Wat zegt je voortuin over je stemgedrag? 'Hortensia's zijn heel erg SGP'

Voor het boek De Atlas van Afgehaakt Nederland onderzocht De Voogd waarom zoveel Nederlanders het vertrouwen in de overheid zijn kwijtgeraakt. In een opvallende diagonale strook, van Zeeland via de Veluwe tot Twente, is de sociale samenhang nog relatief sterk. Josse noemt dit gebied de burgerschapszone. Hier stemden mensen jarenlang trouw op CDA, PvdA en VVD.

Maar bij de verkiezingen van 2023 verschoof dat beeld. “Juist in die gebieden zag je een hele grote omwenteling,” zegt hij. “Electoraal zijn BBB, NSC en PVV daar nu groot geworden.” De vraag is: blijft dat zo bij de komende verkiezingen?

Tijdens zijn onderzoek naar de burgerschapszone viel De Voogd een aantal dingen op: “Uit onderzoek weten we dat mensen met een praktische opleiding of lager inkomen over het algemeen minder stemmen, niet op traditionele partijen stemmen en dat hun gezondheid gemiddeld minder is. Maar op de kaart zie je ook afwijkingen: het hele noordoosten van Nederland laat een positiever beeld zien dan je zou verwachten op grond van inkomens en opleidingsniveau.”

Volgens De Voogd komt dat door de manier waarop mensen naar elkaar omkijken. “Ze noemen dat in Friesland ook wel mienskip en in het oosten noaberschap. Het maakt ontzettend veel uit wat voor familie en buren je hebt. Of je een baan hebt bij een Fries familiebedrijf of een flexcontract bij een distributiecentrum in West-Brabant. En of er bijvoorbeeld een kerk is waar je opgevangen wordt.”

De voortuin als spiegel

“Als je zo door Nederland fietst of wandelt, dan voel je die burgerschapszone aan,” vertelt hij. “De tuinen liggen daar netjes bij. Met veel hortensia’s en vrolijke bloemen. Hortensia’s en grind: volgens mij past dat heel erg bij de SGP.” Het zijn de details die iets zeggen over de politieke biotoop van een plaats. “Na duizenden kilometers door Nederland zie je dat zo sterk terug. Het is opvallend hoe collectief het daar is, ook bij de huurblokken zie je verzorgde tuinen."

"Maatschappelijk aangehaakt betekent in deze een aangeharkte tuin.” Het is volgens De Voogd niet alleen een kenmerk van christelijke gebieden. “Het is een sociaal ecosysteem waarin mensen elkaar helpen. Ook in ontkerkelijkte gebieden zie je die lijn terug.”

Rolluiken, tegels en vensterbanken

In andere delen van Nederland, zoals West-Brabant, Almere, Lelystad en delen van Limburg, ziet De Voogd iets anders. Hij verwijst naar een foto van een straat in Sint Willebrord: “Een van oudsher weinig welvarende plek, maar de mensen hebben zich opgewerkt met kleine bedrijfjes in de bouw. Tuinen liggen vol tegels en voor de ramen zitten rolluiken.”

Ook de vensterbank zegt iets over politieke voorkeur. “In progressieve, rijkere wijken zijn vensterbanken asymmetrisch ingericht. In wijken met veel sociale huur en goedkope koop zie je juist symmetrische vensterbanken.” Het klinkt vergezocht, maar De Voogd ziet er een patroon in: “Het laat zien in welke sociaal-economische klasse mensen zitten.”

Volgens de geograaf zegt dat iets over hoe mensen zich tot de overheid verhouden. “Het is typisch calvinistisch om dwars door een huis heen te kijken. Dat is echt wel een verschil of je onder of boven de rivieren woont.” In deze wijken wonen vaak mensen met flexcontracten, lage inkomens, huur- of goedkope koopwoningen. Ze stemmen minder vaak, of kiezen voor partijen buiten het politieke midden zoals de PVV.

Josse de Voogd

Geograaf

"Overal waar mensen die vlaggen hebben liggen voor Koningsdag, hadden ze ze ook klaar liggen om op z’n kop te hangen"

Waarom stemmen deze mensen massaal op de PVV? “Het is een complexe mix,” legt De Voogd uit. “Een deel stemt vanwege migratie, een ander deel vanwege sociaal-economische achterstelling. Als jij chronisch ziek bent en moet doorwerken, dan is migratie gewoon concurrentie als je bijvoorbeeld geen vast contract hebt. Voor jou tien anderen.”

Oranje (onderste)boven

In de burgerschapszone hangen de vlaggen massaal uit op Koningsdag. Maar De Voogd zag ook iets anders: “Overal waar mensen die vlaggen hebben liggen voor Koningsdag, hadden ze ze ook klaar liggen om op z’n kop te hangen.” Het laat zien hoe betrokkenheid kan omslaan in frustratie. “Waar mensen nog aangehaakt zijn, kunnen ze ook het hardst afhaken.”

Politici die willen winnen, moeten volgens de geograaf niet alleen naar peilingen kijken, maar ook naar tuinen en wijken. “Je verrijkt het politieke debat door die kaarten op elkaar te leggen,” zegt hij. “Het zijn vaak heel veel dingen die bij dezelfde mensen en dezelfde wijken samenkomen. Dan wordt het allemaal ietsje begrijpelijker waarom mensen op een partij stemmen.”

De Voogd benadrukt dat de grote massa kiezers niet in de extreme uitslagen zit, maar in de gemiddelde wijken van Nederland. “Ik ben dol op bijzondere uitslagen van Woerden tot aan Sint-Willebrord,” zegt hij, “maar dat tikt natuurlijk niet zo aan.” Waar het wél gebeurt? “De grote massa aan kiezers zit in die grote buitenwijken en in middelgrote plaatsen. Dus denk aan Roosendaal, aan Nieuwegein, de Vinexwijken."

Meer weten?

Kijk Dit is de week

In Dit is de week (EO) gaat presentator Margje Fikse verder over dit onderwerp in gesprek met vaste gasten Ronit Palache en Gert-Jan Segers. Klik hier om de volledige uitzending te bekijken via NPO Start.

Dit maakten we ook

• PVV-kiezer heeft grootste financiële zorgen: waarom?

  PVV-kiezer heeft grootste financiële zorgen: waarom?