Wat zegt de wetenschap?
Was het zinvol om zorg uit te stellen door corona? 'Had niet zo massaal gehoeven'
8 maart 2024 · 14:31
Update: 8 maart 2024 · 14:54
In gesprek met
Eline van den Broek
Gezondheidseconoom bij Amsterdam UMC
"Ik denk dat we de zorg niet zo massaal hadden moeten uitstellen."
Susan van den Hof
Hoofd van het Centrum voor Epidemiologie en Surveillance Infectieziekten bij het RIVM
"Ik denk dat het verstandig is om eerst te wachten wat er allemaal uit de onderzoeken is gekomen."
Rosan van Zoest
Arts en onderzoeker bij het Amsterdam Health en Technology Institute
"Ik denk dat het te vroeg is om nu te concluderen wat de terugval van de ziekenhuiszorg gekost heeft."
In het kort
Tijdens de coronapandemie hebben we ons aan talloze maatregelen moeten houden, met verstrekkende gevolgen. Zo werd veel (niet acute) zorg uitgesteld, omdat artsen en verplegers hun handen vol hadden aan coronapatiënten op de intensive cares. Waren die maatregelen de moeite waard? Onderzoekers komen nu met steeds meer antwoorden.
Wat denk jij?
Was jij tijdens de pandemie sceptisch over de maatregelen?
Dit is de situatie
Onderzoek naar coronamaatregelen
Mondkapjes, vaccinaties en avondklokken: tijdens de coronacrisis werd Nederland overrompeld met voorzorgsmaatregelen van de overheid. De één hield zich netjes daar netjes aan, de ander haalde de neus er (letterlijk) voor op. Ondertussen werd in onze ziekenhuizen sterftegeval na sterftegeval als gevolg van een coronabesmetting geregistreerd, en konden mensen met andere kwalen soms niet terecht omdat ziekenhuizen in principe gesloten waren voor alles dat geen coronazorg was.
Wetenschappers onderzoeken sinds die tijd driftig of die maatregelen nu eigenlijk wel effectief waren, zodat we voor een volgende pandemie weten wat we vooral wel moeten doen, maar ook wat we moeten laten.
Oversterfte
Intussen sterven er sinds de coronapandemie meer mensen dan verwacht. In 2023 waren het er met 12.700 extra overledenen iets minder dan in de jaren ervoor, toen de oversterfte rond de 15.000 lag. Dat blijkt uit cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek. Afgelopen dinsdag presenteerden onderzoekers de nieuwste inzichten op de mogelijke redenen hiervoor op een congres in Driebergen. Daar bleek onder andere dat de pandemie, en dan vooral het uitstel van de zorg, grote gevolgen heeft gehad voor hartpatiënten.
Ook blijkt uit onderzoek van het Amsterdam Health en Technology Institute (AHTI) dat bepaalde groepen in Nederland toch meer uitgestelde zorgen hebben gehad dan anderen. Zo kwam dit vaker voor bij mensen lage inkomens en mensen met een migratieachtergrond. De vraag rijst of die kloof tussen verschillende groepen in de bevolking nog groter geworden is tijdens de coronajaren.
Dit is de discussie
Waren de covid-regels effectief?
Gezondheidseconoom Eline van den Broek van het Amsterdam UMC heeft specifiek onderzoek gedaan naar hartpatiënten die te maken kregen met uitgestelde zorg. Ze bestudeerde de medische informatie van bijna 113.000 mensen die tussen 2018 en 2021 met hartklachten in een Nederlands ziekenhuis belandden.
"We zagen dat mensen die tussen 2020-2021 een dotterbehandeling kregen een significant hogere kans hadden om te sterven. In ons onderzoek komen we dan op 2153 patiënten die meer zijn overleden dan de jaren ervoor."
Van den Broek benadrukt dat het wel belangrijk is om alles in verhouding te blijven zien. De gezondheidseconoom vraagt zich als wetenschapper vooral af hoeveel levens er door het beleid gered zijn. Dat is nog niet duidelijk.
De mensen die in 2020 niet langs konden komen voor een niet-acute dotter, komen later in de data terug voor een acute dotter. Daar zit volgens Van den Broek het grootste gezondheidsverlies. Daarom heeft zij eigenlijk ook al wel een antwoord op de vraag: was het zinvol om zorg uit te stellen door corona?
"Ik moet eerlijk zeggen: wat ik in mijn data gezien heb, vind ik schokkend. En wij hebben het nu over sterfte, maar het gaat ook over gezondheidsverlies. Het RIVM heeft eigenlijk al heel vroeg een mooie schatting gemaakt, door te kijken naar het uitstel van niet-acute operaties en het gezondheidsverlies daar. Dat vond ik toen al zo schokkend hoog. Dus als je wat we nu al weten, gaat optellen, gaat voor mij de balans al heel snel naar wel een antwoord op die vraag. Ik denk dat we de zorg niet zo massaal hadden moeten uitstellen."
Van den Broek refereert naar dit onderzoek van het RIVM.
RIVM: Uitstel planbare zorg door corona kost zeker 320.000 levensjaren
Onderzoekers van het instituut keken naar slechts een deel van de zorg. Ze bestudeerden de operaties die kunnen worden ingepland. Het gaat bijvoorbeeld om operaties aan heupen en knieën en ingrepen vanwege staar. Die gingen in 2020 en 2021 vaak niet door omdat de ruimte in de ziekenhuizen nodig was om coronapatiënten op te vangen. In twee jaar tijd zouden ongeveer 1,6 miljoen van zulke ingrepen moeten worden uitgevoerd, maar dit waren er door het coronavirus ongeveer 305.000 minder.
Het RIVM benadrukte dat het gaat om een minimale schatting. "De volledige verliezen aan gezondheid zijn waarschijnlijk groter omdat niet alle vormen van zorg zijn meegeteld. Denk aan de gevolgen van uitgestelde diagnoses en zorg op poliklinieken."
Volgens het gezondheidsinstituut laten de cijfers zien dat het belangrijk is om bij een crisis de gewone zorg zo goed mogelijk door te laten gaan. Privéklinieken en buitenlandse ziekenhuizen zouden bijvoorbeeld behandelingen kunnen overnemen, en "een andere mogelijkheid is de operatiecapaciteit zo goed mogelijk te gebruiken voor operaties die veel gezondheid opleveren."
Het Amsterdam Health en Technology Institute (AHTI) deed onderzoek naar de afname van de ziekenhuiszorg ten tijde van de pandemie. Daarin is gekeken naar hoeveel mensen er per week in het ziekenhuis gekomen zijn tijdens de covidperiode. Dat wordt vergeleken met de verwachting op basis van voorgaande jaren, vertelt arts en onderzoeker Rosan van Zoest.
"We zagen dat er echt een behoorlijke afname is geweest. Als je kijkt naar de piek, begin maart 2020, zag je op het hoogtepunt dat er in een week 300.000 mensen minder het ziekenhuis in kwamen dan voorgaande jaren. Vooral zorg met wat lagere of middenhoge spoed bleef achter. Bij de echte spoedactiviteiten was ook wel een kleine teruggang te zien."
Tegelijkertijd werd er in die tijd slechts aan 6300 covid-patiënten wel zorg verleend. Dat is een groot verschil. Maar, benadrukt Van Zoest, je kunt het in ziekenhuizen niet puur over getallen hebben.
"Als we kijken naar die 300.000 mensen die in die ene week zorg gemist hebben, gaat het bijvoorbeeld om mensen die een versleten knie of heup hadden. Er zaten ook mensen met hartinfarcten bij. Dus de zorgvraag voor die mensen varieerde heel erg. Mensen die corona hadden en op de ic lagen, lagen er heel lang. Dat was een heel intense zorgvraag. Als je iemand met een versleten knie ziet, zie je die misschien een kwartier op de polikliniek. Die cijfers zijn enorm verschillend, maar je moet wel ook even het verhaal erachter helder hebben."
Volgens Van Zoest is het heel goed dat er nu onderzoek plaatsvindt om te kijken wat de effecten zijn van uitgestelde zorg. Zij denkt dat het nog wat te vroeg is om te concluderen wat het uitstel van de reguliere ziekenhuiszorg precies gekost heeft.
"Ik denk dat het heel belangrijk is om naar de breedte te kijken, want je hebt hartpatiënten, mensen met kanker, mensen met problemen in de hersenen. We moeten een totaalbeeld krijgen om de vraag te beantwoorden: hoe moeten we het nou bij een volgende pandemie doen? En welke lessen kunnen we nou leren uit deze periode? Dan moet je daar beter zicht op hebben en kun je keuzes maken hoe we dat nou in de volgende pandemie anders gaan aanpakken."
Susan van den Hof, hoofd van het Centrum voor Epidemiologie en Surveillance Infectieziekten bij het RIVM, geeft vooral aan dat het belangrijk is de uitkomsten van alle onderzoeken die op dit moment gaande zijn af te wachten.
"Ik denk dat het verstandig is om eerst te wachten wat er allemaal uit die onderzoeken komt. Dat zijn allemaal kleine stukjes van de puzzel. En dan kijken we: hebben we een goed consistent beeld van wat er nou aan de hand is en wat de negatieve effecten zijn van uitgestelde zorg? Want die zijn er zeker. Hoe groot zijn die en welke gaten hebben we eigenlijk nog in onze kennis? Wat voor vervolgonderzoek is daar dan nog voor nodig?"
Dit is het debat
Luister onze podcast
Ben je benieuwd naar het hele gesprek in Dit is de Dag (EO)? Luister hieronder naar de podcast:
De weergave van Spotify vereist jouw toestemming voor social media cookies.
Toestemmingen aanpassenWat denk jij?
