Ver­stan­de­lij­ke beperking én kinderwens: hoe zit dat met an­ti­con­cep­tie?

De uitzending van Dit is de Kwestie (EO) over ouders met een verstandelijke beperking leverde veel reacties op. Een aantal mensen vroeg zich af: hoe zit het eigenlijk met anticonceptie als je een kinderwens en een verstandelijke beperking hebt?

DIT (EO) vraagt het aan Maroesjka van Nieuwenhuijzen, bijzonder hoogleraar Licht verstandelijke beperking, ouderschap en jeugdbescherming aan de UvA.

Recht op je eigen gezin

Van Nieuwenhuijzen kan er kort over zijn: "Mensen met een verstandelijke beperking hebben altijd recht op een kind. Iedereen heeft recht op een gezinsleven, op kinderen. Dat staat in de Grondwet, in het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens en ook in het speciale VN-verdrag voor mensen met een handicap.”

In het speciale VN-verdrag voor mensen met een handicap staat ook expliciet beschreven dat ouders met een verstandelijke beperking recht hebben op ondersteuning bij de opvoeding van hun kinderen, zegt Van Nieuwenhuijzen. “Het is een plicht van de overheid om deze mensen te helpen."

Wat ook goed is om te weten: het is niet altijd zo makkelijk te bepalen in hoeverre iemand in staat is om een kind goed genoeg op te kunnen voeden. Er kunnen factoren meespelen die het lastiger maken. Zo kan armoede zorgen voor stress en kan het ook lastig zijn als er te weinig hulp is in de omgeving. Maar dit kan later ook weer veranderen.

Verplichting mag niet

Je mag mensen dus niet zomaar tot anticonceptie verplichten, hoe zwaar hun mate van verstandelijke beperking ook is, zegt Van Nieuwenhuijzen. "Ook niet als er zorgen zijn of er wel voor een kind gezorgd kan worden."

De situatie is anders als er sprake is van een mentor: die neemt beslissingen voor de ander, ook op medisch vlak. Dat betekent dat de persoon in kwestie niet-wilsbekwaam is verklaard. Dit is vaker het geval bij mensen met een ernstige meervoudige beperking, denkt Van Nieuwenhuijzen. “Vaak zijn het de ouders die dan mentor zijn en (medische) beslissingen nemen. Zij zullen denk ik vaker besluiten dat ze aan de pil moeten.”

Maroesjka van NieuwenhuijzenBijzonder hoogleraar LVB ouderschap en jeugdbescherming

"Iedereen heeft recht op een gezinsleven, op kinderen."

Beeld: Kirsten van Santen

Bij mensen met een licht verstandelijke beperking is er minder vaak sprake van een mentor: "Zij doen meer mee aan de samenleving en hebben vaker een kinderwens. Dat komt bij mensen met een ernstigere verstandelijke beperking waarschijnlijk niet of nauwelijks voor."

Het gesprek aangaan

Des te belangrijker is het dan ook om goed het gesprek aan te gaan, legt ze uit. Er zijn verschillende tools voorhanden om hierbij te helpen. Zelf is ze groot voorstander van het gesprek aangaan, zeker als er grote zorgen zijn: “Ik werk ook in de jeugdbescherming en daar zien we de heftigste gevallen waarbij het niet goed gaat in de opvoeding en verzorging.”

Als hulpverlener of jeugdbeschermer kan je iemand nooit verplichten tot anticonceptie, zegt ze. “Maar ik ben er wel voor om het gesprek te voeren als iemand een kinderwens heeft. Hoe ziet iemand dat voor zich en is dit het juiste moment? Is alles op orde om er zelf voor te kunnen zorgen? Wat voor plan kunnen we maken, met behulp van familie en vrienden of formele hulp?”

Ook kan de interventie Veilige Start worden ingezet: dit is ondersteuning voor aanstaande ouders met een verstandelijke beperking en meervoudige complexe problematiek. Samen wordt gezorgd voor een plan voor een veilige opvoedomgeving voor de baby, zodat het kind met hulp thuis opgevoed kan worden.

Maar het liefst ziet Van Nieuwenhuijzen dat het gesprek over seksualiteit al veel eerder wordt aangegaan, bijvoorbeeld op scholen en zorginstellingen. “Het is net zo belangrijk om jonge mensen al te leren over seksualiteit, hun eigen grenzen, dat je hier zwanger van kan worden en wat het betekent om een kind te krijgen. Want dat weet niet iedereen.”

Pil kan best ingewikkeld zijn

Ook komt het voor dat mensen met een licht verstandelijke beperking ongewenst zwanger raken. Van Nieuwenhuijzen kan zich voorstellen dat het voor hen extra moeite kost om toegang te krijgen tot anticonceptie en dit op een betrouwbare manier te gebruiken. “Voor mensen met een licht verstandelijke beperking is het vaker lastig om te plannen en te onthouden.

Het kan bijvoorbeeld al een drempel zijn om een afspraak te maken bij de huisarts om aan te geven dat je een spiraal wil, legt ze uit. Ook betrouwbaar gebruik van anticonceptie kan een uitdaging zijn: “Zo is de pil ingewikkelder. Die moet je elke dag slikken. Je moet je aan de planning houden en het goed onthouden.”

Op dat vlak mogen mensen met een verstandelijke beperking zeker meer ondersteund worden, vindt ze. “Als je samen concludeert dat de oplossing een spiraal is, is het goed om wel de vervolgstappen met de ouders te bespreken. Dat een afspraak met de huisarts wordt gemaakt en misschien iemand dichtbij even mee kan. Maar het is niet de bedoeling dat je alles overneemt: we proberen zo goed mogelijk onderscheid te maken wat de persoon zelf lukt en waar hulp bij nodig is.”

Kijk Dit is de Kwestie (EO) terug

In Dit is de Kwestie (EO) gaat presentator Margje Fikse verder over dit onderwerp in gesprek met verschillende gasten. Zoals Elvira, een moeder met verstandelijke beperking en Lizzy, die opgroeide bij ouders met een verstandelijke beperking. Bekijk de volledige uitzending hieronder. 

Wil je de aflevering liever streamen? Klik hier om de aflevering te bekijken via NPO Start.

• Lizzy's moeder is verstandelijk beperkt en kreeg nog een baby: hoe gaat het nu met Luna?

  Lizzy's moeder is verstandelijk beperkt en kreeg nog een baby: hoe gaat het nu met Luna?

• ‘Als kind zorgen voor je ouders: dat is de omgekeerde wereld.’ Wat als je ouder verstandelijk beperkt is?

  ‘Als kind zorgen voor je ouders: dat is de omgekeerde wereld.’ Wat als je ouder verstandelijk beperkt is?

• Op je achtste al slimmer dan je ouders: kunnen verstandelijk beperkte ouders hun kinderen wel opvoeden?

  Op je achtste al slimmer dan je ouders: kunnen verstandelijk beperkte ouders hun kinderen wel opvoeden?