DIT-onderzoeksredactie: 'Onschuldigen belandden in de cel na identiteitsfraude'
vandaag · 17:30| Leestijd:8 min
Update: vandaag · 19:57
In het kort
De afgelopen vijftien jaar zijn slachtoffers van identiteitsfraude onschuldig in de gevangenis beland. Dat ontdekte de DIT-onderzoeksredactie voor NPO Radio 1. "Zorgwekkend dat burgers door een persoonsverwisseling van hun vrijheid worden beroofd", aldus advocaat en strafrechtdeskundige Geert-Jan Knoops. "Hier is zonder meer sprake van gerechtelijke dwalingen."
Wat denk jij?
Ken jij iemand die in de gevangenis heeft gezeten?
Dave* wordt in 2014 na 34 dagen cel uit de gevangenis in Almere gehaald. Dat is opmerkelijk, want zijn straf zit er nog niet op. Maar dat zijn broer Eric tot drie keer toe aan het Openbaar Ministerie (OM) kenbaar maakte dat niet Dave maar híj́ schuldig was aan het smokkelen van hennep over de Belgische grens leidt nu toch tot twijfels. Zat hier wel de juiste man in de cel?
Uiteindelijk wist advocaat Geert-Jan Knoops overtuigend te bewijzen dat Dave het niet gedaan kón hebben. Hij was namelijk aan het werk op het moment dat zijn broer Eric werd opgepakt en zich voordeed als Dave. “Als Eric niet bereid was geweest mee te werken door het afleggen van een verklaring dat hij de daadwerkelijke dader was, zou de kans op een herziening aanzienlijk kleiner en misschien wel praktisch onmogelijk zijn geweest”, zegt Knoops.
Het is één van de drie zaken die de DIT-onderzoeksredactie op het spoor is gekomen waarbij iemand onschuldig in de cel belandde na een identiteitsfraude of een persoonsverwisseling. Die zaken laten zien wat er in het uiterste geval mis kan gaan als een verkeerde naam op een strafrechtelijk vonnis terechtkomt. “Het gaat waarschijnlijk om veel meer gevallen dan alleen deze drie”, zegt Knoops.
Lijst
Dat soms een verkeerde naam op een strafrechtelijk vonnis terechtkomt, bleek al in mei van dit jaar. Uit onderzoek van de Algemene Rekenkamer bleek namelijk dat er op het Ministerie van Justitie en Veiligheid een lijst van 867 zaken bestaat waarvan ambtenaren weten dat de naam op een onherroepelijk strafrechtelijk vonnis niet klopt. In 141 zaken gaat het om ernstige strafbare feiten zoals levens-, zeden-, drugsdelicten, terroristische incidenten en geweldsmisdrijven.
De Rekenkamer sprak van een “ernstige onvolkomenheid”. De organisatie sloot niet uit dat er in de praktijk nog meer zaken zijn dan op deze lijst staan. In het rapport is te lezen dat het probleem al sinds 2012 bekend is op het Ministerie van Justitie en Veiligheid, maar dat het al die tijd niet is opgelost. Volgens de Rekenkamer leidde deze situatie tot gewetensnood bij ambtenaren en mogelijk grote gevolgen voor onschuldige burgers.
In reactie op de bevindingen van de Rekenkamer schreef toenmalig staatssecretaris Struycken van Rechtsbescherming aan de Tweede Kamer “op dit moment geen signalen te hebben dat er mensen onschuldig vastzitten of hebben gezeten” in het kader van deze problematiek. Uit onderzoek van de DIT-onderzoeksredactie blijkt nu dus dat dit wel het geval is geweest.
Opgesloten op Schiphol
De tweede zaak betreft een Engelsman die in 2018 op Schiphol aankomt. Hij is voor het eerst in Nederland voor een weekendje Amsterdam. Maar als hij op Schiphol zijn paspoort toont, blijkt er een gevangenisstraf op zijn naam te staan. De man, die van niets weet, wordt opgesloten en zit twee maanden in de cel op Schiphol.
Het blijkt een desastreuze periode in het leven van de Brit, zo schetst de advocaat die bij de zaak betrokken was. De man verliest zijn vriendin, zijn baan en zijn huis en belandt depressief bij zijn moeder op de bank. Die besluit dat er iets moet gebeuren. Ze schrijft in een brief naar het OM in Amsterdam. Ze legt uit dat het paspoort van haar zoon was zoekgeraakt en dat daarmee waarschijnlijk identiteitsfraude is gepleegd. Deze brief zet de zaak in beweging.
“Het OM en de rechtbank hebben het beiden niet goed gedaan.”
Vals paspoort
Een officier van justitie van het OM onderzoekt de zaak en concludeert op basis van foto’s dat de man die op Schiphol in de cel heeft gezeten, een andere is dan de man die in juni 2009 is opgepakt voor een poging tot zware mishandeling op het Rembrandtplein in Amsterdam. Dat was het delict waarvoor de onschuldige Brit werd ingesloten. De zaak wordt op basis van deze informatie herzien bij de Hoge Raad, de hoogste rechter in Nederland. De onschuldige Brit wordt alsnog vrijgesproken en krijgt een schadevergoeding. De daadwerkelijke dader wordt nooit vervolgd.
Bij de reconstructie van deze zaak blijkt dat de daadwerkelijke verdachte van de mishandeling in 2009 al eens tegenover de politie heeft toegegeven een vals paspoort gebruikt te hebben. Tot drie keer toe speelt deze verklaring geen rol in de rechtszaak, zelfs niet als de advocaat van de verdachte er uitdrukkelijk op wijst dat de naam die op het vonnis staat niet klopt. Hoe het kan dat het vonnis alsnog op de verkeerde naam wordt gezet blijft onduidelijk. Willem Nijkerk, de Officier van Justitie die de zaak onderzocht voor de herziening, zegt: “Het OM en de rechtbank hebben het beiden niet goed gedaan.”
Identiteitszuil
De strafbare feiten in bovenstaande zaken dateren beiden van voor 2010. In 2010 trad de WIVVG in werking: de Wet Identiteitsvaststelling Verdachten, Veroordeelden en Getuigen. Onderdeel daarvan was de introductie van een verplichte ‘identiteitszuil’ waarmee de identiteit van alle verdachten gecheckt moet worden, onder andere door het afnemen van vingerafdrukken en het maken van een foto. Deze zuil moest het identificatieproces van verdachten sterk verbeteren.
Dat dit er niet voor heeft gezorgd dat dit soort zaken in alle gevallen kunnen worden voorkomen, blijkt uit een zaak die advocaat Karin Blonk onder haar hoede had. Haar cliënt werd in 2014 veroordeeld tot 70 dagen cel, en in 2015 tot 90 dagen gevangenisstraf voor mishandeling en verblijf in Nederland terwijl hij tot ongewenst vreemdeling zou zijn verklaard. Uiteindelijk belandt hij voor één dag in de cel. Blonk weet hem er snel weer uit te krijgen door de Officier van Justitie te overtuigen dat er echt iets mis is in deze zaak.
De cliënt van Blonk heeft namelijk een Nederlands paspoort en kán dus geen ongewenste vreemdeling zijn. Ook blijkt de daadwerkelijke dader na afname van vingerafdrukken vier verschillende identiteiten in het systeem te hebben. Daarnaast geeft hij in een politieverhoor aan de identiteitsgegevens van Blonks cliënt gebruikt te hebben en daar spijt van te hebben. Dat dit alles geen rol speelde in de rechtszaak vindt Blonk onbegrijpelijk: “De rechters hebben echt zitten slapen.”
De gevolgen van deze gang van zaken zijn haar cliënt niet in de koude kleren gaan zitten, stelt Blonk. “Deze man gebruikte de identiteit van mijn cliënt jarenlang. Na een overval en meerdere keren na wildplassen. Mijn cliënt kreeg zelfs een keer een onbetaalde ziekenhuisrekening thuisgestuurd. Hij was nog een hele jonge jongen, gewoon een student. En dan zit je opeens vast en je krijgt een hoop gedoe met boetes.”
Haar cliënt verkeerde lang in onzekerheid, zegt Blonk. “Nu weten we dat dit goed is afgelopen, maar toen dit speelde was dat nog helemaal niet duidelijk. Wanneer stopt dit een keer? Wordt dit wel rechtgezet?” Uiteindelijk wordt ook Blonks cliënt via een herziening bij de Hoge Raad vrijgesproken.
Persoonsverwisseling
Bij de DIT-onderzoeksredactie voor NPO Radio 1 is nog een zaak bekend. Ambtenaren van het Ministerie van Justitie en Veiligheid schrijven in een wetenschappelijke publicatie over een man die in Spanje wordt opgepakt omdat hij gesignaleerd staat bij de politie. Nadat hij in de gevangenis een extra identiteitsonderzoek ondergaat, blijkt het te gaan om een persoonsverwisseling en wordt de man weer vrijgelaten. Hoe lang deze persoon heeft vastgezeten is niet bekend.
Voormalig staatssecretaris Struycken van Rechtsbescherming heeft in reactie op de bevindingen van de Rekenkamer beloofd dat er snel een toetsings- en handelingskader komt, zodat ambtenaren weten hoe ze met dit soort zaken om moeten gaan. “De eerste versie van het toetsings- en handelingskader was in juli in concept gereed”, zegt een woordvoerder van het ministerie in reactie op vragen van de DIT-onderzoeksredactie. “Op dit moment wordt dit kader getoetst met de ketenpartners en daarna stapsgewijs uitgebreid. Naar verwachting wordt de Kamer hier begin van dit najaar nader over geïnformeerd.”
Reactie ministerie van Justitie en Veiligheid
In dit onderzoek wordt ook bekeken of er zaken zijn waarin mensen hun straf mogelijk hebben ontlopen of dat mensen onder een foutieve naam in het vonnis onterecht hebben vastgezeten. Hier kunnen we nu nog niet op vooruitlopen. Daarnaast kunnen we niet ingaan op individuele gevallen.
Begin najaar gaat er een brief naar de Kamer waarin we nader ingaan op de voortgang van de aanpak van de problematiek. Deze voortgangsbrief zal ook een beeld geven van de inzichten van de eerste analyse van de zaken.
Heb jij ervaringsverhalen, tips of anderszins meer informatie over de foutieve tenaamstelling van veroordeelden in het strafrecht? Dan komt de DIT-onderzoeksredactie graag met jou in contact voor een vervolg op deze uitzending. Stuur dan een mailtje met je contactgegevens naar: podcastradio1@eo.nl.
*De achternaam van Dave is bij de redactie bekend
Praat mee
Hoe voel je je na het lezen van dit artikel? En wil je nog iets kwijt?
Luister Dit is de Dag terug als podcast
Redacteur Arjan van der Linden van de DIT-onderzoeksredactie en strafrechtadvocaat Geert Jan Knoops gaven toelichting op dit onderzoek in een uitzending van het NPO Radio 1-programma Dit is de Dag (EO). Beluister en bekijk hier de uitzending.
Dit maakten we ook- 'We kunnen veel meer doen om vrouwenmoord te voorkomen', zegt journalist Saskia Belleman
'We kunnen veel meer doen om vrouwenmoord te voorkomen', zegt journalist Saskia Belleman
