Nieuw tekenvirus in Nederland: 5 vragen

Wat is het teken-encefalitisvirus?

Het teken-encefalitisvirus (TBE) is een virus dat je kunt krijgen door een tekenbeet, net zoals de ziekte van Lyme. Als het beestje bijt, komen virusdeeltjes via het speeksel van de teek in je lichaam terecht.

Het TBE-virus is desalniettemin heel anders dan Lyme. Als je gebeten wordt door een teek met Lyme, duurt het minstens acht uur voordat het beestje het virus aan jou overdraagt. Een teek met het TBE-virus draagt het virus in enkele minuten over, nadat hij zich goed heeft vastgebeten. Het ziektebeeld is ook anders. Sommige mensen met het TBE-virus blijven klachtenvrij, sommigen krijgen griepklachten, maar het virus kan ook leiden tot een hersenvliesontsteking of ruggenmergsontsteking. Een hersenvliesontsteking is niet met medicijnen te behandelen en kan (blijvende) neurologische klachten geven. Ongeveer 1-2% van de patiënten overlijdt aan de ontsteking.

Het is niet helemaal duidelijk hoe groot de kans is dat je klachten krijgt. Hein Sprong, RIVM-onderzoeker en TBE-expert, vertelt aan DIT: ''Heel veel besmettingen leiden niet tot een ziekte. Maar eigenlijk weten we dat niet zo goed, omdat we alleen een diagnose kunnen stellen bij mensen die een (huis)arts bezoeken met klachten.''

Hoeveel komt het teken-encefalitisvirus in Nederland voor?

Besmette teken kon je vroeger vooral vinden in het oosten van Europa, Oostenrijk en Zwitserland, maar ze verspreiden zich steeds meer naar nieuwe gebieden. Sinds 2016 weten we dat er in Nederland ook teken met het virus zijn. In Nederlandse risicogebieden is één op de 1500 teken in Nederland nu naar schatting besmet. Het virus is desondanks nog een stuk zeldzamer dan Lyme: één op de vijf teken is besmet met Lyme. 

Opvallend is dat teken door heel het land het virus meedragen. Dat zie je op het diagram hieronder. 

Volgens het RIVM zijn sinds 2016 zestien patiënten geweest die besmet waren geraakt door een tekenbeet in Nederland en die daardoor ernstige klachten kregen. Er is tot nu in Nederland niemand overleden aan de gevolgen van het virus. Het is niet duidelijk hoeveel mensen enkel griepklachten hebben gehad. 

Dat die besmette teken nu ook hier rondlopen, zou goed te maken kunnen hebben met klimaatverandering. Arnold van Vliet, tekendeskundige en onderzoeker aan Wageningen University & Research: ‘’Het is complex, maar één van de achterliggende theorieën is dat het zou komen door stijgende temperaturen. Het larvestadium overlapt meer met het nymfestadium. Daardoor zullen de teken het virus nu sneller aan elkaar overgeven.’’

Gaat dit virus zich snel verspreiden?

Is er écht sprake van een opmars van het virus, zoals in de media wordt gesteld?  

Van Vliet: ‘’Het ligt in de verwachting dat we een verdere toename gaan zien.'' Hoeveel virusbesmettingen er extra bij zullen komen, is volgens de tekendeskundige echter niet duidelijk. ‘’We weten nog niet goed genoeg hoe vaak en in welke gebieden het virus voorkomt om een toekomstverwachting te schetsen. We hebben ook nog niet precies in kaart wat de oorzaken van de verspreiding zijn.’’

Sprong vindt het moeilijk om te bewijzen dat er sprake is van een opmars en hij is kritischer. Hij vond in 2016 de eerste besmette teek in Nederland en bracht namens het RIVM destijds een advies uit aan artsen. Sindsdien zijn er elk jaar ongeveer twee patiënten. Dat hoeft niet te betekenen dat het virus nu meer voorkomt dan voorheen: ‘’Het virus werd in Nederland voor het eerst in 2016 aangetoond. Toen we dat nieuws verspreidden onder artsen, hadden we binnen drie maanden de eerste twee autochtone TBE-patiënten [patiënten die hun tekenbeet in Nederland hadden opgelopen, red.]. Je kunt je voorstellen dat artsen er voor die tijd niet aan dachten om te testen op TBE. Wij denken dat TBE al wat langer in Nederland is, maar dat artsen daar gewoon nog niet alert op waren.’’

Bovendien is het volgens Sprong niet waarschijnlijk dat het aantal patiënten gaat stijgen: ''We zien bij teken(virussen) doorgaans geen grote pieken en dalen, dus ik verwacht niet dat het aantal patiënten drastisch zal stijgen of dalen. Wij houden het in de gaten.''

Is het teken-encefalitisvirus erger dan de ziekte van Lyme?

Kort gezegd: ja en nee. Sprong stelt dat het TBE-virus voor het individu meestal erger is dan Lyme. Daar staat tegenover dat het aantal mensen dat met Lyme-gerelateerde klachten te maken krijgt vele malen hoger ligt: ''Er zijn ongeveer 1.5 miljoen tekenbeten per jaar. Door die beten krijgen ongeveer 27.500 mensen Lymeziekte en ongeveer twee mensen krijgen ernstige TBE'', vertelt hij. Een flink verschil, dus. Bovendien is er, mocht het aantal besmettingen toenemen, een vaccin tegen het virus beschikbaar.  

Van Vliet vult aan: ‘’Tegen het TBE-virus is geen behandeling mogelijk. Het kan in ernstige gevallen tot langdurige klachten of overlijden leiden. In die zin is het gevaarlijker dan Lyme. Maar het komt zoveel minder voor, dat we ons meer zorgen moeten maken over Lyme.‘’ Het TBE-virus is over het algemeen dus gevaarlijker, maar de kans om Lyme te krijgen is een stuk groter. 

Tekenbeet: wat zijn de symptomen van teken-encefalitis?

Ben je gebeten door een teek? Maak je nog niet te druk: het TBE-virus is vooralsnog dus nog zeldzaam in Nederland. Mensen die ziek worden, krijgen volgens het RIVM zeven tot veertien dagen na de tekenbeet griepachtige klachten. Denk aan milde koorts, hoofdpijn, spier- en gewrichtspijn, misselijkheid, braken en moeheid. 

Die klachten duren twee tot zeven dagen. De patiënt zal daarna ongeveer een week geen klachten ervaren. Na die week kan er een kantelpunt komen: het is mogelijk dat de hersenen, het hersenvlies en het ruggenmerg ontstoken raken. Als dat gebeurt, is het noodzakelijk om direct naar het ziekenhuis te gaan. De alarmbellen moeten gaan rinkelen als je last krijgt van:

• zware hoofdpijn
• verminderd bewustzijn
• slaperigheid
• opvallend/ander gedrag
• geheugenverlies
• verlammingen, vaak in de armen en romp
• niet goed tegen het licht kunnen
• misselijkheid en duizeligheid

In het ziekenhuis zal de ontsteking behandeld en gemonitord worden. Ongeveer 1-2% van de patiënten met een hersen(vlies)ontsteking overlijdt. Het is ook mogelijk dat patiënten blijvende neurologische klachten aan het virus overhouden.

Wil je weten hoe je een tekenbeet kunt voorkomen? Klik hier voor het advies.