Jij denkt dat je rationeel stemt? 'Mensen stemmen op basis van emoties'

Snappen we het niet goed genoeg? Dat vroeg de VVD zich een jaar voor de verkiezingen in 2017 af. PVV stond hoog in de peilingen en de VVD had het nakijken. "We vroegen ons af waarom het elke keer werkt om met nepoplossingen te komen, alleen boos te zijn en de angst groter te maken in plaats van optimisme en dromen", vertelt Bas Erlings in Dit is de Dag (EO).

Dat was het moment waarop de partij besloot zich in gedragspsychologie te gaan verdiepen. Wat gebeurt er in het hoofd van de kiezer en tijdens het stemmen? In die zoektocht ontdekte hij dat gevoel een grote rol speelt in het stemhokje en ratio veel minder, beschrijft hij in zijn nieuwe boek.

Verliefd worden of een baan kiezen

 In onze hersenen zitten twee systemen, legt Erlings in het boek uit. Systeem 1 gericht op korte termijn en snel. Het kan eigenlijk nauwelijks feiten verwerken. Systeem 2 moet veel meer zijn best doen en diep nadenken over dingen. Wat blijkt: op basis van het eerste systeem maken mensen hun keuze in het stemhokje.

Bas Erlings

voormalig VVD-strateeg

"Stemmen is voor mensen nauwelijks een rationeel proces."

"We kwamen erachter dat het voor mensen een nauwelijks rationeel proces is, wat erg lijkt op verliefd worden, een baan kiezen of welke auto je leuk vindt", zegt Erlings. "Dat is nogal een radicaal inzicht. Het maakt ineens veel meer duidelijk waarom populisten zo effectief kunnen zijn."

Nieuwe werkwijze

Daarom besloten ze de werkwijze van de partij te veranderen, die zich juist richtte op het tweede systeem door de nadruk te leggen wat er in hun verkiezingsprogramma staat en wat ze willen veranderen. Dat is namelijk te veel gevraagd van mensen die per dag al ontzettend veel informatie krijgen, zegt Erlings.

De partij ging zich meer verdiepen in onderwerpen waar mensen teleurgesteld of blij over zijn. Daar zijn ze vervolgens op een bepaalde manier over gaan praten en dichterbij mensen gaan brengen. "Populisten zijn goed in rood vlees in de arena gooien waar iedereen het heel de week over heeft. Als je ze wil verslaan, zul je hetzelfde moeten doen. Dingen moeten verzinnen die wél positief zijn en wel kloppen. Die mensen weer laten dromen en dat moet je zo doen zodat alle aandacht naar je toe gaat."

Het werkte: in 2017 leidde de nieuwe strategie tot grote verkiezingswinst, waarbij de PVV alsnog het nakijken had.  "Langzaam kregen we meer grip op populisme", vertelt Erlings. “Waar populisten deze technieken gebruikten om mensen banger te maken en tegen elkaar op te zetten, gingen wij er tegenover wat gebruiken om mensen optimistischer te maken en het vertrouwen te geven dat het stapje voor stapje beter ging worden."

Luister Dit is de Dag (EO) terug als podcast

In Dit is de Dag (EO) gaat presentator Tijs van den Brink verder over dit onderwerp in gesprek met voormalig VVD-strateeg. Beluister de uitzending hieronder als podcast. 

Luister jij liever via een ander kanaal? Klik hier om het gesprek af te spelen op jouw favoriete podcast-app.

• 'De VVD wil niet meer samenwerken met de PVV, maar ze zeggen het nog niet'

  'De VVD wil niet meer samenwerken met de PVV, maar ze zeggen het nog niet'

• Komt PVV-leider Wilders nooit meer aan de macht? 'Bij hem staat beeld altijd boven beleid'

  Komt PVV-leider Wilders nooit meer aan de macht? 'Bij hem staat beeld altijd boven beleid'

• De tactiek van Wilders: anderen de schuld geven dat het niet lukt

  De tactiek van Wilders: anderen de schuld geven dat het niet lukt