Zoveel jonge man­tel­zor­gers wonen er in jouw buurt

Maar wat is mantelzorg precies?

Mantelzorg is onbetaalde hulp die wordt gegeven aan iemand in de directe omgeving, zoals een ouder, broer, zus of partner, die langdurig hulp nodig heeft. Naar schatting groeit 1 op de 4 jongeren op in een gezin met een langdurig zieke of beperkte ouder, broer of zus (MantelzorgNL, 2024). Het is vaak niet echt een vrijwillige keuze om mantelzorg te verlenen, maar ontstaat vanuit betrokkenheid en familieband. Mantelzorgers zorgen vaak structureel, soms dagelijks, voor iemand die veel voor hen betekent.

Wat is het verschil tussen mantelzorg en vrijwilligerszorg?

Volgens Mantelzorg NL krijgt iedereen vroeg of laat te maken met mantelzorg: je bent mantelzorger, je wordt mantelzorger of je hebt in de toekomst hulp van een mantelzorger nodig. Mantelzorgers zorgen soms 24 uur per dag, zonder pauze, en verrichten soms verpleegkundige handelingen. Ze kunnen niet zomaar stoppen, want ze zorgen voor iemand die hen dierbaar is en diegene is afhankelijk van hun zorg. Vrijwilligers aan de andere kant kiezen ervoor om te helpen en werken vaak via een organisatie. Bij de start is er meestal (nog) geen emotionele band. Vrijwilligers zorgen voor een beperkt aantal uren en kunnen stoppen wanneer ze willen.

Jonge mantelzorgers: de cijfers

Mantelzorg komt in alle lagen van de bevolking voor; in elke regio en cultuur vinden we mensen die voor hun naasten zorgen. Wel zijn er regionale verschillen: in sommige gemeenten is rond de 12 procent van de jongeren mantelzorger, terwijl dit elders kan oplopen tot wel bijna één op de drie jongeren.

Volgens de Gezondheidsmonitor Jongvolwassenen 2024 geeft 7,2 procent van de jongvolwassenen mantelzorg. Per GGD-regio varieert het percentage van 5,2 tot 9,8 procent.

Bron: Gezondheidsmonitor Jongvolwassenen 2024, GGD’en en RIVM

In het noordoosten van Nederland (zoals in delen van Groningen, Friesland, Drenthe) ligt het aandeel jonge mantelzorgers relatief hoog. Mogelijke verklaringen zijn dat de afstanden tot zorginstellingen er groter zijn of dat de bevolking er ouder is.

Wat zegt de wet?

Er is géén aparte wet die precies zegt vanaf welke leeftijd mantelzorg verleend mag worden en hoeveel uur die zorg in beslag mag nemen. Er is dus geen wettelijke minimumleeftijd of urenlimiet voor onbetaalde zorg in het gezin. Wel geldt het idee dat taken passend bij de leeftijd moeten zijn. Zware of onveilige taken horen in principe niet bij kinderen. Ook gaat mantelzorg niet voor de leerplicht. En mantelzorg is nooit verplicht, ook jongeren kunnen niet worden gedwongen om zorg te geven. De gemeente moet kijken naar alternatieven als het thuis niet lukt.

Gevolgen voor jonge mantelzorgers

De jongeren die intensief mantelzorg verlenen (10 procent van alle jongeren, ongeveer 200.000) zijn minder tevreden over hun leven, minder gelukkig en ervaren meer tijdsdruk en stress dan jongeren die dit niet doen. Zij hebben niet altijd voldoende of de juiste kennis en vaardigheden om mantelzorg te verlenen en leveren vaak vrije tijd in om die zorgtaken uit te voeren, stelt het Sociaal Cultureel Planbureau. Ook hebben jonge mantelzorgers een hoger risico op sombere gevoelens. Lichamelijke klachten komen eveneens voor, zoals extreme vermoeidheid, slecht slapen of andere stressgerelateerde problemen.

Jonge mantelzorgers moeten hun zorgtaken combineren met school en/of werk, en dat is niet altijd makkelijk. Veel van deze jongeren hebben minder tijd voor huiswerk, vrienden, hobby's en ontspanning omdat ze thuis moeten helpen. Sommige jongeren voelen zich daardoor wel eens alleen of anders dan leeftijdsgenoten. Het komt geregeld voor dat scholen onvoldoende rekening houden met leerlingen die mantelzorgtaken hebben.

Gelukkig zijn er ook positieve gevolgen, namelijk dat jonge mantelzorgers al op jonge leeftijd rekening leren houden met anderen en een sterk verantwoordelijkheidsgevoel hebben.

Financiële kant van het verhaal

Omdat mantelzorg onbetaald is, kan het voorkomen dat een ouder of jongvolwassene minder gaat werken om voor een naaste te zorgen, met inkomensverlies als gevolg. En dan hebben we het nog niet eens over kosten voor medische hulpmiddelen, vervoer van en naar het ziekenhuis of aanpassingen in huis. De overheid erkent deze financiële druk, al zijn er niet veel regelingen om mantelzorgers te ondersteunen. Gemeenten geven jaarlijks een waardering aan mantelzorgers, vaak in de vorm van een klein geldbedrag of cadeaubon. Daarnaast kunnen mantelzorgers gebruikmaken van bepaalde vergoedingen of tegemoetkomingen.

Mantelzorgers doen hun werk vooral uit liefde of plichtsgevoel en noemen het vaak 'onbetaalbaar' in de emotionele zin van het woord. In economische zin komt die term ook dichtbij de waarheid: de waarde van al het werk dat mantelzorgers verzetten wordt geschat rond de 20 miljard per jaar.

Hoe help je jonge mantelzorgers?

Vanwege de vergrijzing en het tekort aan zorgpersoneel zal de druk op de mantelzorg, dus ook bij jongeren, de komende tijd alleen maar toenemen. De vraag die daarbij naar voren komt is of we als samenleving intensieve mantelzorg door jongeren vanzelfsprekend vinden. Om de situatie van jonge mantelzorgers te verbeteren, is het belangrijk dat zorgtaken van jongeren ook op het werk worden besproken en dat gemeenten deze jongeren ook ondersteunen en waarderen.

Onderzoek laat zien dat jonge volwassenen tussen 18 en 25 jaar met mantelzorgtaken vaak aangeven dat zij vooral behoefte hebben aan erkenning, een luisterend oor, informatie en emotionele ondersteuning van professionals (zoals docenten, hulpverleners of maatschappelijk werkers).

Dit maakten we ook