Staat het demonstratierecht onder druk? 'Soms maken demonstranten het er ook naar'
15 november 2024 · 09:30| Leestijd:5 min
Update: 15 november 2024 · 14:01
In dit artikel aan het woord
"Iedere gek kan roepen dat ze met een knuppel naar een protest komen. Dan kan je op die manier elke demonstratie afblazen."
"Minderheidsgroepen hebben via het recht om te demonstreren werkelijk maatschappelijke verandering teweeggebracht."
"Soms maken de demonstranten het er ook naar door stelselmatig de voorschriften en beperkingen van de burgemeester niet serieus te nemen."
In het kort
Demonstraties zijn niet weg te denken uit het nieuws. Extinction Rebellion plakt zich vast op de A12, boeren steken dingen in de fik op de snelweg en op de Dam zijn regelmatig Palestijnse vlaggen te zien. Vaak genoeg ontstaat daarbij veel onrust en moeten autoriteiten ingrijpen. Het kabinet wil hier iets aan doen en onderzoekt manieren om het demonstratierecht te beperken. Maar is dat wel verstandig?
Samenvatting van DIT artikel
In Nederland worden steeds vaker demonstraties verboden. Afgelopen week gebeurde dat bij protesten in Amsterdam en Utrecht. Amnesty International waarschuwt dat dit het recht op vreedzaam protest kan beperken. Het kabinet onderzoekt manieren om het demonstratierecht in te perken, omdat de regering vindt dat het soms wordt misbruikt, zoals bij boerenprotesten en klimaatblokkades.
Abdelkader Karbache van de Landelijke Studentenvakbond roept op om grondrechten te verdedigen. Advocaat Willem Jebbink maakt zich zorgen over de verboden demonstraties, terwijl Jan Brouwer, hoogleraar staatsrecht, benadrukt dat demonstranten zich aan de wet moeten houden. Als ze dat niet doen, vindt hij het logisch dat demonstraties verboden worden. Willem Jebbink gelooft dat demonstranten soms de wet moeten overtreden om verandering te bewerkstelligen en dat de rechter daarna moet beslissen of dat wel of niet mocht.
Wat denk jij?
Heb jij zelf wel eens gedemonstreerd?
Er worden steeds vaker demonstraties verboden
Afgelopen week mocht er in Amsterdam niet worden gedemonstreerd. Een grote onderwijsdemonstratie in Utrecht werd donderdag afgelast uit angst dat pro-Palestina demonstranten het protest zouden overnemen. Moeten we ons zorgen maken om het demonstratierecht?
Mensenrechtenorganisatie Amnesty International vindt van wel. Volgens Amnesty kunnen mensen hierdoor niet op een vreedzamen manier laten horen wat hun zorgen zijn. Ook is de organisatie bang dat dit het begin is van meer beperkingen op het recht op demonstreren.
Wat is het demonstratierecht?
Demonstreren is een grondrecht. Het staat beschreven in artikel 9 van de Nederlandse Grondwet. Op basis van het demonstratierecht mag je alleen of met andere personen in het openbaar je mening uiten. De inhoud van die mening doet er niet toe.
Toch mag je niet altijd demonstreren, een burgemeester kan een demonstratie namelijk beperken of verbieden. Hier voor zijn drie mogelijke redenen aan te wijzen: om de gezondheid te beschermen, in het belang van het verkeer en om 'wanordelijkheden' te bestrijden of te voorkomen.
Ook mag je niet zomaar alles roepen bij een demonstratie. Demonstranten die haatzaaiende teksten roepen of een groep mensen beledigen kunnen door een officier van justitie worden vervolgd.
Die zorgen zijn er niet zomaar. Begin dit jaar kondigde het kabinet aan onderzoek te gaan doen naar manieren waarop het demonstratierecht kan worden ingeperkt. De reden hiervoor was dat zij vonden dat het recht regelmatig werd misbruikt, bijvoorbeeld bij de boerenprotesten, klimaatblokkades van Extinction Rebellion en pro-Palestina demonstraties.
Minister Dennis van Weel (Justitie & Veiligheid) zei dinsdag in de Tweede Kamer dat er "onwenselijke elementen" in het demonstratierecht zijn "geslopen". Wat er precies gaat veranderen, is nog niet duidelijk omdat het onderzoek op dit moment nog bezig is.
Waarom is het recht op demonstreren een grondrecht?
Het recht om te demonstreren is een grondrecht omdat mensen op die manier hun meningen en zorgen kunnen delen, ook buiten de verkiezingen om. Het geeft burgers in een democratie de kans om hun stem te laten horen en invloed te hebben op politieke beslissingen.
Daarnaast is demonstreren een manier om de vrijheid van meningsuiting te gebruiken en onderwerpen onder de aandacht te brengen die anders vergeten worden.
Er zijn ook andere manieren om de politiek te beïnvloeden, bijvoorbeeld via petities of brieven aan politici. Maar demonstreren brengt mensen bij elkaar en trekt veel aandacht van de samenleving, media en politiek. Door de straat op te gaan laten demonstranten zien dat ze echt willen dat er iets verandert.
Staat het demonstratierecht onder druk?
Het afgelaste studentenprotest in Utrecht is volgens Abdelkader Karbache een kantelpunt. Als voorzitter van de Landelijke Studentenvakbond ging hij alsnog naar Utrecht om te demonstreren. Hij merkte daar niets van de dreiging die er geweest zou zijn en roept Nederlanders op om op te komen voor hun grondrechten.
Abdelkader Karbache
Voorzitter Landelijke Studentenvakbond (LSVb)"Iedere gek kan roepen dat ze met een knuppel naar een protest komen. Dan kan je op die manier elke demonstratie afblazen. En dat moeten we denk ik met z'n allen voorkomen."
Ook advocaat Willem Jebbink maakt zich zorgen. Het is volgens hem uniek dat in Amsterdam ook legale protesten, waarbij geen grenzen werden opgezocht, de afgelopen week verboden waren. En dat in een tijd waarin protesteren volgens hem steeds belangrijker wordt.
Willem Jebbink
Advocaat"De overheid doet steeds minder wat burgers willen. Die burgers voelen dan de noodzaak om de straat op te gaan. En een kenmerk daarvan is dat je graag de aandacht wilt van de politiek en de media. Dat gebeurt niet als je je te braaf gedraagt."
Het is volgens hem belangrijk dat protestgeluiden worden gehoord in de samenleving.
Willem Jebbink
Advocaat"Ik denk dat minderheidsgroepen via het recht om te demonstreren werkelijk maatschappelijke verandering teweeg hebben gebracht. (...) Ook in de Zwarte Pieten-discussie: dat was echt niet gelukt via debatjes met politieke partijen in achterkamertjes."
Jan Brouwer is hoogleraar staatsrecht. Hij is het niet helemaal eens met Willem Jebbink. Hij vindt dat je als demonstrant niet kunt kiezen welke wet je wel of niet bevalt. Hij vindt: als je je beroept op het recht om te demonstreren, dan moet je je ook aan de wet houden. Zonder de wet heb je namelijk niet eens recht om te demonstreren. Je moet die wet dus ook respecteren.
Wanneer demonstranten dat niet doen, vindt Brouwer het niet vreemd dat er wordt ingegrepen en dat demonstraties soms zelfs verboden kunnen worden.
Jan Brouwer
Hoogleraar staatsrecht"In de meeste gevallen gaat het goed, maar in een enkel geval gaat het mis. Soms maken de demonstranten het er ook naar door stelselmatig de voorschriften en beperkingen van de burgemeester niet serieus te nemen."
Daar is Willem Jebbink het mee oneens. Hij vindt wel dat je je als demonstrant kunt beroepen op het demonstratierecht en soms tegelijkertijd de wet kunt overtreden. Het is dan aan de rechter om daar een oordeel over te vellen. Maar dan ziet Jan Brouwer beren op de weg.
"Stel dat er vierhonderd mensen gaan demonstreren en iets illegaals doen, dan weten zij heel goed dat het Openbaar Ministerie niet de capaciteit heeft een massale groep demonstranten aan te pakken. Dan worden er twintig mensen geselecteerd waarvan men echt hard kan maken wat ze hebben gedaan. De rest gaat vrijuit. Daarmee zet je de demonstratievrijheid als demonstrant zelf op de tocht en daar komen de plannen van het kabinet nu uit voort."
Praat mee
Hoe voel jij je na het lezen van dit artikel? En wil je nog iets kwijt?
Luister naar Dit is de Dag
In Dit is de Dag (EO) gaat Tijs van den Brink verder over dit onderwerp in gesprek met:
- Willem Jebbink, advocaat
- Jan Brouwer, hoogleraar algemeen staatsrecht
- Abdelkader Karbache, landelijke studentenvakbond
Beluister de uitzending hieronder als podcast via Spotify.
De weergave van Spotify vereist jouw toestemming voor social media cookies.
Toestemmingen aanpassenLuister jij liever via een ander kanaal? Klik hier om het gesprek af te spelen op jouw favoriete podcast-app.
Dit maakten we ook- Wordt het demonstratierecht aangepast? 'Bemoei je er niet mee, overheid'
Wordt het demonstratierecht aangepast? 'Bemoei je er niet mee, overheid'
- Worden protesterende boeren milder behandeld dan andere actievoerders?
Worden protesterende boeren milder behandeld dan andere actievoerders?
- Kinderen bij de demonstratie van Extinction Rebellion op de A12: breng je ze hiermee als ouder in gevaar?
Kinderen bij de demonstratie van Extinction Rebellion op de A12: breng je ze hiermee als ouder in gevaar?
