden en verwarring willen zaaien. Door negatieve berichten over de andere partij te delen, kunnen mensen slechter over de vijand gaan denken.
Onderzoek: 'Nederlanders bezorgd dat anderen in online nepnieuws trappen'
Daarnaast betwijfelen mensen of ze door nieuwe ontwikkelingen op het gebied van kunstmatige intelligentie (AI) in de toekomst nog echt van nep kunnen onderscheiden.
De meerderheid (76%) denkt zelf onjuiste informatie te kunnen herkennen, maar mensen zijn wel bezorgd dat anderen zich laten beïnvloeden door nepnieuws of dat nepnieuws voor polarisatie zorgt.
Wist je dat nepnieuws pas sinds 2017 in de Van Dale staat? Het artikel gaat verder onder deze video van NOS op 3.
De weergave van deze video vereist jouw toestemming voor social media cookies.
Toestemmingen aanpassenDit is de discussie
Wie is verantwoordelijk voor betrouwbaar nieuws over Israël en Gaza?
Dat er nepnieuws verspreid wordt, daar is geen ontkomen meer aan. De vraag is nu wie er verantwoordelijk voor is dat mensen zo goed mogelijk geïnformeerd worden en dat ze nieuws zien dat klopt. Is dat alleen een taak voor officiële nieuwsorganisaties? Of hebben mensen zelf ook een bepaalde verantwoordelijkheid?
Volgens journalist Peter Olsthoorn is het in ieder geval belangrijk dat officiële nieuwsorganisaties goed checken of iets klopt. Toch heeft dit volgens hem geen invloed op mensen die niet per se op zoek zijn naar de waarheid. Olsthoorn zegt dat je moet kijken naar wat nepnieuws bij de ontvanger doet. En die laat zich niet zo makkelijk overtuigen door factcheckers, zegt hij bij Dit is de Dag (EO).
"We zijn afhankelijk van officiële nieuwskanalen. Twitter is één groot open riool de afgelopen dagen. Het is verschrikkelijk wat daar allemaal passeert wat niet waar is. Als iets miljoenen keren rondgaat, dan is het de taak van officiële nieuwsorganisaties om te proberen, voor zover mogelijk, het te checken. Hoe verschrikkelijk de beelden ook, dat is ons werk als journalist. Je moet niet je eigen gevoeligheid als maatstaf nemen."
"Toch is er altijd een flink deel complotdenkers, die willen liever geen genuanceerd nieuws consumeren. Zij zoeken onderbouwing voor hun gevoel. Ze zijn in dit geval meer voor Israël of juist meer voor de Palestijnen, en dan zoeken ze soms ook het nepnieuws dat die opvatting ondersteunt."
Van wat er circuleert op internet zoekt Yorick de Vries voor de NOS uit wat waar is en wat niet. Hij vindt net als Peter Olsthoorn dat nieuwsorganisaties een belangrijke taak hebben om te controleren wat klopt en wat niet. Maar het valt hem ook op dat mensen op sociale media zelf weinig actie ondernemen om te controleren of berichten wel of niet waar zijn. Ze zouden daar wel iets meer mee bezig mogen zijn, zo zegt De Vries.
"Het is ook een beetje de eigen verantwoordelijkheid van mensen om te controleren of iets wel of niet klopt. Mensen zijn de laatste tijd wel heel veel 'passief' nieuws aan het consumeren. Op TikTok of Twitter is het enige wat je hoeft te doen: scrollen, liken en retweeten. Je bent dus niet per se actief bezig met wat er in die berichten naar voren komen. Mensen zouden daar meer verantwoordelijkheid in kunnen nemen. Bijvoorbeeld door zelf na te gaan of de bronnen die ze volgen op sociale media wel of niet betrouwbaar zijn. Ga eens kijken of bepaalde kanalen in het verleden gefactcheckt zijn en ontvolg deze als ze onbetrouwbaar zijn."
Luister onze podcast
Benieuwd naar de hele discussie? Luister hier naar Dit is de Dag (EO) waarin presentator Joram Kaat in gesprek gaat met journalist Peter Olsthoorn en online onderzoeker Yorick de Vries.
De weergave van Spotify vereist jouw toestemming voor social media cookies.
Toestemmingen aanpassenWat denk jij?
