'Moeten we niet naar Signal?' Volgens deze tech-expert dragen WhatsApp, Facebook en Instagram bij aan polarisatie

vandaag · 09:04| Leestijd:6 min

Update: vandaag · 15:55

Geschreven doorMarinka Wagemans

In dit artikel aan het woord

Noor ElshofGedragsdeskundige

"WhatsApp gebruiken we al jaren. De angst om dingen kwijt te raken weegt voor velen zwaarder dan het privacystuk."

Ben van der BurgTech-expert

"Ze kunnen het gedrag van de Nederlander beïnvloeden. Wat jij op je tijdlijn voorgeschoteld krijgt, bepaalt deels wat jij voelt en doet."

In het kort

Misschien merk jij het ook wel in je vriendenkring, de vve-app of buurtapp: sommigen willen WhatsApp voorgoed vaarwel zeggen en overstappen naar Signal. Mensen willen loskomen van 'big tech'. Is dat inderdaad verstandig, en waarom zouden we dat dan moeten doen?

Samenvatting van DIT artikel

Steeds meer mensen overwegen over te stappen van WhatsApp naar Signal vanwege privacyzorgen en de invloed van Meta. Meta verzamelt gegevens en kan hiermee advertenties en informatie sturen, zegt tech-expert Ben van der Burg. Volgens hen draagt dat bij aan polarisatie. Signal verzamelt geen data en wordt daarom als veiliger gezien.

Toch blijven veel mensen bij WhatsApp, zegt gedragsdeskundige Noor Elshof. We zijn gewoontedieren en vinden verandering lastig. Ook zijn we bang om chats en foto's te verliezen.

Dit is de situatie

Privacy, Meta en Trump

Het sluimerde al langer, maar sinds Donald Trump weer aan het roer staat in de Verenigde Staten hebben steeds meer mensen het over het overstappen van WhatsApp naar Signal. Volgens critici laat het moederbedrijf van WhatsApp, het Amerikaanse Meta Platforms, de oren namelijk te veel hangen naar het beleid van de president.

Hoe zit dat? Mark Zuckerberg, de baas van Meta, was vroeger kritisch over Trump. Maar dat lijkt veranderd. Meta gaf 1 miljoen dollar aan Trumps inauguratiecomité en stemde in met een schikking van 25 miljoen dollar in een rechtszaak die Trump had aangespannen na zijn schorsing van Facebook en Instagram.

Ook heeft Meta besloten te stoppen met externe factcheckers op deze platforms. Veel mensen denken dat dit is om een betere band met Trump en zijn regering te krijgen. Critici zijn bang dat deze keuze ervoor zorgt dat er meer nepnieuws op Facebook en Instagram komt.

Waarom zou Zuckerberg een betere band krijgen met Trump door het afschaffen van factchecks op Meta?

Trump en zijn aanhangers hebben vaak kritiek op factchecks, omdat deze volgens hen vooral gericht zijn op conservatieve en rechtse standpunten. Ze vinden dat factcheckers vaak bevooroordeeld zijn en dat sociale media te veel bepalen wat wel en niet gedeeld mag worden. Trump zelf is meerdere keren geconfronteerd met waarschuwingen of verwijderde berichten op platforms zoals Facebook en Twitter, omdat zijn uitspraken over verkiezingsfraude of de coronapandemie als misleidend werden beoordeeld.

Door te stoppen met factchecks kan Meta laten zien dat het niet meer ‘ingrijpt’ in politieke berichten. Dit zou ervoor kunnen zorgen dat Trump en zijn aanhangers positiever naar het bedrijf kijken. Ook kan het betekenen dat een eventuele nieuwe regering-Trump Meta minder streng behandelt als het gaat om regelgeving en mogelijke boetes.

Privacy

Sommige mensen willen dus vooral overstappen omdat ze Trump niet zo zien zitten, maar de bredere discussie gaat over privacy. WhatsApp is dus van Meta, net als Facebook en Instagram. Meta verzamelt metadata: dat houdt in dat ze opslaan wie je appt, wanneer je appt en in welke groepen je zit. Op basis daarvan kunnen ze je, als je ook Facebook en Instagram gebruikt, passende advertenties voorschotelen. Daardoor ga jij (mogelijk) sneller dingen kopen, en verdient Meta dus meer geld. Signal doet dat niet, die app heeft alleen de data nodig om een gesprek op te zetten.

Brussel heeft de controle op sociale media opgevoerd om de macht van voornamelijk Amerikaanse technologiebedrijven in te perken. Trump is niet blij met deze pogingen; vicepresident J.D. Vance noemt het modereren van online content "autoritaire censuur".

Wel goed om te weten: WhatsApp is wel zo beveiligd dat het bedrijf niet kan meelezen met de inhoud van gesprekken, dus daar hoef je je geen zorgen om te maken.

Strengere regels vanuit Europa

WhatsApp krijgt mogelijk wel te maken met strengere controleregels van de Europese Unie. Om precies te zijn met de Digitale Dienstenwet. Dit komt doordat de berichtenapp de mijlpaal van meer dan 45 miljoen maandelijkse gebruikers heeft bereikt. Dat houdt in dat WhatsApp door de EU wordt aangemerkt als een 'zeer groot online platform', waarmee het onder striktere Europese regels kan komen te vallen. De Europese Commissie moet hier nog over beslissen.

Wat houdt de Digitale Dienstenwet (DSA) in?

Als een bedrijf moet voldoen aan de Digitale Dienstenwet (DSA), moet het veel controle en verantwoordelijkheid moeten nemen over de inhoud die op hun platforms wordt gedeeld. Bedrijven die deze verplichtingen, zoals risicobeoordeling en het modereren van inhoud niet nakomen, kunnen een boete krijgen die kan oplopen tot 6 procent van de omzet.

Dit is de discussie

Moeten we allemaal overstappen op Signal?

Kunnen we niet gewoon die regulatie afwachten, of is het slim om over te stappen op Signal? En waarom?

Tech-expert Ben van der Burg gebruikt de app zelf al ruim vijf jaar. De discussie is dus niet nieuw, maar hij legt in Dit is de Dag (EO) uit waarom deze nu weer oplaait:

Ben van der BurgTech-expert

"Sommige mensen denken: het maakt niet uit dat mensen weten met wie ik praat en wanneer, maar je wordt uiteindelijk wel beïnvloed door de advertenties die je daardoor te zien krijgt. Je denkt dat je zelf beslist wat je koopt, maar de CEO van Meta, Mark Zuckerberg, kan je continue advertenties voorschotelen in je tijdlijn, waardoor hij bepaalt wat je koopt of wat je denkt. Om dat tegen te gaan is het best handig om zorgvuldiger met je data om te gaan."

En dat is zorgwekkend, want het gaat niet alleen maar om het consumeren van producten, maar óók het consumeren van informatie, waarschuwt Van der Burg:

"Ze kunnen het gedrag van de Nederlander beïnvloeden. Wat jij iedere dag op je Facebook- en Instagramtijdlijn voorgeschoteld krijgt, bepaalt deels wat jij voelt en doet. Dan kan je denken: dat valt wel mee, maar dat is niet zo. De polarisatie in de samenleving komt onder andere doordat de big tech-bedrijven zoveel data van ons hebben. Daardoor kunnen ze al je 'zwarte gedachten' stimuleren. Ze kunnen je heel specifiek targetten, en ze kunnen hetgeen wat jij al onbewust vindt bevestigen en groter maken dan het is."

De tech-expert vindt dat we ook goed in de gaten moeten houden hoe overheden hiermee omgaan.

"Waarom mogen medewerkers van de overheid geen TikTok gebruiken vanwege de inmenging van China, maar wel WhatsApp? Het is natuurlijk niet hetzelfde, maar bij TikTok vinden we dat logisch, en bij WhatsApp denken we er niet over na. Je kan als overheid best zeggen: alle ambtenaren mogen enkel Signal gebruiken."

Noor Elshof geeft aan dat ook zij heel erg om privacy geeft, en ziet dan ook zeker het nut van een overstap naar Signal. Eén kanttekening: mensen zijn geen rationele wezens, en daarom is het voor veel mensen moeilijk om WhatsApp vaarwel te zeggen, weet ze als gedragsdeskundige.

Noor ElshofGedragsdeskundige

"Ons brein werkt voor het grootste gedeelte van de tijd op de automatische piloot. Je wordt beïnvloed door onbewuste impulsen, op basis van genot en gemak. We zijn gewoontedieren. En we trekken ons ook heel veel aan van onze omgeving: we hebben de angst om dingen te missen. (...) Het is niet zo makkelijk als het lijkt om je gedrag te veranderen. Ik pleit er daarom ook echt voor om gedrag serieus mee te nemen als factor hierin, dus om niet alleen maar op de feiten te zitten."

Elshof is zelf ook WhatsApp-gebruiker.

"Wat mij er zelf heel erg van weerhoudt om over te gaan is de status quo-bias. Dat is een effect dat ontstaat wanneer hetgeen dat we kennen onze comfortzone wordt. Het verkennen wat daarbuiten ligt, vinden we ongelofelijk spannend en eng. Ikzelf vind dat verkennen ook veel tijd en moeite kosten. Daarbij hebben we ook de angst om dingen kwijt te raken. WhatsApp is een app die we al jaren gebruiken. Het omvat heel veel geschiedenis, data, foto's, stickers en gifjes. Dat zijn allemaal items die we niet kwijt willen raken. Die angst weegt zwaarder dan de winst van het privacystuk."

Meer over de status quo-bias ⬇️

De status quo-bias betekent dat mensen liever alles houden zoals het is. Ze vinden verandering vaak spannend of moeilijk en kiezen daarom sneller voor de bekende optie, zelfs als een andere keuze beter zou kunnen zijn. Dit gebeurt omdat we gewend zijn aan hoe dingen nu zijn en omdat verandering moeite of risico's kan meebrengen.

Bijvoorbeeld: je hebt al jaren dezelfde zorgverzekering en vergelijkt geen nieuwe opties, ook al zou je misschien goedkoper uit kunnen zijn. Je kiest liever voor wat je al kent, in plaats van iets nieuws te proberen.

Elshof vindt het belangrijk om te benadrukken dat we als mens keuzevrijheid blijven houden, en:

"Je moet ook beseffen dat het menselijk is dat je weerstand voelt om over te stappen. Ik hoor heel erg wat Van den Burg zegt, maar ik denk dat het voor heel veel mensen hele abstracte materie is. De meeste mensen zijn geen expert en weten niet alle ins- en outs. Op het moment dat informatie complex is en blijft, is het lastig om dit tot ons te nemen. Je moet de informatie echt behapbaar houden. Als je denkt aan verandering, is dat groots en massaal. Houdt het dus klein en overzichtelijk."