Een asiel opt-out?
Het strengste asielbeleid ooit: is dat haalbaar? 'Zo'n twee derde is in strijd met de regels'
21 mei 2024 · 13:16
Update: 21 mei 2024 · 14:09
In gesprek met
"Over asiel wordt vaak gedaan alsof het een soort heilig huisje is dat het in steen gebeiteld is dat nooit zou kunnen veranderen."
"Mijn grote probleem met dit akkoord is dat misschien wel twee derde van de maatregelen in strijd is met de regels."
In het kort
In het hoofdlijnenakkoord staat volgens Geert Wilders 'het strengste asielbeleid ooit'. Zijn de afspraken van de PVV, VVD, NSC en de BBB inderdaad zo strikt? En nog belangrijker: zijn de plannen haalbaar?
Wat denk jij?
Ben jij tevreden met de plannen voor asiel van dit kabinet?
Dit is de situatie
Strengste asielbeleid van Europa
We krijgen het strengste asielbeleid van Europa dat een "afschrikkende werking gaat hebben", aldus Geert Wilders. Volgens hem gaat dit zorgen voor een forse afname van het aantal asielzoekers dat hierheen komt.
Tekst gaat verder onder de tweet.
Wat is het nieuwe kabinet dan precies allemaal van plan? Uit het regeerakkoord wordt duidelijk dat de PVV, BBB, VVD en NSC onder andere een crisiswet in het leven willen roepen rond asiel. De bedoeling is dat er maximaal twee jaar lang een beslis-stop komt. Daarbij worden nieuwe asielverzoeken niet in behandeling genomen.
Ook wordt de spreidingswet ingetrokken en komen er grenscontroles, is er geen hoger beroep meer mogelijk voor asielzoekers die naar de rechter stappen en komt er een verbod op voorrang van sociale huurwoningen voor statushouders. En misschien wel de grootste maatregel: het kabinet vraagt zo snel mogelijk om een opt-out voor het asiel- en migratiebeleid in Brussel.
Wat is een opt-out?
Op dit moment hebben drie lidstaten op bepaalde beleidsterreinen een opt-out regeling afgesproken: Denemarken heeft er twee, Ierland ook, en Polen één. Het Verenigd Koninkrijk had vier opt-outs voordat het de Unie verliet.
Voorbeelden van opt-outs zijn:
- Schengen-akkoord: Ierland
- Economische en monetaire unie: Denemarken
- Defensie: Denemarken
- Handvest van de grondrechten van de Europese Unie: Polen
- Ruimte van vrijheid, veiligheid en rechtvaardigheid: Denemarken en Ierland (het laatste land kan, als het dat wil, instappen bij bepaalde initiatieven).
Dit is de discussie
Het strengste asielbeleid ooit: is dat haalbaar?
Maar zijn al deze ambitieuze plannen haalbaar? Cultureel antropoloog Jan van de Beek:
"Tijdens corona zag je dat de verregaande maatregelen mogelijk waren, dus er kunnen wel dingen. Maar het kan best dat dit - en dat geldt eigenlijk voor ongeveer de helft of driekwart van wat in het akkoord staat - sneuvelt bij de rechter. Je ziet wel dat politici zowel in Nederland als in het buitenland van alles proberen, en dan strandt het heel vaak bij de rechter. Dat is ook logisch, want politici hebben verdragen ondertekend en wetten gemaakt die mensen die geen staatsburger zijn rechten geven."
Van de Beek heeft begrip voor de maatregelen die het nieuwe kabinet neemt. Hij benadrukt dat asiel iets heel onethisch is: nu komen migranten via bootjes de Middellandse Zee over, waarbij tienduizenden mensen verdrinken. Hoe het dus op dit moment gaat, is volgens hem ook niet "met goed fatsoen" te verdedigen. Daarom vindt hij het goed dat de VVD, PVV, NSC en BBB in het huidige akkoord alles wat de partijen denken te kunnen veranderen, uitproberen. Van de Beek denkt dat dit een 'ultieme poging' is om alles op tafel te leggen wat het kabinet zou kúnnen doen. Een deel van die dingen zal slagen, een deel niet. De volgende stap is dan om die verdragen zelf aan te passen.
Volgens de cultureel antropoloog kampt Nederland namelijk met drie crises op het gebied van asiel op dit moment:
"We hebben te maken met een opvangcrisis, dus we hebben te weinig plekken. Je kunt ook in een land met heel veel woningnood niet permanent 100.000 plekken openhouden voor als er een asielpiek komt, dus dat is een terugkerend probleem. Tweede probleem is dat de mensen niet door kunnen stromen. Wat er nu binnenkomt is elke vier of vijf jaar 1% bevolkingsgroei erbij. Dus dat moet je wel kunnen absorberen. En de derde crisis is dat asielzoekers notoir slecht zijn in integreren."
Van de Beek ziet een aantal dingen in het akkoord staan dat je zeker wel kunt doen.
"Over asiel wordt vaak gedaan alsof het een soort heilig huisje is dat in steen gebeiteld is en nooit zou kunnen veranderen. Maar je moet je realiseren dat heel veel Europese landen hoofdpijn hebben van asiel. En ik denk dat je best een soort coalitie zou kunnen smeden van EU-landen die serieus willen kijken naar wat ze kunnen veranderen binnen de kaders die er zijn, of wat ze aan de kaders kunnen veranderen."
Volgens Eikelboom worden sommige maatregelen heel lastig, zoals het invoeren van een beslis-stop. De jurist doet niet zozeer uitspraken over of we in Nederland nu wel of niet kampen met een crisis: daar mag iedereen zijn eigen mening over hebben, zegt hij. Maar voordat je echt noodmaatregelen kan treffen, moet je te maken hebben met een crisis die je overkomt, zoals de coronacrisis. En iets soortgelijks is nu niet aan de hand, stelt Eikelboom.
"Dit is een crisis, als je het zo wilt noemen, die voor een groot deel komt door bestuurlijk handelen of niet handelen. Bijvoorbeeld de spreidingswet: dat is een oplossing die bedacht is voor de opvangcrisis. Dit kabinet wil die spreidingswet schrappen. Als je dan zegt: 'We hebben een opvangcrisis die we het hoofd niet anders kunnen bieden dan een asielstop door te voeren', zo werkt het niet. Je moet zelf er alles aan doen. Als het dan nog niet lukt, dan kom je misschien in de buurt."
Volgens de voorzitter van de Vereniging van Asieladvocaten en Juristen is het dus maar in zeer uitzonderlijke situaties mogelijk om te zeggen dat je als land niet meer gaat beslissen over asielverzoeken. Volgens hem is het eigenlijk "bijna niet denkbaar" in welke situatie dat zou zijn. Dat kan bijvoorbeeld bij natuurrampen, of als er een oorlog in Nederland zou uitbreken.
Dat er geen hoger beroep meer mogelijk is voor asielzoekers zal volgens Eikelboom mogelijk vooral negatiever uitpakken voor de Immigratie- en Naturalisatiedienst.
"Wie het niet eens is met de uitspraak, en dat kan de asielzoeker zijn, maar ook de IND, kan in hoger beroep bij de Raad van State. Er wordt al jaren gesproken over het afschaffen van dat hoger beroep. Dat mag ook: het is niet verplicht om die optie te hebben. Alleen, het is nooit gedaan, omdat uiteindelijk de conclusie altijd was dat de IND eigenlijk meer baat heeft bij dat hoger beroep dan de vreemdeling. De IND wint relatief vaker."
De opt-out voor het asiel- en migratiebeleid in Europa heeft volgens Eikelboom weinig kans van slagen. Er zijn Europese regels die voor iedereen gelden, zegt hij. Die regels kunnen soms veranderd worden, maar daar moeten wel alle lidstaten het mee eens zijn. En bij zo'n opt-out acht Eikelboom de kans klein dat dit gebeurt.
"Mijn grote probleem met dit akkoord is dat misschien wel twee derde van de maatregelen in strijd is met de regels. Dus die asielcrisiswet uitroepen, het verder versoberen van de opvang... dat is gewoon in strijd met het recht. En dan kan je zeggen: ja, we kijken wel, we gaan het doen en dan zal de rechter op een gegeven moment zeggen dat het niet mag. Maar dat is niet zoals het in een rechtsstaat werkt. De overheid moet zich houden aan de wet."
Dit is de uitzending
Dit is de Dag (EO)
Je kunt dit hele gesprek nu terugluisteren als podcast:
De weergave van Spotify vereist jouw toestemming voor social media cookies.
Toestemmingen aanpassenWat denk jij?
Wat vind jij van de plannen in het regeerakkoord?
